plik


ÿþPRACA POGLDOWA ISSN 1643 0956 Aldona Kubica, Maria Bogdan, PaweB SzymaDski, Jacek Kubica Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Jurasza w Bydgoszczy WpByw zaburzeD lkowych na nagBe zgony sercowe The influence of anxiety disorders on sudden cardiac death Ró|norodne czynniki psychologiczne maj wpByw datkowym utrudnieniem dla badaczy jest fakt, |e a| na rozwój i przebieg choroby niedokrwiennej serca. u 1 na 5 osób nagBa [mier sercowa jest pierwszym Spo[ród tych czynników najwiksze znaczenie maj: i jedynym objawem choroby wieDcowej. NagBy zgon depresja, lk, indywidualne cechy osobowo[ci, izo- sercowy stanowi zagro|enie, któremu czsto trud- lacja spoBeczna, a tak|e ostry i przewlekBy stres [1]. no zapobiec, poniewa| dotyka do[ czsto osoby Najwicej dotychczas opublikowanych analiz doty- w peBni siB, majce poczucie zdrowia, a zatem nie- czy depresji jako czynnika w istotny sposób modyfi- zgBaszajce si do lekarza [6]. kujcego histori naturaln choroby niedokrwiennej Czy poziom lku mo|na traktowa jako jeden serca [1]. Znacznie mniej wiadomo o wzajemnych z wykBadników zagro|enia nagBym zgonem z przy- zale|no[ciach midzy lkiem a chorob wieDcow czyn sercowych? W jaki sposób lk wpBywa na zwik- (CAD, coronary artery disease). Istnieje powszech- szenie ryzyka? Czy skuteczne zwalczanie lku mo|e ne, poparte licznymi obserwacjami przekonanie, |e poprawi rokowanie? Oto kilka zasadniczych pytaD zarówno ostry stres, jak i zwizany z nim nieroze- wymagajcych odpowiedzi. rwalnie lk mog by przyczyn nagBej [mierci. Na- Ciekawe wyniki opublikowali Kawachi i wsp. gBe zgony w zdecydowanej wikszo[ci dotycz osób [7], którzy stosujc wBasn skal objawów lku z klinicznie jawn bdz utajon chorob wieDcow. w grupie 2280 osób, stwierdzili, |e istnieje zale|no[ Zatrzymanie kr|enia, spowodowane letalnymi za- midzy nasilonym lkiem a obecno[ci choroby nie- burzeniami rytmu serca, jest przyczyn a| 50% zgo- dokrwiennej serca (OR [odds ratio, iloraz szans] nów w[ród osób z chorob niedokrwienn serca = 1,50; 95% CI [confidence interval, przedziaB ufno- [2 5]. Biorc pod uwag fakt, |e w krajach ekono- [ci]: 0,72 3,09), zawaBami serca (OR = 1,31; 95% micznie rozwinitych choroba wieDcowa jest naj- CI: 0,39 4,84) oraz zgonami z przyczyn sercowych czstsz przyczyn zgonów, nagBa [mier sercowa, (OR = 3,20; 95% CI: 1,27 8,09). Jednak w równolegle która wystpuje tak czsto, stanowi nie tylko powa|- przeprowadzonej analizie wieloczynnikowej wykaza- ny problem kliniczny, ale równie| spoBeczny. Z tego no, |e zasugerowane w analizie jednego czynnika powodu prowadzi si intensywne badania majce (lku) zale|no[ci faktycznie nie istniej, poza zwiz- na celu wskazanie czynników ryzyka nagBej [mierci kiem ze zgonami z przyczyn sercowych (OR = 1,94; sercowej, a w konsekwencji tak|e poszukiwanie 95% CI: 0,70 5,41), który jednak po uwzgldnieniu metod badawczych umo|liwiajcych identyfikacj wystpowania innych czynników ryzyka byB zdecy- osób szczególnie zagro|onych nagBym zgonem. Do- dowanie sBabszy. Natomiast, jak si okazaBo, przy- czyn stwierdzonych znacznych ró|nic w analizie jed- noczynnikowej byB przede wszystkim naBóg palenia tytoniu, który znacznie cz[ciej dotyczyB