24167

za wzbogaceniem go o elementy romantyczności (charaktaii narodowego). Artykuł Brodzińskiego wywołał polemikę, która dopomogła krystalizacji pojęć o romantyczności czy o romantyzmie, a także do samookrcślaiia się poszczególnych krytyków. Jedni traktowali romantyczność jak Brodziński- w duchu sentymentalnym, jako nuń niespr/ec/ny z klasycyzmem; inni- jak Śniadecki- widzieli wyraźne granice, tyle że romantyczność mylili z tymi. co określa się jako literaturę grozy. Póki nie było polskiej literatury romantycznej, spór był bezprzedmiotowy. || W 1819r. pojawił się tekst: opublikowany pod kryptonimem KI... szkic O idei i uczuciu nieskończoności. Tu po raz pierwszy została czytelnikowi wyłożona jedna z podstawowych zasad niemieckiej ontologii oraz filozofii sztuki. Krytyk wyjaśnił ideę nieskończoności jako „całość istnień i rzeczywistości”, poza którą nic nie istnieje, i która dlatego powinna kształtować także stosunek człowieka do świata. Włączenie w tai kontekst rozwiali o plastyce, muzyce i litaaturzc. Autor zdecydowanie odcina się od hołdewania klasycyzmowi.

«»

ROMANTYZM- LATA DWUDZIESTE

Wczesne wiersze Mickiewicza, przede wszystkim Odado młodości (1820) i Pieśń Filaretow (1820), nie włączały się wprawdzie w nurt dyskusji estetycznych, lecz wypowiedziane w nich ideały stanął się hasłami wywoławczymi postawy romantycznej. Są tu hasła braterstwa i wspólnoty, wyrażone jeszcze językiem poprzedniej epoki. Filomacki. optymistyczny ideał zdobywczego stosunku do świata został wkrótce uzupełniony przez poetę o rysy zupełnie odmianie, o niepokoje, wyrażone przez młodego obserwatora świata z Romantyczności: refleksja poznawcza i skłonny do niej boliata. To już wstęp do IV części Dziadów. „Przedmowa” Mickiewicza. Współcześni poety bardziej niż na Przedmowę zwrócili uwagę na wiersze, zawarte w Balladach i romansach. Znajdowała się między nimi polonizująca z attykułan Śniadeckiego Romeoityczność. że nawet tradycyjnie nastawiali krytycy nie odmawiali autorowi talentu. Tom stał się od razu literackim wydarzeniem. Mickiewicz pierwszy opowiedział się wyraźnie za romantycznością. Ukazał tradycje romantyzmu, zaproponował pewien kanon cech. które miały charakteryzować postawę romantyczną i romantyczny styl w sztuce. Przedmowa- pisana była w stylu dobrze już w ówczesnej krytyce zakorzaiionyni. z uczonym uzasadniałiem wygłaszanych sądów przez powoływanie się na rozwój kultury, od starożytnej Grecji począwszy. Powołuje się na autorytety: Scłilegel. Schiller. Szekspir, Byron. Ton wykładu spokojny, autor domagał się jedynie prawa obywatelstwa dla „pieśni gminnych” w obrębie literatury narodowej. Historia, tr adycja, pojecie romantyczności. Inspiracją dla Mickiewicza była filozofia nianiecka. Przedmowa nie zaleca się szczególną głębią filozoficzną ani reprezaitatywnością cytowanych faktów': przeciwnie, łatwo było postawić poecie zarzut lekkomyślności, nazbyt lekceważącego stosunku do wiedzy historycznej. Romantyczna postawa autora: należy odkrywać ducha wieków minionych, prawa rządzące całością, ogólne, nie uplątywać się w mało ważne, zaciemniające prawdę szczegóły'. Z szerokiego pojmowania historii, z traktowania jej jako źródła dla odsłonięcia przyszłości, wyłonił się obraz romantycznej tradycji i literatury. Za kolebkę romantyczności Mickiewicz uznał wieki średnie. Mickiewicz udowadnia, że w starożytności istniał prawzór romantycznej twórczości. Tak zdecydowanej pochwały greckiego antyku jak u Mickiewicza nic ma u naszych klasyków. Dążył do pełniejszego wyjaśniana mechanizmu historii. Dzieje państw wiąże z witałnością społeczeństwa Stąd ogromna ranga historycznych źródeł życia duchowego narodu, sztuki, poety. Historia nadaje moc prawną w^r Przedmowie programowi lita ackianu: jeśli poezja ma być oryginalna a nie naśladowcza, to dlatego, że spontaniczność, śmiałość, oryginalność sztuki są symptomami społeczaistwa rozkwitającego, jakim dhigo była starożytna Grecja. Grecka starożytność, średniowiecze i Szekspir- tai wybór Mickiewicza został na ogół zaakceptowany w kolejnych wystąpiaiiach programowych młodych pisarzy. Odstępstwa: Michał Grabowski w Myślach o literaturze polskiej (1828), próbował wprowadzić do tradycji „nowej szkoły" także to. co było cenne w literaturze wieku XVII i oświecenia.

