39914

Główne koncepcje prawdy

Istnieją następujące koncepcje prawdy: klasyczna, absolutystyczna* (zwana czasem korespondencyjną) oraz nieklasyczne (relatywistyczne^{1 2 3}): koherencyjna^s, ewidentystyczna⁴, zgody powszechnej, pragmatyczna i konsensualna⁵. W myśl tej pierwszej, sformułowanej przez Arystotelesa i św. Tomasza, prawda to zgodność intelektu z poznawaną rzeczą (stanem rzeczy) lub też zgodność zdania ze stanem rzeczy⁶. Nasze poznanie czegoś (np. spostrzeżenie samochodu przejeżdżającego za oknem) jest prawdziwe, ponieważ jest zgodne z tym, co faktycznie zachodzi - po prostu jest tak, jak widzimy. Zdanie „Andrzej mieszka w Stanach Zjednoczonych" jest prawdziwe, jeśli jest zgodne z opisywanym stanem rzeczy, czyli, jeśli rzeczywiście Andrzej mieszka w USA.

Koherencyjna koncepcja uzależnia prawdziwość od zgodności zdań między sobą, czyli od pewnego kontekstu danego zdania. Owo zdanie jest prawdziwe, o ile zgadza się z innymi zdaniami naszej teorii. W ten sposób twierdzenie „Ziemia jest jedna z planet Układu Słonecznego" jest prawdziwe, dlatego że wchodzi w skład określonej teorii (astronomii), uważanej przez nas za prawdziwą. Zwolennicy tej koncepcji stoją zwykle na stanowisku, że absolutystyczna koncepcja prawdy wikła się w problemy z weryfikacją postulowanej zgodności (czy to intelektu, czy zdania) ze stanem rzeczy, od których wolna jest koherencyjna koncepcja.

Ewidentystyczna z kolei powołuje się na oczywistość, jaką budzi w nas dane zdanie - ta oczywistość traktowana jest jako kryterium prawdy. Zdanie „Śnieg jest biały" uznajemy za prawdziwe, bo jest dla nas oczywiste. Koncepcja odwołująca się do powszechnej zgody (akceptacji danego zdania przez innych), traktuje prawdziwość zdania jako efekt umowy międzyludzkiej. Podobnie rzecz się ma z konsensualną koncepcją, w myśl której prawdziwość, to akceptówalność danego zdania przez osobę wyróżnioną (autorytet w danej dziedzinie, specjalistę, eksperta). W tym ostatnim wypadku prawda

1

To określenie powstało na gruncie przeciwstawienia wobec relatywistycznej koncepcji prawdy-.

2

¹ Relatywizm tu wyraża się uzależnieniem prawdziwości zdania od jakiegoś kontekstu, autorytetu itd. Relatywiści twierdzą, że dane zdanie jest prawdziwe tylko ..w pewnych okolicznościach”, albo ..dla danego podmiotu lub grupy podmiotów”, albo wreszcie „ze względu na coś”. Innymi słowy, prawda jako bezwzględna wartość przysługująca zdaniu, dla relatywistównic istnieje.

3

   Lac. cohaerentia= łączność.

4

   Lac. evidentia = oczywistość.

5

   Lac. consensus = przyzwolenie, zgoda.

6

* Lac. correspondere = odpowiadać sobie.