4729

2

imiennie określonego podmiotu i odnoszą się do jednorazowej sytuacji. Normy prawne często nie wyczerpują całej zawartości aktów prawotwórczych. W aktach prawotwórczych bowiem są zawarte niekiedy inne wypowiedzi prawne. Są nimi np. normy indywidualne, są pewne deklaracje dotyczące intencji czy celu aktu, są pewne definicje ustawowe, pewne rekomendacje czy też ustalenia dotyczące określonych stanów rzeczy. Wreszcie, w aktach prawotwórczych są wskazane pewne zadania końcowe, np. w ustawie budżetowej, że dochody państwa w takim a takim roku pochodzące z cel winny się zamknąć określoną sumą pieniędzy.

Można powiedzieć, że cała treść aktu prawotwórczego ma wartość prawną, ma znaczenie normatywne. Ale akt prawotwórczy nie składa się tylko z norm prawnych.

Należy więc odróżnić przepis prawny od normy prawnej. Przepis prawny jest jednostką redakcyjną aktu prawotwórczego. Cały akt prawotwórczy składa się z przepisów. Często przepis prawny i norma prawna nie pokrywają się co do swego brzmienia. Rzadko się zdarza, aby jeden przepis prawny wyrażał jedną normę prawną i tylko ją. Są przepisy prawne, które nie wyrażają w całości żadnej normy prawnej, bywają też przepisy, które wyrażają więcej niż jedną normę prawną. Są normy prawne, które wyrażone są w więcej niż jednym przepisie. Niekiedy norma jest zawarta w przepisach zamieszczonych w różnych aktach prawotwórczych. Są też normy prawne prawa zwyczajowego, które nie są wyrażone w jakichkolwiek przepisach prawnych. Błędem jest utożsamianie przepisu prawnego z normą prawną. Norma prawna powstaje z tworzywa, jakim są przepisy prawne.

Norma prawna jest wypowiedzią, która powinna udzielać odpowiedzi przynajmniej na trzy pytania: kto i w jakich okolicznościach ma się zachowywać w pożądany sposób jak się ma zachować adresat normy, gdy znajduje się w określonych okolicznościach - jak zareaguje państwo, jeżeli adresat nie zachowa się w sposób wskazany w normie. Mowa tu o pierwotnym adresacie normy.

Jest natomiast wiele przepisów prawnych, które nie dają, a nawet nie próbują dawać odpowiedzi na wszystkie wymienione pytania. Uwypukla to dodatkowo różnice między normą prawną a przepisem prawnym.

Norma prawna według nader powszeclinie przyjmowanego poglądu składa się z trzech części:

hipotezy

dyspozycji

sankcji

Hipotezą jest ta część normy, która wskazuje jej adresatów oraz okoliczności, w jakich mają się oni zachować w sposób wskazany w normie.

Dyspozycja jest najważniejszą częścią normy. Wskazuje ona sposób postępowania, jakiego od adresatów normy oczekuje normo dawca.

Sankcją jest ta część normy, która mówi o tym, jak zareaguje państwo na niezastosowanie się przez adresata do wskazań zawartych w dyspozycji normy, o ile nastąpiły okoliczności przewidziane w hipotezie normy. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że słowo sankcja ma też i inne znaczenie: oznacza nie część normy prawnej, ale sam sposób reakcji państwa, same poczynania państwa wobec osoby, która nie zastosowała się do normy prawnej. W tym rozumieniu sankcja to prawne działanie państwa.

Z powyższego wywodu widać, że norma ma w zasadzie dwóch adresatów: pierwotnego lub pierwszoplanowego i wtórnego - drugoplanowego. Adresatem pierwotnym jest ten podmiot, o którym mowa w hipotezie i dyspozycji normy; adresat wtórny to ten podmiot, o którym mowa w sankcji, i jest nim zawsze państwo, jakieś jego organy. Adresat wtórny wchodzi do akcji warunkowo, gdy adresat pierwotny nie zachowa się w sposób wskazany w dyspozycji normy.

W przepisach prawa najczęściej nie używa się takich słów, jak: powinien, ma obowiązek, może, jest upragniony, ma prawo itp. Mówi się na ogół, że taki a taki adresat robi to a to lub może robić to a to, np. mężczyzna i kobieta zawierają związek małżeński przed urzędnikiem stanu cywilnego. Mówi się, że przepisy prawne są formułowane w tzw. czasie teraźniejszym historycznym. Czas ten nadaje się najlepiej do wyrażania powinności i uprawnień.