6390

sposób: paraliżując działanie lub wzmacniając je, aż do stopnia w którym ulegnie ona zakłóceniu.

W sytuacjach szkolnych mamy do czynienia z obydwoma sposobami działania lęku: w pierwszym wypadku dziecko nie potrafi odnaleźć myśli, wykrztusić słowa, rozpocząć działania, w drugim mówi zbyt szybko, nie na temat, używa zbędnych słów, jest pobudzone ruchowo. Lęk, dezorganizując strukturę czynności umysłowych, może spowodować, że np. zdolny uczeń, który musi rozwiązać zadania szkolne przy innych ( a więc w sytuacji społecznej ekspozycji) lub pod wpływem stresu czasu - wykonuje te zadania poniżej swoich możliwości.

Lęk występuje u dzieci w 3 podstawowych postaciach jako niepokój, czyli nieokreślony lęk, nazywany też lękiem nieuprzedmiotowionym, jako lęk podmiotowy lub sytuacyjny, oraz w postaci ataków lękowych.

Niepokój jest najczęstszą postacią lęków dziecięcych. Występuje na ogół wówczas, gdy sytuacje lękotwórcze mają charakter chroniczny. Ta postać lęku wywołują np. powtarzające się niepowodzenia szkolne, odrzucenie przez rówieśników, a przede wszystkim nieprawidłowa atmosfera wychowawcza w rodzinie.

Objawami nadpobudliwości ruchowej są trudności w skupieniu uwagi, zmienności nastroju, brak łaknienia, niespokojny sen - dziecko drży, poci się, blednie - objawy neurofizjologiczne Lęk podmiotowy jest to lęk związany z konkretnymi przedmiotami czy sytuacjami. Tego typu lęki występują u dzieci bardzo często, różniąc się, zależnie od wieku dziecka, swoją treścią.

U dzieci w wieku szkolnym ten rodzaj lęku wywołują różne sytuacje społeczne, w których dziecko uczestniczy, lub które antycypuje, również sytuacje nierzeczywiste, istniejące tylko w jego wyobraźni. Lęki te mogą tez wystąpić podczas czytania książki czy oglądania filmu, świadcząc o silnej identyfikacji z bohaterem. Wiele dzieci przeżywa lęki o bliskie osoby.

Szczególna postacią lęków sytuacyjnych są tzw. Lęki separacyjne, występujące w skutek oddzielenia dziecka od matki. Dotyczą one małych dzieci i pozostawiają niekiedy trwałe ślady w psychice dziecka.

Lękami przedmiotowymi o charakterze nerwicowym są fobie. Są to irracjonalne, silne przeżycia lękowe występujące w ściśle określonej sytuacji lub dotyczące określonego przedmiotu Najbardziej znanymi postaciami fobii u dzieci są lęki przed ciemnością, przed samotnością, przed wysokością, a także lęk przed wężem czy przed ostrymi przedmiotami.

Trzecia postacią lęków dziecięcych są nagłe ataki lękowe, występujące najczęściej jako tzw. Lęki nocne, podczas których dziecko ztywa się ze snu, krzyczy, płacząc tuli się do rodziców itp.

Ze środowiskiem szkolnym związane są 2 rodzaje lęków: lęki szkolne i fobie szkolne.

Lęki szkolne, których nasilenie nie musi być znaczne, utrudniają psycliiczne przystosowanie się do wymagań szkolnych, a przede wszystkim obniżają efektywność pracy dziecka. Przybierają one najczęściej postać lęku przed niepowodzeniem szkolnym, który łączy się z antycypacją dalszych, przykrych konsekwencji w środowisku domowym (np. kary fizyczne, emocjonalne odrzucenie dziecka, ograniczenie swobody); lęku przed ekspozycją społeczną, który wiąże się z podleganiem publicznej ocenie; lęku przed nauczycielem, a także przed kolegami, który dotyczy przykro przeżywanego przez ucznia ich zachowania wobec niego (ośmieszania, poniżania), lęku przed rywalizacją, któiy niekiedy występuje u uczniów z wysoką motywacją osiągnięć, a zarazem wysoce uspołecznionych

Symptomatyka lękowa w każdej z tych postaci lęków szkolnych może być różnorodna; od symptomów neurowegetatywnych (drżenie rąk, pocenie się, itp.) poprzez zaburzenia mowy (szczególnie jąkanie) do czysto wewnętrznych przeżyć niepokoju, mogących przejawiać się w zakłóceniu toku myślenia, powstaniu „luk” pamięciowych, poczuciu „pustki”, a także do głębokiego poczucia bezwartościowości.

2