osób o wy- Adres do korespondencji: sokim poziomie lku ni| pozostaBych [7]. mgr Aldona Kubica Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Jurasza w Bydgoszczy Wyniki innych badaD równie| dowodz, |e ul. M. SkBodowskiej-Curie 9, 85 094 Bydgoszcz przewlekBy lk ma wyrazny wpByw na przebieg cho- tel. (052) 40 23, faks (052) 584 40 24, 25 roby wieDcowej [8, 9]. W Northwick Park Heart Stu- e-mail: jkubica@amb.bydgoszcz.pl dy [8], w którym w sposób prospektywny badano Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003; 3 (4): 191 195 1457 Brytyjczyków, wykazano, |e wysoki poziom lku © 2003 Via Medica www.psychiatria.med.pl 191 Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 4 zwiksza ryzyko zgonu z powodu tej choroby 3,77 ne pierwotne migotanie komór bez poprzedzajce- razy (95% CI: 1,64 8,64). W badaniu tym do oceny go czstoskurczu [14]. U wikszo[ci chorych, którzy poziomu lku stosowano Crown-Crisp index. W in- dziki skutecznej reanimacji prze|yli nagBe zatrzyma- nej populacji obejmujcej 33 999 pracowników opie- nie kr|enia poza okresem ostrego zawaBu serca, ki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych Kawachi podczas badania elektrofizjologicznego w kontrolo- i wsp. [9] stwierdzili, |e ryzyko zgonu z powodu CAD wany sposób udaje si wywoBa czstoskurcz komo- w[ród osób z najwy|szym poziomem lku jest 2,45 rowy. Taki wynik badania przemawia za istnieniem razy wiksze (95% CI: 1,00 5,96) ni| w[ród bada- w sercu substratu dla wystpienia groznych zabu- nych bez objawów lku. Ponadto, co bardzo istot- rzeD rytmu [15]. Jednym sBowem, u tych osób ist- ne, przy zastosowaniu podziaBu na nagBe i nienagBe niej warunki umo|liwiajce powstanie i samodziel- zgony sercowe okazaBo si, |e silny zwizek z lkiem ne podtrzymywanie si takiej arytmii. Sam substrat ograniczaB si wyBcznie do zgonów nagBych (OR = arytmii stanowi jednak zaledwie jeden z trzech ele- = 6,08; 95% CI: 2,35 15,73). mentów decydujcych o ryzyku nagBego zgonu W badaniach przeprowadzonych w[ród du-  obok czynników modyfikujcych substrat oraz tak |ych populacji [7 9] okazaBo si, |e w przeciwieD- zwanych czynników spustowych, które wyzwalaj stwie do depresji lk nie miaB znaczcego wpBywu arytmi (ryc. 1). Najczstszym anatomicznym sub- na wystpowanie zawaBu serca, natomiast ich wy- stratem jest u pacjenta powikszenie lewej komory niki potwierdziBy wyrazny zwizek midzy lkiem serca z blizn po przebytym zawale lub przerost le- a nagBymi zgonami. wej komory w wyniku nadci[nienia ttniczego, kar- Jaka mo|e by przyczyna zagro|enia, które nie- diomiopatii lub wady serca [6]. Czynnikami modyfi- wtpliwie wi|e si z lkiem? Osoby z podwy|szo- kujcymi substrat, które przez nasilenie niedokrwie- nym poziomem lku maj skBonno[ do niezdrowych nia lub dysfunkcji lewej komory powoduj niestabil- nawyków, takich jak na przykBad palenie tytoniu [7, no[ elektryczn serca, s przede wszystkim zabu- 9]. Z kolei palenie tytoniu przyspiesza rozwój zmian rzenia równowagi ukBadu autonomicznego. Nato- mia|d|ycowych w ttnicach, w tym tak|e w ttni- miast czynnikami wyzwalajcymi arytmi s przed- cach wieDcowych, co objawia si, midzy innymi, wczesne pobudzenia komorowe. Im wicej ich