24513

ciężkości z walki politycznej w sferę sumienia. Już w pierwszych opowiadaniach widzimy elementy synkretycznej ideologii pisarza

Na karty opowiadań przedostaną się też intymne doświadczenia i obserwacje własnego życia (przeniesione z świeżo pisanych Dzienników). Młodzieńcza miłość do zamężnej młodszej siostry macochy stanie się katalizatorem dokonującym w umyśle i sumieniu procesów światopoglądowych (kłamstwo a prawda, natura małżeństwa zdrada i trójkąt małżeński, miejsce kobiety, normy i nakazy moralne).

Żeromski wychowany w tradycjach religijnych z czasem wkroczył w filozofię stulecia cechującą się wyraźnymi znamionami racjonalizmu, empiryzmu, naturalizmu, a więc odwołującą się do rozumu, nauki, przyrodoznawstwa i doświadczenia jako do instancji rozstrzygających i ostatecznych. Miejsce religii zajmuje humanitaryzm. Miejsce Boga kult utrudzonego i skrzywdzonego człowieka

Pisarza fascynowała i inspirowała twórczość: Jeża Kraszewskiego, Prusa, Orzeszkowej. Sienkiewicza, Świętochowskiego, Hugo. Zoli, Maupassanta, Puszkina Dostojewskiego, Turgieniewa Tołstoja. Pociągało go w ich twórczości pojęcie postępu, wolności, demokracji, a w zakresie sztuki pisarskiej prawda pisarska, szerokość widzenia realistyczna bezstronność, ostry i przenikliwy krytycyzm, umiar w rozkładaniu świateł i cieni. Fascynuje go i niepokoi zarazem naturalizm: jego drapieżność i bezwzględność wydają się tak doskonale odpowiadać prawdzie żyda „na dnie". Zastrzeżenie budzi kamienna naturalistyczna obojętność, tak sprzeczna z namiętną i impulsywną naturą pisarską Żeromskiego, który pojmował sztukę pisania jak formę spowiedzi, wyrażania „tego co w nas się mieści I tego, co boli głęboko”.

Tematyka

1.    Problematyka narodowa i społeczna wysuwają się na pierwszy plan. choć wyobraźnię młodego pisarza podągały pewne sytuacje i zjawiska egzystencjalne, z natury rzeczy niezależne od czasu, miejsca i układu konkretnych, historycznych okolicznośd - miłość i śmierć i wszystkie owe okrucieństwa życia, cierpienia i udręki dała i duszy.

2.    Pisarze poprzedniej generacji powściągliwie i dyskretnie ujmowali tematy narodowe. Żeromski opatrzył jej słowem wyraźnym i dotkliwie przejmującym. Opowiadania Niedobitek, Pocałunek, Ananke, Do swego Boga Poganin, „Rozdziobią nas kruki, wrony...", Echa leśne, Mogiła Na czoło wybija się ostatni tytuł - szkic powieściowy ujęty w formę Jistów i notatek”, których autorem jest młody Polak Maurycy Zych; można rzec, że tekst dzięki swym walorom staje się wiarygodnym dokumentem socjologiczno-historycznym. Jest to opowieść o odnajdywaniu zagubionej drogi do Polski.

3.    Często pojawia się motyw powolnego zapierania się polskości dla Chleba, dla wygody, kariery, uniknięcia represji (Mogiła).

4.    W utworze Ananke widzimy skrybę Ignacego stłamszonego przez życie. Aby ulżyć swojej niedoli przechodzi na prawosławie. Żyje w biedzie z żoną i dziewiędorgiem dzied. Jego najstarszy syn chce podjąć naukę w gimnazjum, ale ile jest trudu do ukończenia edukacji...

5.    Tematem jest niszcząca siła tkwiąca w niewoli. To ona popycha do rezygnacji. Ludzie tracą swe „gwiazdy-prawdy" na rzecz pogardy i obojętności (Pocałunek). Jednak dla przeciwwagi pojawiają się postaci heroiczne, np. żona nieszczęśnika z Ananke odchodzi od niego, gdy dowiaduje się o zdradzie (wiary) - kieruje się nie świadomością a naturalnym odruchem istoty moralnej i uczuciowej.

6.    W utworze Do swego Boga zostaje przedstawiona tragedia unitów zmuszonych do zmiany wiary. Stary dziad-unita nie wytrzymał widoku bitej wnuczki, którą się opiekował - odrzucił swoją religię.

7.    Część utworów porusza zagadnienia związane bezpośrednio z powstaniem i zbrojną walką. Z jednej strony są to liryczne i głęboko nastrojowe obrazy heroicznej walki bezimiennych bojowników o niepodległość (Echa leśne). Z drugiej strony pisarz szuka przyczyn i źródeł katastrofy, przyczyn przegranej oraz stara się

2