FizykaII96801

962

musiano postawić sobie zagadnienie, czy zużyciu pewnej Meclia-nicznćj pracy odpowiada zawsze ta sama ilość ciepła, przez to powstarego, t. j. czy zawsze ta sama mechaniczne siła, która idzie na tarcie się ciał stałych lub ciekłych, albo do ściśnienia powietrza użytą bywa, tworzy także tę sarnę ilość ciepła, czyli mówiąc innemi słowy, czy pewna praca stwarza tćż ilość ciepła, proporcyonalną do swój wielkości. Pierwszym, który usiłował ocenić tę do utworzenia pewnćj ilości ciepła potrzebną pracę mechaniczną był Rumford. Tępy świder jego wywierał na dno dzia-,ła ciśnienie 10,000 fun., a siła, utrzymująca go w ruchu, miała wielkość jednego konia. Lecz siła konia może podnieść w jednćj minucie 3300 fun. na 10 stóp wysoko, czyli załatwić pracę 33,000 funtów stopowych (w miarach angielskich); w dwóch więc godzinach i 30 minutach, potrzebnych do zakipienia 26'6 fun. wody w skrzynce, która otaczała straconą głowę wspomnionego działa, dostarczał jeden koń siłę 150 X 33000 = 4950000 funtów stopowych. Praca więc, która 1 funt wody ogrzewa o 1°C wyżćj,

4590000

wynosiłaby według podań Rumforda    ' = 1721 funtów

stopowych angielskich. A że 1 funt ang. jest — 0-4536 kilogr., a 1 stopa ang. = 0'3068 metra, więc mechaniczna praca, potrzebna do utworzenia ciepła, które 1 kilogram wody o 1°C wyżćj ogrzać jest w stanie, wyrażałaby się tćż liczbą 524'5 kilogr-metrów, t. j. mechaniczna siła, która 524-5 kilogramów na wysokość jednego metra podnieść zdoła, zużyta na tarcie, dostarczałaby według tego doświadczenia jedną cieplinę czyli jednostkę ciepła; rzeczona więc praca byłaby mechanicznym równoważnikiem ciepliny (jednostki ciepła). Liczba ta, jak się późnićj okazało, jest za wielka, bo przy jej oznaczeniu nie uwzględniono tćj ilości ciepła, która idzie na ogrzanie skrzynki samćj, w którćj się woda mieściła, tudzież tćj ilości jego, która przez promieniowanie w ciągu 2^ godzin rozprószyła się i nie weszła w obliczenie. W r. 1843 zrobił Joule ¹) spostrzeżenie, że woda ogrzewa się w Przechodzie pracz wązkie rury i obliczył z danych w doświadczeniu, iż przy tem zużywa się mechaniczna siła 770 ang. funtów stopowych na podniesienie temperatury każdego funta wody o 1°F-

1

Pilił. Magaz. T. 23.