WspóĆczesne pogl�dy na leczenie i rehabilitacjć
stawów kolanowych z patologi� Ć�kotkow�
Treatment and rehabilitation
of the knee with meniscus lesions
Artur Dziak
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji
II WydziaĆu Lekarskiego AM w Warszawie
Streszczenie Summary
Łćkotki stawu kolanowego czĆowieka osi�gnćĆy naj- The menisci have reached their highest level of deve-
wy�szy stopień zró�nicowania, st�d ich rola i przy- lopment in man and their function is essential to the
datnoĄ� dla prze�ycia i funkcji kolana jest nie do function of the knee. It must be remembered that se-
przecenienia. Powoduje to, �e mimo postćpów w le- veral intraarticular pathological conditions can pres-
czeniu uszkodzeń Ć�kotek nadal dyskutowane s� op- ent clinically with the same signs and symptoms as
tymalne sposoby postćpowania i wprowadzane no- a torn meniscus (so called  meniscal mimes ).
we techniki. Istnieje wiele rodzajów uszkodzeń Ć�- It is generally agreed that the presence of meniscal
kotek i nie zawsze wystćpuj� wskazania do leczenia pathology is not necessarily an indication to the re-
operacyjnego, które uzale�nia sić zreszt� od wielu moval of the meniscus so one should be more selecti-
czynników wspóĆistniej�cych, jak wiek i zawód pa- ve in treatment and consider whether or not surgery
cjenta, tryb �ycia oraz wspóĆistniej�ce patologie sta- would be more helpful or harmful in that particular
wu. Naturalnie, na samoistne wygojenia mo�na li- situation. Naturally, this statement does not apply to
czy� jedynie w przypadkach uszkodzeń niewielkich the young athlete or other individuals whose daily ac-
i umiejscowionych peryferyjnie, w strefie ukrwionej, tivities require vigorous use of the knee. In clinical
przytorebkowej. Poniewa� wićkszoĄ� uszkodzeń practice tears of the meniscus behave somewhat simi-
umiejscowionych jest w strefach pozbawionych larly since minor and peripheral tears do heal sponta-
ukrwienia, korzyĄci z leczenia nieoperacyjnego s� neously but some persists and cause symptoms. Since
jedynie przejĄciowe. Z zabiegiem operacyjnym most tears occur in areas where healing cannot be ex-
zwleka� zbyt dĆugo nie nale�y z powodu trwaĆego pected benefit from nonsurgical treatment is tempora-
uszkodzenia chrz�stki stawowej. Chocia� czćĄciowa ry only. Surgery should not be delayed since articular
meniscektomia jest postćpowaniem z wyboru to jed- surface may be permanently damaged. Partial menis-
nak zawsze istnieje ryzyko uszkodzeń wtórnych, cectomy is advocated as a treatment of choice whene-
z powodu wczeĄniejszego istnienia mikrouszkodzeń ver possible but untorn part exhibits significant micro-
niewidocznych goĆym okiem. scopic degenerative changes possibly predisposing it to
Celem pooperacyjnej rehabilitacji po zabiegach art- subsequent tears if left unexcised.
