24183

1. Wśród interpretacyjnych alternatyw

Między groteską a historiozofią. Istnieją uzasadnione przesłanki pozwalające na poprawne wyjaśnienie artystycznego kształtu utworu w ramach groteski jako podstawowej kategorii tworzącej świat poetyckiej igraszki. Równie przekonywująco można uzasadnić konieczność potraktowania dramatu jako utworu zaangażowanego w dyskusję nad losami narodu, jako narodowej tragedii. Zakłada się, że Słowackiemu bliższa była koncepcja literatury zaangażowanej. Odczytali z resztą tak Balladynę carskie władze, które doczytały się w utworze otwartej, zjadliwej, głębokiej i aktualnej krytyki władzy i parodii pewnego typu władzy.

2.    Zdaniem licznych badaczy postać Wawela demonstrowała polemiczną intencję poety wobec określonych kierunków w liistoriozofii, intencję, której istotą było przekonanie o wyższości poezji nad historią, ściślej - nad nauką. Tak pomyślana rola pokrywała się z zamysłem poety, wyrażonym zarówno w liście dedykacyjnym, jak i w tekście dramatu.

Mit w teatralnej i scenicznej przestrzeni dramatu. Mityczny początek narodowych dziejów symbolizowała w dramacie cudowna korona. Cudowność polegała na tym, że została ona podarowana Lechowi przez jednego z Trzech Króli. Z chwilą, gdy koronę założył uzurpator, na kraj zaczęły spadać nieszczęścia. Początek działania mitu został przez poetę przesunięty w przeszłość i ukazany, w ramacłi „przestrzeni teatralnej”, jako wydarzenie opowiedziane prze Pustelnika. Korona okaże się rekwizytem znaczącym. Będzie ona współtworzyć historiozoficzną koncepcję utworu.

3.    Posiądę w Balladynie

Nośność znaczeniowa imienia tytułowej bohaterki: Balladyna stanowi najpierw sygnał „literackości” tekstu. Nasuwa na myśl „balladę” - gatunek wiązany przez poetę z folklorem, uznany za jeden z fundamentów pisanej „niby - tragedii”. Matka zwróciła się do córki „Bladyna”, co nasuwa na myśl bladość - a typowa kobieta fatalna jest blada, podobnie jak blady bohater bajronowski. Imię Alina (Halina) należało w XIX w. do imion literackich. Jest uosobieniem dobroci. Badacze wiązali je z imieniem bohaterki osiemnastowiecznej powiastki pt. „Alina królowa Golkondy”. Co do Grabca, to chodziło o podkreślenie cliłopskiego pochodzenia bohatera.

Postać Balladyny rozwija się o dojrzewa w kontekście trzech relacji. Najpierw jest współzawodniczką w malinobraniu, a następnie w walce o władzę, o koronę. Trzecia relacja tyczy się konfliktotwórczej osobowości. Z jednej strony poznamy ją wg wzoru Makbeta, znakomitego studium psychologii mordu. A jednocześnie ukaże ją poeta na tle dialogu między nią samą a jej sumieniem. Leniwa, nielojalna i lekkomyślna Balladyna zmienia się jednak po dokonaniu zbrodni. Ogromnieje przez nagły wybuch refleksji i świadomość czynu. Budzi się do bogatego, ale tragicznie skomplikowanego życia wewnętrznego. Wyzwala nieobecną dotąd wyobraźnię oraz refleksję. I ich głos: sumienie. Kirkor jako „rycerz chrześcijański” - jest bowiem wcieleniem dwóch ideałów polskiego szlachcica: tycerzem chrześcijańskim, a jednocześnie rycerzem - ziemianinem. Pamięta o zdobiącym go symbolu waleczności i patriotyzmu: deklaruje chęć walki z Popielem IV. Rycerz walczący za wiarę i ojczyznę - to częsty model na łamach literatury staropolskiej. Z drugiej strony marzy mu się życie przy boku ukochanej żony, kołysanie małego synka, przechadzki w owocowym sadzie, lipa i złoty miód w zamku. Słowacki nie oszczędził mu też słów krytyki. U źródeł klęski Kirkora tkwiła nie tylko polityka, która przybrała postać wrogą tradycji. Kirkor został przedstawiony jako człowiek nie umiejący skutecznie walczyć z losem o realizację swoich ideałów. Idealizował lud, był słabym politykiem. Pustelnik to wyraziciel narodowej tradycji, to wzorzec zasad moralnych, nieugiętego patriotyzmu, zwolennik sojuszu między szlachtą a ludem. Tworząc postać Pustelnika Słowacki silniej niż w innych wypadkach podkreślił jej symboliczność. Pustelnik stał się Popielem III, władcą równie legendarnym jak i dwaj poprzedni, ale jednocześnie wymyślonym całkowicie przez poetę. Pilon to spiętrzenie

2