6290

Niniejsze rozważania zacznijmy od postawienia sobie pytania: czy wartości są w ogóle potrzebne w życiu człowieka i w procesie wychowania. Odpowiedzi na to pytanie można szukać z perspektywy różnych nauk, np. z perspektywy filozofii, etyki czy teologii.

Ja pragnę szukać odpowiedzi z perspektywy nauk empirycznych

0    wychowaniu, zwłaszcza z perspektywy pedagogiki i psychologii. Ustalenia w tych naukach nie wynikają z określonych postulatów filozoficznych czy przekonań religijnych, lecz z empirycznej analizy rzeczywistości wychowanka i procesów związanych z jego rozwojem.

Pierwszą i uderzającą obserwacją empiryczną z tego zakresu jest fakt, iż człowiek -chyba jako jedyna istota na tej ziemi - potrafi szkodzić samemu sobie. Potrafi nawet zupełnie zniszczyć samego siebie, rujnując swoje zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe, a także więź z samym sobą i z innymi ludźmi. Dramatycznym przejawem niszczenia siebie i negatywnego oddziaływania na innych są np. różne formy uzależnienia od ciała czy emocji; alkoholizm, narkomania, samobójstwa. Dysponujemy precyzyjnymi obserwacjami i danymi statystycznymi na temat sposobów postępowania, które prowadzą do tego typu dramatów. Nie są one bowiem dziełem przypadku. Okazuje się więc, że tylko niektóre sposoby postępowania prowadzą człowieka do rozwoju i szczęścia. Wszystkie inne sposoby postępowania rozwój ten utrudniają lub zupełnie niszczą, prowadząc do różnych form cierpienia indywidualnego i zbiorowego.

W kontekście pedagogiki wartości można określić jako cele, normy i zasady postępowania, odkryte w oparciu o doświadczenie pedagogiczne. Jest to możliwe, gdyż nie wszystkie sposoby postępowania ze strony wychowanka prowadzą do jego rozwoju i osiągnięcia satysfakcji. Wartości są więc faktem empirycznym wynikającym z analizy ludzkiego doświadczenia w odniesieniu do procesów rozwoju i wychowania. Nie wynikają zatem jedynie z założeń i postulatów filozoficznych, moralnych czy religijnych. Podlegają weryfikacji empirycznej, gdyż postępowanie sprzeczne z tymi wartościami prowadzi do zaburzeń w rozwoju wychowanka, do wyrządzania krzywdy sobie i innym.

Zauważmy, że doświadczenie pedagogiczne w sposób oczywisty potwierdza, że człowiek, zwłaszcza w wieku rozwojowym, potrafi krzywdzić samego siebie

1    zaburzać własny rozwój, dlatego potrzebuje określonego systemu norm i zasad postępowania, zwanych wartościami. Tego typu normy i zasady sprzyjają rozwojowi wychowanka, a jednocześnie chronią go przed błędnymi postawami, przed wyrządzaniem krzywdy sobie i innym ludziom. Nie mniej oczywista jest potrzeba wychowania ku wartościom, czyli potrzeba udzielania takiej pomocy wychowawczej dzieciom i młodzieży, by wychowankowie mogli odkiyć i respektować wartości w powyższym rozumienia Potrzeba wychowania ku wartościom wynika z empirycznie udokumentowanego fakty, że odkrycie i respektowanie wartości przez wychowanków nie jest ani spontaniczne ani łatwe.

Zasadnicze rozbieżności mogą pojawić się wtedy, gdy próbuje określić, jakie sposoby i zasady postępowania są wartościowe, a jakie stanowią zagrożenie dla wychowanka i jego rozwoju. Przyjęcie określonego systemu wartości w wychowaniu nie wynika bowiem jedynie z analizy doświadczeń i danych empirycznych na ten temat, ale wiąże się także z koncepcją człowieka, która stoi u podstaw danego systemu pedagogicznego.

System polityczny ma bardzo duże znaczenie w sposobie wychowania jak i życia danego człowieka. Paulo Coelho znany brazylijski pisarz w jednej ze swych pozycji pisał tak: ,,(...)Niebezpieczne jest, jeśli ktoś zmusza cię, by być takim jak inni. Wywołuje to nerwice, psychozy, paranoje. To ciężki przypadek, bo oznacza łamanie praw natury i sprzeciwianie się Bogu, któiy w niezliczonych lasach i puszczach świata nie stworzył dwóch