39915

Najważniejsze i najstarsze ośrodki filozoficzne w Grecji powstały w miastach Milet, Efez, Jonia i Elea¹. Za protoplastę filozofii uważa się (znanego nam z matematyki) Talesa (VII/VI p. Chr.) z Miletu, który postawił problem struktury świata i który uznał wodę za podstawowy pierwiastek, za czynnik konstytutywny² fizycznej rzeczywistości. Anaksymander (VII/VI p. Chr.), będący najprawdopodobniej uczniem Talesa uznał bezkres, nieskończoność (apeiron) za arche. Jego zdaniem ten bezkres ma boski charakter. Uczeń Anaksymandra - Anaksymenes (VI w. p. Chr.) twierdził z kolei, że powietrze, tchnienie stanowi zasadę rzeczywistości, podstawowy pierwiastek. Dusza też jest powietrzem, tchnieniem.

Heraklit (Vl/V w. p. Chr.) żyjący w Efezie, uznał ogień za podstawowe tworzywo rzeczywistości fizycznej³. On też dostrzegł nieustanną zmienność świata przyrody (gr. pantarei), ale, co ciekawsze na tę zmienność naprowadziło go refleksyjne dostrzeżenie zmienności treści ludzkiego umysłu. Heraklit zwrócił uwagę na to, że nasza świadomość podlega nieustannym zmianom, ciągle przepływają przez nią nowe treści i analogicznej zmienności doszukał się w świecie zewnętrznym („do tej samej rzeki nie można wejść dwa razy").

Pitagoras (Vl/V w. p. Chr.) uchodzący za tego, kto wymyślił nazwę „filozofia", uważał liczbę za konstytutywny czynnik rzeczywistości⁴, świat jest kosmosem, a nie chaosem, tzn. jest bytem uporządkowanym (i to matematycznie). Uprawianie nauki teoretycznej było według Pitagorasa drogą do oczyszczenia duszy⁵.

Jednym z przedstawicieli szkoły eleackiej był Parmenides (VI/V w. p. Chr.), który jako pierwszy w historii filozofii położył nacisk wyłącznie na poznanie czysto intelektualne („empiria jest drogą głupców") oraz na analizowanie zawartości umysłu, gdyż - zdaniem Parmenidesa - treści obecne w nim można uznać za tożsame z badanym bytem⁶.

Atomiści greccy (leucyp (V w. p. Chr.), Demokryt (V w. p. Chr.)) odrzucali świadectwa zmysłów, uznając je za niewiarygodne, nieprzydatne z punktu widzenia nauki. Zdaniem tychże filozofów zasadą organizującą fizyczną rzeczywistość są drobne cząstki poruszające się w próżni, czyli atomy. Nie są one dostrzegalne za pomocą naszego wzroku, lecz możemy je ujrzeć „oczyma umysłu",

1

   Stąd nieraz mówi się o filozofach, podając obok imienia miasta, z których pochodzili, jak też o szkołach: efeskiej, jońskiej itp.

2

   Lac. constitutio = ustanowienie, właściwość.

3

^h Mimo tego obrazowego określenia, odkrycie Haaklita było z entuzjazmem przywoływane przez XX-wiecznych fizyków, wskazujących na energię jako ostateczny pokład tego. co fizyczne. Gr. energeia -czynność, działanie, siła. moc.

4

Nie należ)' tego sformułowania banalizować. Proporcje odkrywane w przyrodzie (harmonia, symetryczność itd ). niezwykła precyzja w wewnętrznej budowie organizmów, cykliczność zmian w święcie organicznym, to jedne z wiehi przykładów matematycznego porządku struktur)' świata.

5

^H Podobny watek pojawi się u Platona.

6

Poglądy Parmenidesa istotnie wpłynęły na filozoficzną postawę Platona.