jest, znaczcym zwikszeniem czsto[ci zawaBu serca tym wiksze prawdopodobieDstwo, |e który[ z nich u osób palcych. Jednak brak zale|no[ci pomidzy mo|e wyzwoli czstoskurcz komorowy lub migota- objawami lku a wystpowaniem zawaBu serca ka|e nie komór [16, 17]. Lown i wsp. wykazali, |e czynni- sdzi, |e to nie ten patomechanizm ma decydujce ki psychogenne mog prowadzi do [miertelnych znaczenie w zakresie wpBywu lku na naturalny prze- arytmii [18]. Po[rednim potwierdzeniem tego spo- bieg choroby niedokrwiennej serca [1]. strze|enia s wyniki badania przeprowadzonego Odczuwanie lku [ci[le wi|e si z oddziaBy- w grupie 38 chorych z licznymi przedwczesnymi po- waniem ostrego stresu. W bardzo wielu przypadkach budzeniami komorowymi (> 30/h)  autorzy stwier- to wBa[nie ostry stres le|y u podBo|a lku. Nic zatem dzili, |e podwy|szony poziom lku jest czynnikiem dziwnego, |e analizowane konsekwencje zarówno nasilajcym zaburzenia rytmu serca [1]. lku mierzonego za pomoc narzdzi psychometrycz- Istnieje wiele dowodów na to, |e stres i lk nych, jak i ostrego stresu bdcego konsekwencj mog prowokowa bdz nasila niedokrwienie ser- ró|nych zdarzeD |yciowych s podobne. Opisywano ca. Fizjologiczne konsekwencje ostrego stresu, wpByw ró|nych sytuacji |yciowych powodujcych w przeciwieDstwie do stresu przewlekBego i depre- ostry stres, takich jak: trzsienia ziemi [10], ataki ter- rorystyczne [1], pocztek wojny [11], |aBoba po utra- cie bliskich osób [12, 13]  wszystkie te sytuacje prowadziBy do krótkotrwaBego zwikszenia liczby Anatomiczny Czynnik nagBych zgonów w badanych populacjach, który substrat arytmii spustowy Nag³a wyraznie wizaB si w czasie z wystpieniem czynni- Smieræ ka powodujcego ostry stres i zwikszajcego po- sercowa ziom lku. Na podstawie 24-godzinnych zapisów EKG metod Holtera u chorych zmarBych nagle podczas wykonywania badania, okazaBo si, |e najczstsz przyczyn nagBych zgonów jest czstoskurcz komo- Rycina 1. Mechanizm nagBej [mierci sercowej rowy przechodzcy w migotanie komór lub tak zwa- Figure 1. Pathogenesis of sudden cardiac death 192 www.psychiatria.med.pl Aldona Kubica i wsp., WpByw zaburzeD lkowych na nagBe zgony sercowe sji, mo|na bada w warunkach laboratoryjnych. Mo|- potezy jest fakt, |e podanie leków blokujcych re- liwo[ wzgldnie Batwego sprowokowania kontro- ceptory b-adrenergiczne zapobiegaBo dysfunkcji [ród- lowanego niedokrwienia serca u osób ze stabiln bBonka u zwierzt bdcych pod wpBywem czynni- chorob wieDcow pod wpBywem stresu psychicz- ków powodujcych ostry stres [25]. nego (np. wykonywanie dziaBaD arytmetycznych Autonomiczny ukBad nerwowy, pod wpBywem w pamici lub próby publicznych wypowiedzi) decy- zmieniajcych si warunków zewntrznych, nieustan- duje o tym, |e jest to bardzo dobry model do analiz nie modyfikuje prac serca przez swoj cz[ sym- zjawisk zachodzcych w organizmie pod wpBywem patyczn i parasympatyczn. Stymulacja adrenergicz- stresu podczas codziennej aktywno[ci [1]. Oceniajc na, niezale|nie od tego, co jest jej przyczyn (ostry wyniki testów z zastosowaniem modelowego stre- stres, lk, wysiBek fizyczny czy te| przej[cie organi- su, trzeba jednak zdawa sobie spraw, |e nasilenie zmu ze stanu snu do