roskopowych (najbardziej wskazanych) jest odzys- The goals of postoperative rehabilitation following
kanie peĆnej funkcji stawu oraz zapobiegnićcie po- arthroscopic meniscal surgery should mainly trans-
nownym uszkodzeniom, a nie tylko eliminowanie late into functional improvement. It means that the
dyskomfortu czy dolegliwoĄci bólowych. Chocia� aim of the rehabilitation is not only to resolve symp-
staw pozbawiony Ć�kotki mo�e dobrze i dĆugo funk- toms but to restore full function and prevent further
cjonowa� to jednak�e doznaje postćpuj�cego zespo- injury. Although postoperative rehabilitation gener-
Ću przedwczesnego zu�ycia, z powodu braku wy- ally follows a progressive phase approach it does not
starczaj�cej ochrony chrz�stki stawowej. St�d istnie- appear to be a standard as it was before. Although
je tendencja do ulepszania starych i wprowadzania the knee may function well without the meniscus
coraz to nowych technik, czego przykĆadem jest sto- often for the rest of patients life but late degenerati-
sowanie alloprzeszczepów i próby wszczepiania Ćć- ve changes within the joint does occur since the lack
kotek syntetycznych. [Acta Clinica 2001 1:193-198] of the protection of the articular cartilage. Therefore
propagation nowdays of the techniques including
SĆowa kluczowe: Ć�kotka, meniscektomia, rehabili- using allografts and synthetic meniscus. [Acta Cli-
tacja po meniscektomiach nica 2001 1:193-198]
Key words: meniscus, meniscectomy, postoperative
rehabilitation
Tom 1, Numer 3 " 193
Acta Clinica
Wprowadzenie nie kolana . On te� byĆ autorem techniki
rćcznego odblokowywania kolana po prze-
Ł�kotki stawu kolanowego osi�gnćĆy mieszczeniach Ć�kotek. Autorami metody
najwy�szy poziom rozwoju u czĆowieka, leczenia operacyjnego byli Robert Jones,
z racji tego, �e musz� kompensowa� in- Reginald Watson Jones i Ian Smille.
kongruencjć powierzchni stawowych koĄci Ł�kotki zbudowane s� gĆównie z kola-
udowej i piszczelowej. Ich udziaĆ w rota- genu typu I. Du�� odpornoĄ� na nacisk
cyjnej stabilizacji kolana jest nie do przece- i rozci�ganie zawdzićczaj� charakterystycz-
nienia i wszystko wskazuje na to, �e dzićki nemu uĆo�eniu wi�zek warstwy gĆćbokiej
nim dochodzi do gĆadkiej transmisji ruchu i warstwy powierzchownej, wzmacniaj�ce-
czysto zawiasowego na poĄlizgowy i rota- mu integralnoĄ� poszczególnych skĆado-
cyjny w czasie przechodzenia kolana z po- wych. SiĆy napićcia powstaj�ce pod wpĆy-
zycji zgićcia do ustawienia w wyproĄcie. wem zmieniaj�cych sić obci�eń prawdopo-
ZasĆug� Ć�kotek jest te� stabilizacja stawu dobnie okreĄlaj� ich funkcjć i uszkodzenia.
we wszystkich pĆaszczyznach i wygaszanie Ukrwienie Ć�kotek czĆowieka z okoĆoĆ�-
siĆ Ącinaj�cych. kotkowego splotu kapilarnego ograniczone
Na patologić Ć�kotek zwróciĆ uwagć ja- jest jedynie do 10%-25% obwodu  Ć�kotka
ko pierwszy William Hey, w roku 1803, boczna i 10%-30%  Ć�kotka przyĄrodkowa.
