49503 Untitled3 (5)

434 IV. Heterodoksyjna myśl ekonomiczna

obiektywnie, jak to przyjmowała szkoła klasyczna i niektóre interpretacje neoklasycznej analizy kosztów.

Powyższe różnice, mimo swego istotnego znaczenia, nie stawiały Austriaków poza głów nym nurtem aż do lat sześćdziesiątych. Ale wraz z (1) rozszerzaniem się formalizacji ekonomii, (2) niemal całkowitym zdominowaniem główmego nurtu przez teorię ogólnej równowagi i (3) rosnącą w łonie głównego nurtu ekonomii tendencją do traktowania siebie za naukę, w której wyznacznikiem prawdy jest wyłącznie weryfikacja ekonometryczna — które to zjawiska wystąpiły w' latach sześćdziesiątych — ekonomia austriacka odłączyła się od głównego nurtu. Młodsze generacje tych ekonomistów, nazywanych obecnie neoaustriackimi — zwłaszcza Ludwig von Mises, Friedrich Hayek i ich uczniowie Murray Rothbąrd, Israel Kirzner i Ludwig Lachman — podnoszą zarzut, że zatracono wiele spośród najważniejszych wniosków Mengera.

Centralnym tematem ekonomicznym Austriaków jest teza, iż analiza ekonomiczna jest procesem, a nie statycznym oddziaływaniem na siebie jednostek, i że czas jest czynnikiem odgrywającym istotną rolę. Według tej tezy, konkurencja jest procesem dynamicznym, który z biegiem czasu eliminuje wysokie zyski. Ale te wysokie zyski odgrywają bardzo ważną rolę w kierowaniu systemem. Ekonomia austriacka zakłada, że jednostki działają w zmieniających się warunkach, w których informacja jest ograniczona, a przyszłość nieznana. Najbardziej interesująca analiza wywodzi się, ich zdaniem, ze studiow-ania, nie rówmowagi jako takiej, lecz procesu poszukiwania drogi do niej przez jednostki — procesu, który podkreśla rolę przedsiębiorcy, a który ekonomia klasyczna nazywa nierównowagą.

Do niedawna w ekonomii austriackiej górowały silne tony polityczne. Trudno jest znaleźć Austriaka, który by nie był konserwatystą i po prostu nie zakładał, że rynek jest pożądany i konieczny dla osiągnięcia wolności osobistej. Jednakże wielu Austriaków scharakteryzowałoby swoje poglądy, nie jako „konserwatywne”, lecz jako „radykalno--libertariańskie” lub „antyetatystyczne”. Dowodzą oni, że takie poglądy wynikają w sposób naturalny ze studiowania historii.

Ekonomiści austriaccy podnoszą od czasu do czasu zarzuty przeciw pracom ekonometrycznym i starają się sprawdzać teorematy ekonomiczne w sposób empiryczny. Idąc w ślad za „prakseologią” Misesa, uważali za swoje zadanie wyciąganie wmiosków w sposób dedukcyjny z logiki ludzkiego działania. Wysnute w ten sposób wnioski i teorie ich zdaniem nie wymagają testowania, ponieważ prawria została już ustalona logicznie. Ostatnio jednak zajmują oni nieco bardziej pojednawcze stanowisko, dowodząc że niewłaściwy jest ten typ pracy empirycznej uprawianej przez ekonomię głównego nurtu, który nie uwzględnia elementów historycznych i heurystycznych.

Kluczowymi dziełami źródłowymi w^r literaturze austriackiej są artykuły Hayeka w czasopiśmie „Economica” z 1937 r. pod tytułem Economics and Knowledge i w „American Economic Review” z 1945 r. pod tytułem The Uses of Knowledge in Society. Hayek stawia uzasadnione pytanie, w jaki sposób uczestnicy rynku zdobywają wiedzę, do której z założenia stosują się w' sytuacji równowagi. Teoria neoklasyczna przyjmuje, że wiedza ta jest dana. Natomiast Hayek uważa, że ważna rola rynków i procesu konkurencji polega na odkrywaniu wiedzy, która poprzednio nie była osiągalna. Hayek dowodzi, że równowaga

n---

to sytuacja, w której plany wszystkich podmiotów gospodarczych są z sobą Synchronizowane; dlatego wiedza, oczekiwania i przekonania są centralnymi elementami ^dej analizy ekonomicznej. Z powodu niepewności koordynacja planów poszczególnych podmiotów jest trudna i wykracza poza ich możliwości poznawcze. Nasz system funkcjonuje tylko dzięki spontanicznemu porządkowi, który kształtuje się za pośrednictwem rynku. Stanowisko Hayeka w sprawie polityki wynika z postawy, jaką zajmuje wobec wiedzy i niepewności, mianowicie z tego, że nie znamy ostatecznych wyników naszych działań. Dlatego powinniśmy akceptować instytucje, które ukształtowały się spontanicznie, a zwłaszcza rynek, który rozwiązuje nasze problemy o wiele bardziej efektywnie sprawnie niż to czynią procesy polityczne.

Scientyzm kontra wiedza

Ekonomiści austriaccy chwalą się tym, że nie są scientystami. Nie uważają bowiem, że właściwą metodologią dla ekonomii powinno być stosowanie w badaniu działań ludzkich zasad nauk przyrodniczych. Są oni bardziej zainteresowani podstawowym rozumieniem rzeczy niż efektownymi pozorami (co mają na myśli, mówiąc o scientyzmie jako o czymś przeciwstawnym do naukowości). Hayek, najbardziej zdecydowany zwolennik tej terminologii, laureat nagrody Nobla w 1974 r., przeszedł w swoich publikacjach ewolucję od ekonomii do badań nad podstawową, prawną i konstytutywną, strukturą społeczeństwa. Wtoku tej ewolucji rozpatrywał wiele tych samych kwestii co instytucjonaliści, wnosząc do badań poczucie znaczenia historii, jak również ekonomii.

Jakkolwiek wielu ekonomistów głównego nurtu wydaje się być skłonnymi do przyznania racji Austriakom, że akceptują istniejące instytucje i przekonani są o znaczeniu niepewności, która utrudnia formalne modelowanie i pracę empiryczną, to jednak dowodzą oni, że Austriacy (1) przeceniają rozmiary trudności, (2) nie rozwinęli żadnej alternatywy nadającej się do przyjęcia i (3) dopuścili do przenikania sądów wartościujących do swojej analizy heurystycznej.

Ekonomiści eksperymentalni

Twierdzenie, że ekonomia jest nauką, było przez długi czas traktowane sceptycznie, >o części z powodu jej niezdolności do dokonywania kontrolowanych eksperymentów służących testowaniu stawianych hipotez. Ostatnio jednak pewna grupa ekonomistów zaczęła dokonywać prób tego, co rzeczywiście można by nazwać kontrolowanymi eksperymentami. Posługując się zwierzętami lub ludźmi do działań w charakterze nabywców lub sprzedawców nieokreślonego towaru i znając podstawowe warunki podaży ■ popytu, decydują oni o tym, czy teoria poprawnie przepowiada wyniki, które osiąga się W drodze eksperymentu. Niekiedy nazywani są „ekonomistami-szczurami” (ponieważ Używają niekiedy szczurów do testowania swoich wniosków), ale częściej ekonomistami