czuwania), przy wspóBistnieniu takiego stresu, a tak|e jego konsekwencje s sBab- krytycznych zw|eD w ttnicach wieDcowych, cz- sze ni| w ró|nych sytuacjach |yciowych [19, 20]. sto wywoBuje niedokrwienie serca. Poza tym, stymu- U okoBo poBowy osób z elektrokardiograficznie lacja adrenergiczna, prowokujc odpowiedz wazo- i klinicznie dodatni prób wysiBkow modelowy stres spastyczn, mo|e by przyczyn niedokrwienia tak- psychiczny tak|e wywoBuje niedokrwienie serca. Pro- |e u osób bez organicznych zmian w ttnicach ser- wokowane w ten sposób niedokrwienie jest zwykle ca. Dodatkowych dowodów na kluczow rol ukBa- nieme klinicznie i pojawia si przy relatywnie niskiej du autonomicznego w mechanizmie nagBych zgo- czsto[ci akcji serca w porównaniu z prób wysiB- nów dostarczyBy obserwacje z Framingham Heart kow [1]. Chocia| stres psychiczny powoduje sto- Study [26]. W badaniu tym wykazano, |e ryzyko na- sunkowo niewielkie przyspieszenie akcji serca, to jed- gBej [mierci sercowej jest a| o 70% wiksze midzy nak wzrost ci[nienia ttniczego (a zatem tak|e wzrost godzin 7 a 9 rano (podczas porannego szczytu ka- obci|enia nastpczego serca) jest porównywalny techolaminemii) w porównaniu z reszt doby. Po- z tym, jaki ma miejsce podczas wysiBku fizycznego dobne wyniki uzyskano w Beta-Blocker Heart Attack [21]. W efekcie podwójny efekt, bdcy miar obci- Trial [27]. Najwiksz czsto[ nagBych zgonów od- |enia serca, wzrasta w znacznie mniejszym stopniu notowano midzy godzin 8 a 11 rano zarówno podczas modelowego stresu psychicznego ni| w trak- u osób leczonych propranololem, jak i u pacjentów cie próby wysiBkowej. Mimo to w wielu przypadkach otrzymujcych placebo. Jednak w[ród chorych przyj- mierzone obiektywnymi metodami nasilenie niedo- mujcych lek blokujcy receptory b-adrenergiczne krwienia, spowodowane stresem psychicznym, jest poranny szczyt czsto[ci nagBych zgonów byB zdecy- podobne, a czasami bywa nawet wiksze ni| w trak- dowanie sBabiej zaznaczony. cie wysiBku fizycznego. Dlatego wydaje si uzasad- Kolejnym potwierdzeniem znaczenia zaburzeD nione poszukiwanie tak|e innych mechanizmów, które równowagi ukBadu autonomicznego w patogenezie poza prostym, wynikajcym ze wzrostu obci|enia nagBych zgonów s obserwacje dotyczce konse- nastpczego, zwikszeniem zapotrzebowania na tlen, kwencji cz[ciowego odnerwienia autonomicznego musz w tych przypadkach by odpowiedzialne za serca [6]. Do serca dochodz adrenergiczne wypust- stopieD nasilenia niedokrwienia serca [1]. ki neuronów wspóBczulnych ze zwojów szyjno-pier- Jednym z mechanizmów, który mo|e by czyn- siowych (gwiazdzistych). Nie jest to jednak unerwie- nikiem nasilajcym niedokrwienie, jest patologiczna nie symetryczne, poniewa| dominujc funkcj peB- reakcja wazospastyczna ttnic wieDcowych w odpo- ni lewy zwój gwiazdzisty. Wykonane w badaniach wiedzi na ostry stres psychiczny [22]. Taka nieprawi- eksperymentalnych lewostronne odnerwienie wspóB- dBowa reakcja naczyD, spowodowana dysfunkcj czulne istotnie zmniejszaBo czsto[ komorowych [ródbBonka, mo|e si równie| pojawia w innych zaburzeD rytmu i utrudniaBo wywoBanie migotania sytuacjach, na przykBad jako reakcja na zimno lub komór [28, 29]. Co wicej, lewostronne