klasyfikuj�c j� jako  wewnćtrzne zaburze- Powoduje to, �e szanse wygojenia maj� ro-
Ryc. 1. Klasyfikacja strefowa w uszkodzeniach �kotek (wg Warrena, Hanley'a i Bacha)
194 " Wrzesień 2001
Leczenie i rehabilitacja stawów kolanowych
zerwania umiejscowione w obwodowej 1/3 jest o wiele wićksza ni� u osób dorosĆych,
(strefy 0  1) w stabilnym kolanie. a co za tym idzie wićksze s� zdolnoĄci re-
Do wićkszoĄci uszkodzeń Ć�kotek do- generacyjne (tzw. du�y potencjaĆ napraw-
chodzi z urazów poĄrednich, w wyniku za- czy). W przypadku decyzji leczenia zacho-
dziaĆania siĆ Ąciskaj�cych i Ącinaj�cych na wawczego wyjaĄnia� nale�y cierpliwie,
ugićte kolano. Wyró�nia sić 4 gĆówne wzo- szczególnie mĆodym sportowcom i ich
ry uszkodzeń: podĆu�ne, skoĄne radialne opiekunom, �e leczenie to nie oznacza za-
i horyzontalne  peĆnej gruboĄci, czćĄcio- niechania leczenia. Naturalnie, pacjenci ci
we, wzglćdnie kombinacje wymienionych. potrzebuj� tej samej, rzetelnej, specjalis-
Pomocny w kwalifikacji uszkodzeń jest sys- tycznej rehabilitacji. JeĄli uszkodzona Ć�-
tem stref, w którym strefy radialne to A, kotka nie kwalifikuje sić do leczenia zacho-
B i C  dla Ććkotki przyĄrodkowej, D, wawczego logicznym nastćpstwem jest
E i F dla Ććkotki bocznej. Strefy okrć�ne to: ustalenie, czy uszkodzenie to mo�na na-
0 poĆ�czenie Ć�kotka  bĆona maziowa, prawi�, wzglćdnie jak� technik� mo�na
1  1/3 zewnćtrzna, 2  1/3 Ąrodkowa zmniejszy� nastćpcze szkody.
i 3  1/3 wewnćtrzna (ryc. 1) (2, 12, 13, 14, Gromadzone latami spostrze�enia kli-
18, 20, 22, 25). niczne, jak te� pogĆćbiona wiedza odnoĄnie
do budowy, morfologii i funkcji �kotek dla
Cele leczenia statyki i motoryki kolana spowodowaĆy, �e
zaczćto odchodzi� od rutynowego, totalne-
Naczelnym celem leczenia jest uwol- go wycinania uszkodzonych �kotek na
nienie od bólu i dysfunkcji oszczćdzaj�c rzecz leczenia bardziej wywa�onego  me-
mo�liwie najwićksz� czeĄ� Ć�kotki. Uzyska� niscektomie czćĄciowe i szwy Ć�kotek. Na-
to mo�na dzićki prawidĆowej diagnozie turalnie, do caĆkowitego przeĆomu doszĆo
i wĆaĄciwemu doborowi sposobu leczenia. dopiero po rozpropagowaniu artroskopii
W tym miejscu zaznaczy� nale�y, �e istnie- kolana i technik artroskopowych. W tym
je wiele stanów chorobowych okreĄlanych miejscu nale�y zaznaczy�, �e w tym mo-
mianem  mimów Ć�kotki , do których zali- mencie doszĆo do konfliktów z towarzy-
cza sić chondromalacjć rzepki, uszkodze- stwami ubezpieczeniowymi, które stwier-
nia ACL, zĆamania chrzćstno-kostne, ze- dziĆy, �e nowoczesne leczenie Ć�kotek trwa
spoĆy usidlenia bĆony maziowej i faĆdy ma- dĆu�ej ni� poprzednio stosowane ich total-
ziówkowe, chondrokalcinozć i uszkodzenia ne wycinanie, po którym pacjenta szybko
Ącićgna mićĄnia podkolanowego. kierowano do pracy, czy zezwalano na
Wbrew tradycyjnym pogl�dom nie kontynuacjć sportu; w przypadku utrzymy-
wszystkie Ć�kotki wymagaj� leczenia opera- wania sić dolegliwoĄci i dysfunkcji stawu
cyjnego (szczególnie w wieku podeszĆym). najczćĄciej stosowano dĆugoterminowe
Zachowawczo (co najmniej wstćpnie) le- unieruchomienie lub ograniczenie funkcji
czy� mo�na: kończyny. Naturalnie, wyniki tego typu ro-
 uszkodzenia bezobjawowe, przerwa- dzaju postćpowania byĆy opĆakane, gdy�
nia poni�ej 1 cm dĆugoĄci, umiejscowione dochodziĆo do niedo�ywienia chrz�stki sta-
w strefie zewnćtrznej (0 i 1) o du�ej ten- wowej, a co za tym idzie  przyspieszonego
dencji do autowygojenia, rozerwania czć- zu�ycia stawu (chondropatii). Jakby to byĆo
Ąciowej gruboĄci, krótkie rozerwania radial- maĆo, z momentem podejmowania rehabi-
ne oraz uszkodzenia u pacjentów mĆodych. litacji (po zakończeniu unieruchomienia
W tym ostatnim przypadku penetracja na- kolana), znakomita wićkszoĄ� programu
czyń krwionoĄnych w niedojrzaĆej Ć�kotce nakierowana byĆa na odwracanie nastćpstw
Tom 1, Numer 3 " 195
Acta Clinica
leczenia a nie na polepszaniu funkcji cho- kowej, która zreszt� ulega uszkodzeniom
rego kolana. �wiczenia  wzmacniaj�ce znacznie czćĄciej ni� boczna (7:1).
