11205

PROCESY UWAGI - Nęcka, rozdział 16.

Uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji. Świadomość introspekcyjna polega na zdawaniu sobie sprawy z własnych procesów psychicznych. Świadomość percepcyjna polega na zdawaniu sobie sprawy z tego, co się dzieje w otoczeniu.

Procesy przeduwagowe polegają na przedświadomej obróbce bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany.

Czynności dzielimy na: automatyczne i kontrolowane.

Czynności automatyczne są zwykle wynikiem długiego procesu nabywania wprawy. Na początku czynność jest wykonywana pod całkowitym nadzorem świadomości, po pewnym czasie nie wymaga już nadzoru świadomości, choć czasem może być wtórnie uświadomiona. Przyjmuje się, że czynności automatyczne wykonywane są równolegle, a kontrolowane - szeregowo. W konsekwencji czynności automatyczne są szybkie, a kontrolowane wolne. Powodem tego jest fakt, iż czynności kontrolowane są wykonywane jedna po drugiej, ponadto konieczność pełnienia bezpośredniego nadzoru ze strony świadomości powoduje, że czynności kontrolowane są wykonywane mniej płynnie i z większym wysiłkiem.

Czynności kontrolowane są sterowane „globalnie", to znaczy z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, w szczególności uwagi i pamięci roboczej. Czynności automatyczne są sterowane przez struktury „lokalne", nie angażują uwagi i pamięci, lub robią to w minimalnym zakresie.

Wyróżnia się cztery podstawowe funkcje procesów uwagi:

SELEKTYWNOŚĆ: to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych.

CZUJNOŚĆ: to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem.

PRZESZUKIWANIE: jest procesem aktywnym; polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

KONTROLA CZYNNOŚCI JEDNOCZESNYCH: w większości wypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków, ponieważ czynności są dość proste lub dobrze zautomatyzowane.

Detekcja sygnałów (do czujności!): w dowolnej sytuacji sygnał może być obecny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie bądź powstrzymanie się od reakcji. Reakcja na sygnał: trafienie; brak reakcji na szum: poprawne odrzucenie (tu i tu: działanie prawidłowe); reakcja na szum: błąd fałszywego alarmu; brak reakcji na sygnał: błąd chybienia (tu i tu: działanie nieprawidłowe). Dystraktory (do przeszukiwania!): bodźce zakłócające

Zasoby uwagi (do kontroli czynności jednoczesnych!): pewna porcja ogólnej energii mentalnej, potrzebna do wykonania jakiejś czynności.

Teorie uwagi selektywnej:

Teorie wczesnej selekcji: zakładają, że przyjęcie informacji ważnej, a odrzucenie zbędnej, dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji.

Model Broadbenta. Technika cienia: polega na jednoczesnym prezentowaniu dwóch różnych komunikatów do obojga uszu osoby badanej, której uwaga „podąża jak cień" za jednym z nich. Broadbent przyjął, że z kanału ignorowanego przedostaje się niewiele informacji, przy czym decydują o tym cechy fizykalne przekazu, czyli intensywność, barwa głosu, etc. Broadbent stworzył teorię FILTRA UWAGI, który symbolicznie przedstawia się za pomocą dużej litery Y. Polega to na tym, iż z dwóch kanałów stymulacji sensorycznej zostaje wybrany jeden, właśnie przez uwagę. Drugi „czeka na swoją kolej", jednak niezbyt długo, gdyż ulega samoistnej degradacji, czyli odrzuceniu, które jest nieodwracalne. W ten sposób system poznawczy broni się przed przeładowaniem informacyjnym.

Gray i Wadderburn zmodyfikowali Technikę Cienia. Prezentowali oni dwa ciągi bodźców, przy czym słowa i cyfry były przemieszane w obu kanałach. Osoby badane bez problemu „przełączały" się z jednego kanału na drugi, odbierając spójny komunikat. Wyniki były zgodne z założeniami badaczy, którzy zakładali działanie semantycznych zasad selekcji bodźców, nie zaś selekcji związanej z tym, do którego ucha jest coś przekazywane.

Teorie późnej selekcji: zakładają, że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania.

Treisman. Model osłabiacza: zgodnie z tym modelem selektywny odbiór informacji dokonuje się w trzech etapach. Najpierw odbieramy i analizujemy bodźce ze względu na ich właściwości fizykalne. Obróbka na tym etapie ma charakter przeduwagowy. Informacje spełniające określone kryterium selekcji są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, natomiast pozostałe - w postaci osłabionej. W drugim etapie analizujemy informacje ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne. Wykryte wzorce, które spełniają kryterium są przekazywane dalej w formie niezmienionej. Reszta zostaje osłabiona. W trzecim etapie