17528

Według Gaiusa najważniejszym podziałem w prawie osobowym był podział na ludzi wolnych i niewolników. Ludzie wolni dzielili się zaś na „wolnotirodzonydi” - ingetua oraz na „wyzwoleńców" libertini.

Niewobiik nie był traktowany jak podmiot, lecz jak przedmiot prawa. Zatem niewolnik nie mógł byt? właścicielem, ani wierzycielem, ani też być podmiotem w sferze prawa familijnego, nie mógł pozywać ani być pozwanym. Właściciel miał wobec niewolnika prawo życia i śmierci.

Pożycie niewolnika z niewolnicą, a nawet z osobą wolną, nie było uznawane za małżeiistwo, lecz za stan faktyczny zwany contubernum Dzieci zrodzone z takiego związku były również niewolnikami, stanowiły własność właściciela matki.

Właściciel niewolnika mógł mu przekazać część swego majątku w zarząd, jako tzw peculium. ale majątek oraz uzyskiwane z niego pożytki stanowiły własność właściciela niewobiika.

Obok osób wobiych i niewolników istniała kategoria osób półwobiych Były to osoby formalnie wolne, ale idi wolność nie była jednak pełna Ich stanowisko zbliżone było do stanowiska niewolników. Do tej kategorii osób zaliczani byli: a) dłużnicy poddani egzekucji osobistej (addicti). b) najemnie gladiatorzy, c) przedsiębiorcy poddani surowej dyscyplinie (auctoratii). d) osoby wykupione z niewoli nieprzyjacielskiej, a także personae in mancipio - dzieci sprzedane przez swoich ojców osobom postronnym w specyficzny stan zależności (tylko na terenie państwa) waz coloni - drobni dzierżawcy gruntów robiych. początkowo wolni, ale w okresie dominatu trwale przytwierdzeni do ziemi.

4.    Powstanie niew oli.

Niewola była stanem dziedzicznym, stan ten przechodził na dzieci poprzez matkę. Urodzenie się z matki niewolnicy bvło jednym ze sposobów powstania niewoli. Jeżeli jednak matka w czasie ciąży choćby na chwilę odzyskała wobiość. to dziecko rodziło się wolne, binym sposobem popadiuęcia w niewolę było:

wzięcie w niewolę nieprzyjacielską w wyniku działali wojennych. W ten sposób tracił wobiość także obywatel rzymski, który popadł w taką niewolę sprzedaż w niewolę trans Tiberim niewypłacalnego dłużnika - sprzedaż w niewolę dezerterów i osób uchylających się od spisu obywatelskiego

niewolnikami stawali się skazani na ciężkie roboty w kopalniach lub na walkę ze zwierzętami Na podstawie SC Claudianum z r. 52 n.e. kobieta wolna, która utrzymywała stosunki z cudzym niewolnikiem bez zgody jego właściciela, stawała się sama niewobiicą tego właściciela.

5.    Położenie prawne niewolników.

Niewolnik to servus, mancipium lub po prostu homo. niewolnica ancilla. Właściciel niewolnika to jego pan - dominus, a jego władza nad niewolnikiem zwie się potestas

Niewolników w prawie rzymskim traktowano jak rzeczy. Był on instrumentom vocale. Właściciel miał wobec niewolnika vitae necisąue potestas, a więc władzę żyda i śmierd. Niewolnik był przedmiotem obrotu

w testamencie).

w związku z tym jego właściciel mógł z nim robić co chciał (sprzedaż, oddać w najem, zapisać

2