25739

•    Niektórzy sofiści uznając obowiązujące w państwie podkreślali, że są elementy, które muszą obowiązywać -stworzyli więc pewne zręby prawa natury, które wyrasta z biologii, przyrody. Do takich myślicieli należeli Antyfon i Kipiasz. Prawo dla większości jest więc kwestią konwencji, choć istnieją pewne podstawowe prawa naturalne.

•    Sofiści nie stworzyli nowego systemu, podkreślali względność różnych rozwiązać - raczej skłaniali do myślenia. Uczyli podstawowych umiejętności liczących się w demokracji. Vtykazywali swoisty .globalizm moralności* - na pytanie co jest moralne, dobre, a co złe twierdzili - szczególnie Gorgiasz - że nie ma jednego rozstrzygnięcia. Nie ma więc zasad moralnych, których w pewnych okolicznościach nie wymagałby odstąpienia dla większego dobra, lub uniknięcia zła.

• Zasługą sofistów było rozbudzenie debaty w nurcie filozofii społecznej - w przeciwieństwie do filozofów ze szkoły jońskiej. Sofiści wywarli ogromny wpływ na całą myśl europejską, debata przez nich zapoczątkowana toczyła się w warunkach rozkwitu demokracji ateńskiej. Wśród wszystkich polis dominowały Ateny, choć otaczały ją państwa-miasta o innych ustrojach. Grecy wytworzyli pewną filozofię demokracji, która stała się przedmiotem wielkiej krytyki ze strony Platona i Arystotelesa, ale też stała się podstawą pewnych porównań, przywiązania do idei demokracji ateńskiej, które przetrwała przez wiele wieków - wszyscy późniejsi demokraci odwoływali się do tego wyidealizowanego modelu.

Co ciekawe, nie zachowało się żadne pismo z czasów greckich, w których pojawiła się otwarta pochwałą demokracji - raczej znajdujemy ją w relacjach antycznych historyków, czy przemówieniach polityków. Istniały pewne założenia, które towarzyszyły temu pojęciu demokracji:

1.    Równość obywateli wobec prawa - obywatele tworzą demos (lud, który jest zgromadzeniem obywateli Aten w znaczeniu politycznym). Termin ten wszedł do naszego języka. Obywatele są równi wswoich prawach politycznych. Oczywiście do demosu nie należeli niewolnicy, kobiety i nieobywatełe (Arystoteles, który długo mieszkał w Atenach, nie był obywatelem). Równe traktowanie odnosiło się więc wyłącznie do obywateli.

2.    Praworządność - należy przestrzegać prawa, a z drugiej strony prawo musi traktować wszystkich obywateli tak samo. Isonomia - oznaczała równość wobec prawa. Równość wobec prawa polegała też na równości szans.

3.    Wolność słowa - w której skład wchodziła wolność przemawiania wzgromadzeniu - nie można było karać za wypowiedź na agorze.

4.    Wolnośd - wdemokracji ateoskiej polegała na tym. że podlegało się prawu, w którego stanowieniu można było brad udział. Wolnośd dla nich polega na tym. że będąc wspólnoty politycznej nikt nie władał nad jednostką. Jest to nowe pojęcie wolności - do dzisiaj pytanie o wolnośd. prowadzi do odpowiedzi albo dotyczącej posiadania prawa do stanowienia prawa, albo dotyczącej braku zwierzchnictwa.

Ateoczycy byli przekonani o wyjątkowości swojego ustroju. Perykles zostawił po sobie przemówienie wspominającej poległych w wojnie peloponeskiej, w którym podkreślał, że ustrój nie jest naśladownictwem innych praw. ale raczej wzorem dla innych paostwowośd. W demokracji rządzi większośd, a nie mnięjszośd. Status polityczny jednostki określają jej umiejętności. Ateńczycy nie boją się też obcych, pozwalają.

Wobec demokracji podnosili krytykę zarówno Platon, jak i Arystoteles. Okres powstania demokracji przebiegł w momencie triumfu Aten w wojnie peloponeskiej. ogromnego bogactwa i dobrobytu. Inne polis nie odnosiły się już tak życzliwie do demokracji. Ponadto pomimo podkreślania przez Peryklesa prawa do prywatności, to istniała swoista religia państwowa - brak czegoś, co nazywamy dziś wolnością sumienia i wyznania. Podobnie należy przypomnieć o skazaniu na śmierć Sokratesa przez wypicie cykuty za jego poglądy i stawianie niewygodnych pytań o bogów (zgromadzenie uznało, że .gorszył maluczkich’). Sokrates zrezygnował z możliwości ucieczki i podczas ostatnią uczty przed śmiercią podkreślał, że jest przede wszystkim obywatelem. Platon na tej podstawie zbudował swoją krytykę demokracji.