odnerwie- na dowieDcowe podanie acetylocholiny (stosowane nie przeprowadzone u osób po przebytym zawale jako test do oceny funkcji [ródbBonka). Badania eks- serca wyraznie zmniejszaBo czsto[ nagBych zgonów perymentalne na zwierztach potwierdziBy hipote- sercowych  3,5%  w porównaniu z grup kon- z, |e ostry stres jest jednym z czynników, które mog troln  21% [30]. uszkadza [ródbBonek naczyniowy [23]. Podejrzewa Wielu badaczy podkre[la wpByw egzo- i endo- si, |e czynnikiem, który bezpo[rednio odpowiada gennych czynników psychicznych na wystpowanie za uszkodzenie [ródbBonka, jest oddziaBywanie pod- zaburzeD rytmu serca [1, 18, 31]. Lk wzmaga ak- wy|szonego, w wyniku ostrego stresu, st|enia ka- tywno[ ukBadu sympatycznego, jednocze[nie obni- techolamin [24]. Po[rednim potwierdzeniem tej hi- |ajc napicie ukBadu parasympatycznego. Takie za- www.psychiatria.med.pl 193 Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 4 thmic (The Cardiac Arrhythmia Pilot Study). Am. J. Cardiol. burzenia równowagi ukBadu autonomicznego powo- 1989; 63: 1 6. duj midzy innymi zmniejszenie zmienno[ci rytmu 5. Kannel W.B., Doyle J.T., McNamera P.M., Quickenton P., Gor- zatokowego i osBabienie odruchu z baroreceptorów. don T. Precursors of cardiac death: factors related to inciden- ce of sudden death. Circulation 1975; 51: 608 613. Przeprowadzone badania [7] dowodz, |e u osób 6. Kubica J. Niedokrwienie mi[nia sercowego  najczstsza przy- z podwy|szonym poziomem lku zmienno[ rytmu czyna nagBej [mierci. W: Zwitecka G., LubiDski A. (red.). Na- serca jest wyraznie mniejsza ni| w grupach kontrol- gBa [mier sercowa. Via Medica, GdaDsk 1996. nych. Ten oceniany za pomoc badania holterow- 7. Kawachi I., Sparrow D., Vokonas P.S., Weiss S.T. Symptoms of anxiety and risk factors of coronary heart disease. Circulation skiego parametr jest czynnikiem ryzyka nagBej [mierci 1994; 90: 2225 2229. sercowej zarówno u chorych po zawale serca, jak 8. Haines A.P., Imeson J.D., Meade T.W. Phobic anxiety and ische- i u osób bez objawów tej choroby [6, 7]. Ponadto, mic heart disease. BMJ 1987; 295: 297 299. 9. Kawachi I., Colditz G.A., Ascherio A. i wsp. Prospective study w jednej z publikacji wykazano, |e odruch z barore- of phobic anxiety and risk of coronary heart disease in men. ceptorów, bdcy wykBadnikiem napicia nerwu Circulation 1994; 89; 1992 1997. bBdnego, u osób z podwy|szonym poziomem lku 10. Leor J., Poole W.K., Kloner R.A. Sudden cardiac death trigge- red by an earthquake. N. Engl. J. Med. 1996; 334: 413 419. jest obni|ony [32]. Niewtpliwie takie pojedyncze, 11. Meisel S.R., Kutz I., Dayan K.I. i wsp. Effects of Iraqi missile cho istotne, doniesienie wymaga potwierdzenia war on incidence of acute myocardial infarction and sudden w kolejnych badaniach. Przytoczone obserwacje po- death in Israeli civilians. Lancet 1991; 338: 660 661. twierdzaj, |e u osób z wysokim poziomem lku 12. Kaprio J., Koskenvuo M., Rita H. Mortality after bereavement: a prospective study of 95.647 persons. Am. J. Publ. Health. dochodzi do patologicznych zaburzeD równowagi 1987; 77: 283 287. ukBadu autonomicznego, które zwikszaj ryzyko 13. Parkes C.M. Effects of bereavement on physical and mental nagBego zgonu spowodowanego komorowymi za- health: a study of medical records of widows. Br. Heart J. 1964; 2: 274 279. burzeniami rytmu serca [7]. 