2713

Elementy biogenne to takie składniki osobowości, które są przekazywanym dziedzicznie wyposażeniem biologicznym obejmującym: własności anatomiczne, wzrost, budowę organizmu, właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów itp.

Do elementów psychogennych zalicza się pamięć, wolę, wyobraźnię, uczucia, inteligencję, spostrzegawczość, temperament.

Najważniejszą część organizacji wewnętrznej człowieka stanowią elementy socjogenne. Wyróżniane są cztery podstawowe socjogenne elementy osobowości. Pierwszy z nich to kulturowy ideał osobowości narzucony przez społeczeństwo w toku socjalizacji, a zwłaszcza w toku wychowania; drugi to role społeczne pełnione w grupach społecznych, a polegające na wykonywaniu pewnych układów czynności w sposób formalnie lub nieformalnie ustalony przez te grupy; trzeci to jaźń subiektywna, czyli wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi; wreszcie czwarty - jaźń odzwierciedlona, czyli zespół wyobrażeń o sobie „odczytanych” z wyobraźni innych ludzi i nas samych.

Chciałabym krótko przedstawić te elementy, które przecież mają istotny wpływ na ludzką osobowość, a które nieodłącznie kojarzą się z wytworem ludzkim jakim jest kultura. Każda ludzka zbiorowość wykształcając sobie kulturę stwarza sobie również jakiś wzór człowieka czy tez jakieś wzoiy, które dla jej członków stanowią przedmiot aspiracji. Cechą wzoru osobowego jest idea naśladownictwa, przybierania określonego przez wzór kształtu: wzór zachęca lub powinien zachęcać do naśladownictwa. Wzorem osobowym może być współcześnie żyjący człowiek albo postać liistoryczna, może też tym wzorem być bohater powieści, filmu czy widowiska telewizyjnego. Istotną cechą wzoru osobowego jest to, że przemawia on swą konkretnością do wyobraźni odbiorców wywołując chęć działalności naśladowczej. Wzory propagowane mogą przybierać dwojaką postać; mogą być nakazane (jako obowiązujące w danej zbiorowości) lub zalecane (jako godne naśladowania). Szczególnie ważną rolę pełnią wzory osobowe w procesie wychowania. Pedagogowie podkreślają, że wzory osobowe mogą pełnić funkcje wychowawcze, jeśli „przemawiają swą konkretnością". Wzory osobowe nie mogą być zbyt wyidealizowane, aby mogły być możliwe do realizacji. W przeciwnym wypadku stają się dysfunkcjonalne. Wzór osobowy łączy się ściśle z grupą społeczną. Każda grupa społeczna posiada jakiś wzór osobowy, stawia go przed oczy swoim członkom i stara się poprzez wychowanie, w tym duchu ich informować. Wzór osobowy spełnia w grupie rozmaite funkcje: jest postulowany jako przedmiot aspiracji jej członków, stanowi układ odniesienia dla oceny ich działań, spełnia tez funkcje normatywne. Każda trwała zbiorowość narzuca swoim członkom wzory zachowania się w różnych sytuacjach, reguły moralne i poczucie tego, co przyzwoite, z co niestosowne, narzuca pewne poglądy i sposoby myślenia. Narzuca je bądź świadomie, za pomocą metod wychowawczych i propagandy, za pomocą oznak aprobaty lub nagany, niekiedy nawet przy użyciu środków zewnętrznego przymusu, bądź nieświadomie, przez sam fakt zbiorowego stosowania się do owych wzorów i reguł. Ogół tych wzorów stanowi o swoistej kulturze takiej zbiorowości, a pewien ich zespól składa się na panujący w tej grupie wzór osobowy, który może zresztą bardzo odbiegać od tego ideału osobowości, jaki grupa stawia przed oczy swoim członkom niejako oficjalnie w mnie lub więcej uroczystych momentach. Współczesne badanie dowodzą, że duża większość polskiego społeczeństwa nie potrafi wskazać osoby, do której chciałaby się upodobnić. Nie można jednak mówić o rozpadzie czy demontażu autorytetów. Brak powszechnie cenionych wzorów osobowych i autorytetów świadczy bowiem nie o tym, że ich nie potrzebujemy, lecz raczej, że rzadko je znajdujemy.

Zaakceptowane i zinternalizowane przez jednostkę wzoiy osobowe są zależne między innymi od przyjmowanych i pełnionych przez nią ról społecznych. Terminem „rola społeczna” oznacza się w socjologii oczekiwania określonych zachowań i postaw związanych z zajmowaniem jakiejś pozycji w grupie społecznej. Pozycję zaś określa się jako zespół praw i obowiązków przyznawanych jednostce przez grupę. Każda jednostka odgrywa jednak

2