ograniczaĆy sić do mićĄnia czworogĆowego Postćpy ortopedii, tak szczególnie za-
uda i prostowania nogi. Nic te� dziwnego, znaczone na przestrzeni ostatnich lat
�e jedynym efektem tych �wiczeń, byĆo naj- w dziedzinie patologii kolana spowodowa-
czćĄciej szkodliwe przeci�anie stawu kola- Ćy, �e zaczćto stosowa� zmodyfikowane
nowego, a tym samym zaburzenie gojenia i specjalistyczne techniki rehabilitacji. Po-
uszkodzonych struktur, ból i okreĄlona dys- cz�tkowo, nadal jednak brakowaĆo rzetel-
funkcja stawu rzepkowo-udowego. Co wić- nych podstaw biomechanicznych rehabili-
cej, nie uwzglćdniano �wiczeń propriocep- tacji i nadal dominowaĆa rehabilitacja uni-
cji i zwinnoĄci, bez których nie ma powro- wersalna podzielona na fazy, które raczej
tu do czynnoĄci zawodowych i sportu. Pa- uzale�nione byĆy od czasu upĆywaj�cego od
cjentów nie informowano te�, �e �wiczenia operacji, a nie od przebiegu zdrowienia
musz� by� dĆugoterminowe. Maksymalne tkanek Ąród- i okoĆostawowych. Do wy-
skracanie fazy doleczania oraz przerywanie ra�nego przeĆomu doszĆo dopiero po zapo-
dopiero co rozpoczćtego programu rehabi- �yczeniu programów rehabilitacji po re-
litacji powodowaĆo tracenie wyników lecze- konstrukcjach LCA u sportowców (3, 13,
nia. Tak czas lekarzy, jak i czas pacjenta 21, 22, 26, 28).
byĆ tracony. Okres rehabilitacji po uszkodzeniu Ć�-
Narastaj�ca fala bólów i dysfunkcji ko- kotki mo�e by� ró�nie dĆugi i wynosi� od
lana spowodowaĆa, �e zaczćto szuka� czyn- tygodni do wielu miesićcy, zale�nie od ro-
ników etiologicznych i po pewnym czasie dzaju uszkodzenia, sposobu leczenia i mo-
poĆ�czono przedwczesne wystćpowanie tywacji pacjenta. Fazy wspóĆczeĄnie obo-
zmian zwyrodnieniowych z utrat� Ć�kotek, wi�zuj�cej doktryny leczenia stanowi� coĄ
a tym samym brakiem ochronnego mecha- na ksztaĆt  rusztowania dla specjalistycz-
nizmu chrz�stki stawowej. Naturalnie, pro- nych technik rehabilitacyjnych, zale�nie od
wadzone na du�ych grupach pacjentów ob- indywidualnych potrzeb pacjenta. Nale�y
serwacje pozwoliĆy na wykrycie du�ej licz- wyra�nie zaznaczy�, �e obowi�zuj�ca jesz-
by patologii towarzysz�cych uszkodzeniom cze do niedawna zasada  nie ma sukcesu
Ć�kotek, które wczeĄniej byĆy caĆkowicie bez bólu nie znajduje obecnie zastosowa-
przeoczone (np. uszkodzenia ACL). Izolo- nia. Rehabilitacja mo�e by� skuteczna jedy-
wane uszkodzenia struktur Ąród-i okoĆosta- nie wówczas, gdy ograniczy sić ból i obrzćk
wowych kolana zdarzaj� sić rzadko. Naj- pooperacyjny do poziomu zezwalaj�cego