14. Bayes de Luna A., Coumel P., Leclercq J.F. Ambulatory sudden Nie ulega wtpliwo[ci, |e zaburzenia równo- death: Mechanisms of production of fatal arrhythmia on the wagi ukBadu autonomicznego maj decydujce zna- basis of data from 157 cases. Am. Heart J. 1989; 117: 151 159. 15. Ruskin J.N., DiMarco J.P., Garan H. Out-of-hospital cardiac ar- czenie w patogenezie nagBych zgonów sercowych. res: electrophysiologic observations and selection of long-term Niepodwa|alny jest równie| wpByw czynników psy- anti-arrhythmic therapy. N. Engl. J. Med. 1980; 303: 607 613. chicznych, a zwBaszcza ostrego stresu i zaburzeD l- 16. Bigger J.T., Weld F.M., Rolnitzky L.M. Prevalence, characteri- kowych, na autonomiczny ukBad nerwowy, a tym stics and significance of ventricular tachycardia (three or more complexes) detected with ambulatory electrocardiographic samym  na ryzyko nagBej [mierci. Jednak rozumie- recording in the late hospital phase of acute myocardial in- jc mechanizmy i znajc czynniki ryzyka wystpo- farction. Am. J. Cardiol. 1981; 48: 815 823. wania letalnych arytmii serca, z powodu ich zBo|o- 17. Bigger J.T., Fleiss J.L., Kleiger R., Miller J.P., Rolnitzky L.M., the Multicenter Post-Infarction Research Group. The relationship no[ci i zwizanej z tym du|ej zmienno[ci indywidu- among ventricular arrhythmias, left ventricular dysfunction and alnych reakcji, nadal nie mo|na skutecznie przewi- mortality in the 2 years after myocardial infarction. Circula- dywa nagBych zgonów. Nale|y jednak podkre[li, tion 1984; 69: 250 258. 18. Lown B., Verrier R.L., Rabinowitz S.H. Neural and psychologi- |e olbrzymi postp w zakresie mo|liwo[ci leczenia cal mechanisms and the problem of sudden cardiac death. i lepsze definiowanie grup ryzyka daj nadziej na Am. J. Cardiol. 1977; 39: 890 902. coraz bardziej efektywne dziaBania profilaktyczne. 19. Moss A.J., Wyner B.A. Tachykardia in house officers presenting Skuteczne zwalczanie lku jest bez wtpienia wa|- cases at grand rounds. Ann. Intern. Med. 1970; 72: 255 256. 20. Taggart P., Carruthers M., Somerville W. Electrocardiogram, nym elementem leczenia, który mo|e si przyczyni plasma catecholamines and lipids and their modification by do poprawy rokowania w grupie chorych o szcze- oxprenolol when speaking before an audience. Lancet 1973; gólnie wysokim ryzyku nagBej [mierci sercowej. 2: 341 346. 21. Jiang W., Babyak M., Krantz D.S. i wsp. Mental stress  indu- ced myocardial ischemia and cardiac events. JAMA 1996; 275: 1651 1656. 22. Yeung A.C., Vekshtein V.I., Krantz D.S. i wsp. The effect of PIZMIENNICTWO atherosclerosis on the vasomotor response of the coronary ar- 1. Rozanski A., Blumenthal J.A., Kaplan J. Impact of psychologi- teries to mental stress. N. Engl. J. Med. 1991; 325: 1551 1556. cal factors on the pathogenesis of cardiovascular disease and 23. Fuchs L.C., Landas S.K., Johnson A.K. Behavioral stress alters implications for therapy. Circulation 1999; 99: 2192 2217. coronary vascular reactivity in borderline hypertensive rats. 2. Warnes C.A., Roberts W.C. Sudden coronary death: compari- J. Hypertens. 