3731

przez zmienianie jednego lub dwu elementów poznawczych tak, by je uczynić bardziej zgodnymi ze sobą lub przez przyjęcie dodatkowych przekonań bagatelizujących twierdzenia pozostające w dysonansie (np. w tej szczególnej sytuacji jest to nieszkodliwe). Możemy zmienić zachowanie, bo dostarczono nam informacje, co jest najtrudniejsze (np. przestać palić). Możemy nie zaprzeczać rzeczywistości, gdy nie da się tego zrobić i dalej bronić swoich przekonań lekceważąc informacje. Możemy zwiększać wartość czynów, które pozostają w dysonansie, np. twierdzić, że palenie jest dla nas ważną i bardzo przyjemną czynnością, niezbędną dla dobrego samopoczucia. Redukując dysonans, utrzymujemy dodatnie wyobrażenie o sobie samych (jesteśmy dobrymi, inteligentnymi i wartościowymi ludźmi).

4.    Jakie sytuacje mogą w ywołać u jednostki dysonans poznaw czy? Podaj kilka przykładów.

Najogólniej: gdy uważasz się za inteligentnego, a zrobisz coś głupiego; gdy uważasz się za osobę moralną, a postąpisz niemoralnie; gdy uważasz się za uprzejmego, a postąpisz nieuprzejmie, itd.

■    Człowiek palący papierosy czyta raport Naczelnej Komisji Lekarskiej stwierdzający istnienie związku między paleniem papierosów a rakiem płuc i innymi chorobami dróg oddechowych, „palę papierosy” jest w dysonansie z „palenie powoduje raka”.

■    nieetyczne zachowania, dehumanizacja ofiary:    Mecz piłkarski drużyn z dwóch

uniwersytetów pełen nieczystych zagrań, bójek itd. Koledzy z tych uniwersytetów oglądając towarzyszy grających nieczysto odczuwają dysonans: „też jestem w tej szkole, niejako utożsamiam się z nimi, a oni kopią, biją itd., niszczą dobre imię uniwersytefti”; sugerują, że to właśnie przeciwnicy postępowali nieetycznie,

■    Osoba opowiadająca się za segregacją rasową czyta listę racjonalnych i mądrych argumentów przeciw segregacji. Występuje dysonans: „mają dobre, mocne argumenty, czyżby więc moje rozumowanie było złe i głupie?”

■    decyzje i ich nieodwracalność: Człowiek, który właśnie kupił drogi samochód dowiaduje się o kilku jego cechach, które przemawiałyby raczej za wyborem innego. Nie chce ich do siebie dopuścić, bo wywołują one dysonans: „podjąłem złą decyzję”.

■    pokusa: Uczeń na egzaminie nie zna odpowiedzi na jedno z pytań, ale widzi, że kolega siedzący przed nim już tę odpowiedź napisał. Ściąga. Jeżeli ma duże poczucie moralności po ściągnięciu ma wyrzuty sumienia i odczuwa dysonans: „jestem moralny i uważam ściąganie za zło” pozostaje w dysonansie z „ściągnąłem”.

5.    Od czego zależy siła dysonansu poznawczego?

Napięcie wywołane dysonansem jest tym większe, im bardziej doniosłe są dla jednostki dane przekonania oraz im więcej przekonań pozostaje w dysonansie. Znaczenie ma także zaangażowanie osoby w określony kierunek działania: może to zniekształcić spostrzeganie i zadecydować o tym, jakiego rodzaju informacji będzie ona poszukiwać. Zaangażowanie to np.: podjęcie decyzji, praca dla osiągnięcia celu, przekonanie, że coś jest nieuniknione. Najgłębsze jednak występuje w tych sytuacjach, w których wchodzi w grę samoocena danej osoby. Jeżeli wykonuję jakieś głupie działanie, to zagraża to mojej samoocenie przez myśl, że może wobec tego jestem osobą głupią. Osoby o najwyższej samoocenie silniej odczuwają dysonans.