Untitled15

184

II. Klasyczna myśl ekonomia, Malthus i Marks

społeczeństwo i gospodarkę, stawiał sobie pytanie, czy postęp technologii średnich, a niektórym umożliwił zrobienie wielkich majątków, Mili

być pochłonięte sposobami zdobywania utrzymania²¹. Patrząc na współ_Ca

zmniejszył ludzki trud i harówkę. Mimo iż wzrost produkcji polepszył położejjB

^wierdM^

stan zastoju może urzeczywistnić dobre społeczeństwo.

podstawową masę społeczeństwa ominęły owoce rewolucji przemysłowej i czulsi

Filozofia społeczna Milla

Ogólny zarys filozofii społecznej Milla odzwierciedla czynniki intelektualne któt zaważyły na jego życiu. Dzięki wyjątkowej otwartości umysłu potrafił zerwać z ortod j syjnym liberalizmem klasycznym, wpojonym mu w młodości, i spróbować stopić teoi» i politykę w eklektyczną mieszankę liberalizmu i reformy społecznej. Jego pogląd naro państwa w społeczeństwie nie jest dogmatyczny, i mimo iż w swoim eseju On Liber zdecydowanie liberalne stanowisko, to gdy przeszedł do kwestii politycznych, uznał dużo wyjątków od tego stanowiska. W dużo większym stopniu niż Smith i Ricardo uznawał./, funkcjonowanie sił rynkowych niekoniecznie doprowadza do harmonijnego porządki gospodarczo-społecznego, i szczególnie świadomy był sprzeczności między właścicielami ziemskimi a społeczeństwem, jak też nierówności w istniejącym podziale dochodu.

Mimo iż pozostawał pod wpływem swojej żony i utopijnych socjalistów, nie mógł bezkrytycznie akceptować dwóch spośród ich ważniejszych argumentów, że mianwici; wiele niedomagań ówczesnego społeczeństwa wynikało z instytucji prywatnej własności i konkurencji. Mili interesował się jakością życia i znajdował w materialistyczncj. zorientowanej na wzrost gospodarce dużo powodów, które odwracały ludzi od samospd-nienia i doskonalenia się ku mniej szlachetnym celom. Akceptował ricardiańską analizę długookresowej tendencji gospodarki do stanu zastoju, ale dzięki swojemu optymistyc/ nemu humanizmowi widział w przyszłości nie posępny świat Ricarda, lecz nowe, lep®’ społeczeństw o, nie zorientowane już więcej na ściśle materialistyczne cele. Z tym ogólny® przeglądem filozofii społecznej Milla przechodzimy obecnie do zbadania wniesionych przez niego modyfikacji i przyczynków do ortodoksyjnej teorii głównego nurtu.

Ekonomia J.S. Milla

Rola teorii

Będąc pod wpływem literatury zarówno myślicieli ortodoksyjnych, jak i ń^etert ^ syjnych. Mili podchodził krytycznie do technicznej teorii ekonomii. Mimo iż uważat|^* jedynie za komentatora rozszerzającego podstawową analizę Ricardo, w wielu kach dokonał fundamentalnych zmian w jego teorii wartości. Richard Jones w swotmj|M on the Distrihution ofWealth (1831) skrytykował Ricardo za teorię renty w szczego^a modulować^ _c7ynniki, które rządzą podziałem dochodu: konkurencja i zwyczaj, kował ortodoksyjną linię ekonomistów angielskich za to, że podkreślali rolę ' ^kurencii. natomiast niemal zupełnie nie brali pod uwagę roli zwyczaju. Są oni skłonni * -rażac się. jakby sądzili, iż współzawodnictwo we wszystkich przypadkach osiąga "■s-istko. co tylko można wykazać jako tendencję jego działania²².

klasyków w ogóle, ponieważ w swoich analizach nie brali pod uwagę _a stanów'^⁰ _ory_Cznych \ instytucjonalnych, w jakich znajdowała się gospodarka. okoIi^{cZTlOSC 1} _ino p_rotagonistą szkoły historycznej, ponieważ kwestionował odnoszenie Jonesa na/'    jo wszystkich okresów i miejsc i wypowiadał się za bardziej

analizy ^nca^ pochodzeniem do tłumaczenia zmian w strukturze instytucjonalnej. _empiry^cznyⁿ^ księgi II swoich Zasad, pt. „O współzawodnictwie i zwyczaju" Mili uznał W ^roZ“^zia( j^jykę Jonesa, jak też przyznał, że abstrakcyjną teorię ekonomiczną należy jednio ę _uwz2,]ędniając historycznie uwarunkowane instytucje. Mili utrzymywał

po:

Wobec

Ze swej relatywistycznej pozycji historycznej Mili wykazywał, że działanie konkurencji w gospodarce rynkowej jest stosunkowo młodym zjawiskiem historycznym i że jeżeli spojrzymy wstecz, to stwierdzimy, że zwyczaj odgrywał tradycyjnie główną rolę w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych powstających wokół podziału dochodu. Mili przedstawiał materiały historyczne, w których opisywał różnorodność urządzeń instytucjonalnych, istniejących w przeszłości i występujących w jego czasach w nierozwiniętych gospodarkach o słabej orientacji rynkowej. Na przykład, uznał to, że system ricardiański zakładał istnienie w gospodarce wielu aktorów-biznesmenów, motywowanych przemożnym pragnieniem osiągnięcia zysków, i że to poprzez ich działania na rynku dochodzi do skutku alokacja zasobów i osiągana jest równowaga. Niemniej istnieją gospodarki bez tego rodzaju aktorów, i nawet gospodarki rynkowe, w których nie ma przedsiębiorczych konkurentów, a posiadający kapitał wolą zostawić rzeczy tak jak są albo ciągnąć mniejsze zyski-niego, lecz h> bardziej spokojny sposób²*. Tu i w innych miejscach w swojej książce *11 rozważał kwestię, jaką wagę należy przyznać abstrakcyjnej teorii, a jaką materiałowi instytucjonalno-historyczncmu. Problem ten był podejmowany wciąż na nowo przez ych ekonomistów heterodoksyjnych i jest aktualny do dziś.

istnienia takich czynników społecznych jak zwyczaj, które modyfikują lub dlaczeo^3rZeCZ1' P^rcttykcjom opartym na procesach konkurencyjnych, zachodzi pytanie ^ek°ⁿ°miści nadal posługują się modelem konkurencji? Jest to częściowo ekanon,- ^?    Mili, jeśli zważymy, że tylko wskutek zasady współzawodnictwa

tylko, i

>_'"^Polityczna ma pretensję do charakteru nauki²*. Ten ciekawy wniosek ma sens

■    ---—    VI J ^    CMIII UlUCI U IIUIII

Ibid,

lub modele ^PrZ^^m'^emy określoną definicję nauki — że po to, aby być naukowymi, teorie Inaczej nr ^e^^onom'^cznc muszą być zdolne do osiągania dokładnych i pewnych wniosków, linienia • ^ ^nau*^{ca w}ymaga, aby predykcje były dokładne, a prawdopodobieństwo ich nauki, _2os^? ^równało się jedności. Pogląd ten, dominujący w ówczesnym pojmowaniu Pojmować ' ^przeniesiony ⁷ nauk ścisłych do ekonomii. Obecnie jednak możemy Bk ^C -l^a^⁰ naukowe te badania, w których prawdopodobieństwo spełnienia się

Ibidem

ibidem

cm, i.

s. 382.

^l- l.s. 390. '■ *■ s. 382.