czćĄciej mamy do czynienia z uszkodzenia- na bezbolesne, skoordynowane ruchy bez
mi zĆo�onymi, w których na czoĆo wybija wzorów substytucyjnych (niewĆaĄciwe
sić destabilizacja stawu (niewydolnoĄ� i nieskuteczne wzory �wiczeń, które
ACL) lub ró�nie zaawansowana degradacja opó�niaj� zdrowienie a nawet mog� dopro-
chrz�stki stawowej. Nale�y te� zaznaczy�, wadzi� do ponownych uszkodzeń). Na wy-
�e nierzadko kolana dotknićte patologi� Ć�- niki rehabilitacji pacjentów, szczególnie pa-
kotkow� i patologiami wspóĆistniej�cymi cjentów mĆodych i rekrutuj�cych sić ze Ąro-
wykazuj� odchylenia osi anatomicznej sta- dowisk sportowych wpĆywa wiele zmien-
wu. Do uszkodzeń Ć�kotki predysponuje nych. Dlatego te�, rzetelne programy dole-
najbardziej wrodzony zespóĆ wiotkoĄci sta- czania po urazach musz� by� oparte na do-
wowej wraz z niewydolnoĄci� mićĄnia kĆadnej diagnozie i wyra�nym zdefiniowa-
czworogĆowego uda. NajczćĄciej uszkodze- niu rozlegĆoĄci patologii pierwotnej i wtór-
nia dotycz� tylnego rogu Ć�kotki przyĄrod- nej. Truizmem jest powtarza�, �e ka�dy
196 " Wrzesień 2001
Leczenie i rehabilitacja stawów kolanowych
pacjent musi mie� program rehabilitacji nie jest do końca poznany, to jednak nie
 skrojony do indywidualnych potrzeb , mo�na go niedocenia�. Wzmocnienie
uczciwie nakreĄlone cele i optymalne mićĄni nie zawsze równoznaczne jest z po-
mo�liwoĄci osi�gnićcia tych celów. Szcze- lepszeniem szybkoĄci, zakresu i jakoĄci
gólnie w odniesieniu do sportowców nie skurczów mićĄniowych potrzebnych do dy-
wolno ich utrzymywa� w Ąwiecie uĆudy namicznej stabilizacji stawu kolanowego.
i obiecywa� zbyt wiele  np. przedwczesny Aby przywróci� nale�n� funkcjć stawu
powrót na boisko itp. Najlepiej, jeĄli sić i unikn�� nawrotu uszkodzenia trzeba
przedstawi pacjentowi cele poszczególnych w procesie rehabilitacji przywróci� zarówno
faz programu rehabilitacyjnego i wyjaĄni, elastycznoĄ� tkanek mićkkich, jak te� po-
�e przechodzenia z etapu na etap nie jest prawi� propriocepcjć nerwowo-mićĄniow�
funkcj� samego czasu lecz uzale�nione te� i koordynacjć ruchów caĆej kończyny (rogi
caĆkowicie od objawów obiektywnych, które Ć�kotek napinaj�ce sić w krańcowych za-
s� w wielkiej mierze pochodn� zaanga�o- kresach nale�nej amplitudy ruchów stawu
wania samego pacjenta w proces dolecza- zawieraj� najwićcej elementów neurolo-
nia. Jest rzecz� oczywist�, �e m�dra i rze- gicznych!). Jaka siĆa potrzebna jest do
telna, specjalistyczna rehabilitacja mo�e nie uszkodzenia �kotki  tego nie wiadomo.