Sprawą caitr alną w Przedmowie Mickiewicza było zawarte pojęcie romantyczności. Gaiezę tego świata wiązał z wyobrażeniami barbarzyńskich ludów Północy, które w zetknięciu z kulturą dirześcijańską ukształtowały w średniowieczu nowy rodzaj obyczaju i sztuki. Prawdziwie romantyczna jest zatan tylko rycerska kultura średniowiecza, a romantyczną poezję kształtują, obok duclia czasów średnich, religia chrześcijańska oraz wyobrażana ludów Północy.

Z kolei Michał Grabowski w artykule Uwagi nad balladami Stefana Witwickiego (1825) wskazywał również jako źródło romantyczności ogólnie przeszłość narodową, wierzaiia Słowian i mitologię Północy, a za pisarzy kontynuujących w Polsce szkołę romantyczną uznał Brodzińskiego, Mickiewicza i Zaleskiego. W rozprawie z 18281. poglądy te zmodyfikował: romantyzm utożsamiał z literaturą średniowiecza, zrezygnował z wprowadzania tego pojęcia dla określenia literatury sobie współczesnej. Pieśni giniiuie. W Przedmowie Mickiewicz zapowiadał, że napisze osobną przedmowy poświęconą pieśniom gminnym. Nie napisał jej. Ale nadał im znakomitą rangę. Stale podkreślał, że prawdziwie twórcza i narodowa jest taka tylko poezja, która wywodzi się z oryginalnej, spontanicznej pieśni ludu. Antoni Edward Odyniec w przedmowie do swego wydania Poezji w' I825r. przedstawiał się jako kontynuator Mickiewicza. Zajął się głównie obroną ballady, która jako sztandarowy i najczęściej uprawiany gatunek romantyczny stanowiła ulubiony cel wyszydzających ataków klasyków. Elanaity: harmonijne połączaiie cech różnych gatunków, piosaiki i romansu. Wspomniał o dramaty zacji. domagał się jedności akcji. Balladowa dziwność, nadnaturalność, ma wg Odyńca odzwierciedlać „przesądy dawnych wieków łub gminu", nadawać zatan utworom koloryt lokalny, i wzmagać ciekawość czytelnika, ale nie „przeciwiać się” zdrowymi rozsądkowi. Kwestia ludowości zostaje sprowadzona przez Odyńca do poziomu tematu i techniki pisarskiej, a za zdr ożne zostało poczytane to, co fascynowało Mickiewicza: bujny świat imaginacji, nie podporządkowany regułom zdrowego rozsądku. Stanowisko Odyńca nic było odosobnione: podobne poglądy głosił w 1825r. Michał Grabowski. Grabowski, choć deklarował się jako romantyk, reprezentował postawę pojednawczą. Akceptując wierzaiia Słowian i mitologię Północy jako tradycje poezji romantycznej, żądał zaiazan zdecydowanie usunięcia z nij motyw-ów nie odpowiadających duchowi współczesnych czasów: wszelkich gotycyzmów. czarownic, upiorów. Domagał się, by dobry smak wytyczał granice wprowadzenia do poezji świata idealnego i tworów imaginacji. Różniono się też bardzo w^r opiniach, jak ludowość należy traktować. Nicporoziuniaiic podstawowe wywiązało się już wokół zrozumienia samego pojęcia „pieśń gminna". Ballculy i romanse, zapowiadane w Przedmowie jako pieśni gminne, nie były żadnymi ludowymi autaitykami- inaugurowały w Polsce nowy, romantyczny styl poetycki. Grabowski za pieśni gminne uważał utwory „dla ludu", głoszące prawdy ewangeliczne, pchic "scai filozoficznych, uczących łub rzewnych". A więc chodziło mu nie o oryginalne przekazy ludowe, ale poetyckie przaóbki. uszlachetniające autaityczne tworzywo Ku podobnanu rozumiaiiu skłaniał się Mochnacki w artykule O duchu i

CNI

Strona