1997; 15: 301 307. son of patients with to those without coronary thrombus at 24. Pettersson K., Bejne B., Jork B., Strawn W.B., Bondjers G. Expe- necropsy. Am. J. Cardiol. 1984; 54: 1206 1211. rimental sympathetic activation causes endothelial injury in 3. Bum R.S., Alvarez H., Cobb L.A. Survival after resuscitation of the rabbit thoracic aorta via b1-adrenoceptor activation. Circ. out-of-hospital ventricular fibrillation. Circulation 1974; 50: Res. 1990; 67: 1027 1034. 1231 1235. 25. Skantze H.B., Kaplan J., Pettersson K. i wsp. Psychosocial stress 4. Greene H.L., Richardson D.W., Barker A.H. Classification of causes endothelial injury in cynomolgus monkeys via b1-adre- death after myocardial infarction as arrhythmic or nonarrhy- noceptor activation. Atherosclerosis 1998; 136: 153 161. 194 www.psychiatria.med.pl Aldona Kubica i wsp., WpByw zaburzeD lkowych na nagBe zgony sercowe 26. Willich S.N., Levy D., Rocco M.B., Tofler G.H., Stone P.H., Mul- 29. Schwartz P.J., Stone H.L., Brown A.M. Effects of unilateral stel- ler J.E. Circadian variation in the incidence of sudden cardiac late ganglion blockade on the arrhythmias associated with death in the Framingham Heart Study population. Am. J. Car- coronary occlusion. Am. Heart J. 1976; 92: 389 397. diol. 1987; 60: 801 806. 30. Schwartz P.J., Zaza A. The rational basis and clinical value of 27. Peters R.W. Propranolol and the morning increase in sudden selective cardiac symathetic denervation in the prevention of cardiac death: The Beta-Blocker Heart Attack Trial experience. cardiac arrhythmias. Eur. Heart J. 1986; 7 (supl. A): 107 118. Am. J. Cardiol. 1990; 66: 57G 59G. 31. Peters R.W., McQuillan S., Resnick S.K., Gold M.R. Increased 28. Schwartz P.J., Billman G.E., Stone H.L. Autonomic mechani- Monday incidence of live-threatening ventricular arrhythmias: sms in ventricular fibrillation induced by myocardial ischaemia experience with a third-generation implantable defibrillator. during exercise in dogs with healed myocardial infarction: an Circulation 1996; 94: 1346 1349. experimental model for sudden cardiac death. Circulation 32. Watkins L.L., Grossman P., Krishnan R., Sherwood A. Anxiety and 1984; 69: 790 800. vagal control of heart risk. Psychosom. Med. 1998; 60: 498 502. www.psychiatria.med.pl 195

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Klasyfikacja i Diagnostyka Zaburzeń lękowych
Dziecko z zaburzeniami lękowymi w szkole i przedszkolu
Wpływ zaburzeń percepcyjnych ucznia dyslektycznego na naukę poszczególnych przedmiotów
Wpływ zaburzeń wodno elektrolitowych na skórę
Psychoterapia w PTSD i wybranych zaburzeniach lękowychowych(1)
Wpływ zaburzeń współczynników na wartość kombinacji
Wpływ zaburzeń rozwojowych na powodzenia szkolne(1)
wpływ srodowiska na zaburzenia odżywniania badanie
Jaeschke R Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych i lękowych
cmkp zaburzenia snu
17 Prawne i etyczne aspekty psychiatrii, orzecznictwo lekarskie w zaburzeniach i chorobach psychiczn
Krzyzanowska Zbucka J 10 Okoloporodowe zaburzenia psychiczne

więcej podobnych podstron