tylko utrwali� wyniki operacji, ale nawet je Poniewa� w procesie rehabilitacji w grć
polepszy� a nawet uratowa�. Tak sić jed- wchodz� znaczne siĆy chodzi o to, by nigdy
nak zdarza tylko wówczas, gdy rehabilita- nie przekroczy� bariery bezpieczeństwa.
cja oparta jest na podstawach naukowych Niezadowalaj�ce odlegĆe wyniki lecze-
i prowadzona przez autentycznych znaw- nia u nazbyt wielu pacjentów spowodowaĆy
ców problemu, ĄciĄle wspóĆpracuj�cych poszukiwania nowych rozwi�zań terapeu-
z ortopedami (1, 2, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 15, tycznych. Próby przeszczepiania Ć�kotek
16, 19, 24, 27). sićgaj� roku 1984, zaĄ do pierwszego prze-
Rehabilitacja chorego kolana jest, nie- szczepu �kotki liofolizowanej dochodzi
stety, nadal jeszcze przera�liwie uboga w roku 1987.
w nazbyt wielu placówkach lecznictwa Jakkolwiek przeszczepienie Ć�kotek ot-
w Polsce. NajczćĄciej jest prowadzona wg wiera nowe horyzonty w leczeniu dysfunk-
tradycyjnej rutyny, bez uwzglćdniania po- cji kolana, szczególnie u osób mĆodych,
trzeb poszczególnych patologii oraz stoso- w nastćpstwie urazów, to sprawa wcale nie
wanego leczenia ortopedycznego. Przyzna� jest taka prosta, jak sić wydaje. (4, 9, 17,
nale�y, �e na taki stan rzeczy zĆo�yĆy sić 23). Nasze skromne doĄwiadczenie w tej
tak�e wieloletnie dziaĆania ortopedii, która dziedzinie (wyniki wczesne) i szersze omó-
nazbyt dĆugo nie przydawaĆa Ć�kotkom na- wienie tego interesuj�cego problemu prze-
le�nego znaczenia dla funkcji kolana i do- stawia zamieszczona dalej praca R. �mi-
puszczaĆa nazbyt dowolne techniki lecze- gielskiego, R. �wierczyńskiego i G. Adam-
nia. Prawdć mówi�c, do przeĆomu doszĆo czyka.
dopiero na przestrzeni ostatniego dwudzie-
stolecia i to gĆównie w oĄrodkach klinicz-
nych, zatrudniaj�cych znawców problema-
PiĄmiennictwo
tyki kolana oraz dysponuj�cych nowoczes-
nymi technikami diagnostycznymi i tera-
1. Allen P., Denham R., Swan A.: late degenerative
peutycznymi.
changes after meniscectomy: factors affecting the
Ł�kotki nie dziaĆaj� w izolacji i chocia�
knee after operation, J. Bone Joint Surg (Br) 1984,
ich wkĆad w dynamiczn� stabilizacjć stawu 66:666  671
Tom 1, Numer 3 " 197
Acta Clinica
2. Arnoczky S., Warren R.: Microvasculature of the 17. Milachowski K.A., Weismeier K., Wirth C.J.,
human meniscus, Am J. Sports Med. 1982, Kohn D.: Meniscal transplantation: experimental
10:90  95 study and first clinical report (abstract), Am. J.
3. Arnoczky S., et al.: Meniscus. In: Woo S., Buc- Sports Med., 1987, 15, 626, 147  151
kwalter J., editors: Injury and repair of the muscu- 18. Radin E., Delamotte F., Maquet p: Role of the
loskeletal soft tissues, Chicago, AAOS 1987 menisci in the distribution of stress in the knee,
4. Arnoczky S., Warren R., McDevitt C.: Meniscal Clin Orthop 1984, 185: 290
replacement using a cryopreserved allograft: an ex- 19. Scott S.: Current concepts in the rehabilitation
perimental study in the dog, Clin Ortop 1990, of the injured athlete, Mayo Clin Proc 1984,
252:121  128 17:154  160
5. Cox J. S. Et al.: The degenerative effects of par- 20. Shrive N.: The weight-bearing role of the menis-
tial and total resection of the medial meniscus in ci of the knee. W: Proceedings of the British Ortho-
dog s knees, Clin. Ortop., 1975, 109, 178  181 paedic Society research, JBJS, 1974, 56-B, 381  385
6. Dandy D., Jackson R.: The diagnosis of problems 21. Sisk D.: Traumatic affection of knee joint. W:
after meniscectomy, J. Bone Joint Surg (Br) 1975, Campbell s Operative orthopaedics, vol. 1, Vth ed.,
57:349 The C.V. Mosby company, St. Louis Toronto, Lon-
7. Dziak A., Tamara S.: Urazy i uszkodzenia spor- don 1980
towe, Kasper, Kraków 2000 22. Smillie J.: Injuries of the knee joint, vol 4, Edin-
8. Fairbanks T.: Knee joint changes after meniscec- burgh, Churchill Livingstone, 1971
tomy, J. Bone Joint Surg (Br) 1984, 30:664  670 23. Van Arkel E.R.A., de Boer H.H.: Human me-
9. Garret J., Stevenson R.: Meniscal transplantation niscal transplantation. Preliminary results at 2 to
in the human knee: a preliminary report, Arthrosco- 5-year follow-up, JBJS, 1995, vol. 77-B, 4, 585  595
py 1991, 7:57  60 24. Vander-Schilden J.: Improvements in rehabilita-
10. Goodyears  Smith F., Arroll B.: Rehabilitation tion of the postmeniscectomized or meniscal-re-
after arthroscopic meniscectomy: a critical review of paired patient, Clin Orthop 1990, 252:73  79
the clinical trials, Intern. Orthop. 2001, 24, 350  353 25. Warren R.F., Hanley S., Bach B.R. w: Parisien
11. Griffin L.Y. (ed.): Rehabilitation of the injured J.S. (ed): Arthroscopic surgery, Mc Grew-Hill, New
knee, Mosby St. Louis 1995 York 1988
12. Hey W.: On interial derangement of the knee jo- 26. Weiss C., et al.: Non-operative treatment of me-
int. In. Practical observations in surgery, London niscal tears, J. Bone Joint Surg [Am] 1989,
1803 71:811  822
13. Jackson R.W.: Artroscopy of the knee, w: Mc 27. Wheatley W.B., Krome J., Martin D.F.: Rehabi-
Collister Evarts (ed.): Surgery of the musculoskele- litation programmes following arthroscopic menis-
tal system, vol. 3, Livingstone, New York, Edin- cectomy in athletes, Sports Med., 1996, 21, 447  456
burgh, London and Melbourne 1983 28. Zaman M., Leonard M.: Meniscectomy in chil-
14. Johnson R., Pope M: Functional anatomy of the dren: a study of fifty nine knees, J. Bone Joint Surg
meniscus: AAOS symposium on reconstruction of [Br] 1978, 60:436  437
the knee, St Louis, Mosby-Year Book, 1978
15. Jokl P. Stull P.A., Lynch J.K., Vangham V.: In-
dependent home versus supervised rehabilitation
following arthroscopic knee surgery  a prospective Adres do korespondencji / Address for correspon-
rendomized trial, Arthroscopy, 1985, 5, 298  305 dence: Artur Dziak, Klinika Ortopedii i Rehabilita-
16. Kottke F., Lehman J.: Krusen s handbook of cji II WydziaĆu Lekarskiego Akademii Medycznej
physical medicine and rehabilitation, ed 4, Phila- w Warszawie, 03  242 Warszawa, Kondratowicza 8,
delphia, WB Saunders, 1990 Szpital Bródnowski
198 " Wrzesień 2001