8506

niedostatecznego popytu efektywnego, prowadzącego do bezrobocia i niepełnego wykorzystania mocy produkcyjnych. Keynes rozwija tu popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego, której pewne elementy znajdujemy w pracach 5. Sismondiego 1773—18421T. R. MaJthusa 1766—1834 oraz u niektórych teoretyków cyklów koniunkturalnych, przede wszystkim u J. A. Hobsona 1858—1940 . Podstawą tej teorii jest teza. że o poziomie dochodu narodowego w danym okresie decyduje popyt globalny ludności uzależniony od jej wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. W tym miejscu musimy od razu wyjaśnić sposób ujmowania inwestycji przez Keynesa. W jego modelu inwestycje są tylko czynnikiem tworzącym popyt, innymi słowy przedmiotem zainteresowania Keynesa jest tylko popytowy dochodowy efekt inwestycji.Wydatki konsumpcyjne, zdaniem Keynesa, są względnie ustabilizowane. Oczywiście, wahają się one w poszczególnych fazach cyklu koniunkturalnego, ale występujące tu wahania nie są zbyt znaczne i nie przekraczają kilkunastu, dwudziestu procent. Poważnym wahaniom ulegają natomiast wydatki inwestycyjne. Są lata, kiedy inwestycje netto całkowicie zanikają i nie odtwarza się nawet w pełni użytego kapitału. W gospodarce występuje wówczas proces dekapitalizacji. Rozmiary wahań inwestycji brutto są więc ogromne, a zmniejszenie się ich rozmiarów może dochodzić do 80% wyjściowego poziomu. W tych warunkach wahania w rozmiarach inwestycji stają się główną przyczyną wahań w rozmiarach dochodu narodowego. Bardzo istotne znaczenie ma właściwe zrozumienie przez czytełnika powyższej tezy. Można powiedzieć, że w niej kryje się klucz do zrozumienia całej teorii Keynesa. Teza jest powierzchownie podobna do znanych nam tez ekonomii politycznej socjalizmu, znaczenie jej jest jednak zupełnie inne. Mówiąc w ekonomii politycznej socjalizmu, że inwestycje decydują o poziomie dochodu narodowego, myślimy o ich wpływie na zdolności produkcyjne gospodarki. Im wyższe inwestycje, tym bardziej rozbudowana baza produkcyjna i tym większy dochód narodowy możemy wytworzyć w naszej gospodarce. Całkowicie odmiennie rozumie tę tezę Keynes. Im wyższe inwestycje, tym większy popyt na dobra inwestycyjne, tym większy popyt globalny, tym większa produkcja i dochód narodowy. Przesłanką całego rozumowania jest założenie, że istnieje dany zasób urządzeń wytwórczych a większy popyt globalny umożliwia pełniejsze jego wykorzystanie. Nie interesuje natomiast w zasadzie Keynesa wpływ realizowanych inwestycji na rozmiary tego zasobu czyli podażowy produkcyjny efekt inwestycji. Problem ten wykracza poza analizę krótkiego okresu i dotyczy długookresowej równowagi, którą zajmowała się ekonomia klasyczna. Przy takim ujęciu problemu realizowane inwestycje nie muszą być inwestycjami produkcyjnymi. Tę samą rolę zwiększania globalnego popytu równie dobrze, a nawet lepiej, mogą spełnić inwestycje nieprodukcyjne gmachy użyteczności publicznej, szkoły, budownictwo mieszkaniowe, drogi, mosty itd., ponieważ efektem ich nie jest — jak w przypadku inwestycji produkcyjnych — zwiększenie zdolności wytwórczych, wykorzystanie których może stać się trudnym problemem w przyszłości. Prowadzenie przez Keynesa rozumowania w kategoriach modelu popytowego w stosunku do gospodarki kapitalistycznej jest v/ pewnym stopniu słuszne. W gospodarce tej. w której przedsiębiorcy kierują się bodźcem zysku, istnienie odpowiednich rozmiarów popytu jest konieczną przesłanką rozwinięcia przez nich działalności produkcyjnej. Jeżełi nie istnieje odpowiedni popyt, przedsiębiorcy nie uzyskują przewidywanej stopy zysku. Następstwem takiej sytuacji będzie zmniejszenie rozmiarów działalności produkcyjnej, a co za tym idzie, dalsze ograniczenie rozmiarów popytu. Niedostatek popytu może więc w określonych warunkach doprowadzić do wystąpienia zjawisk kryzysowych w całej gospodarce.W wyżej opisanych ramach modełu Keynes przystępuje do analizy podstawowych interesujących go zmiennych, do .rozmiarów zatrudnienia wyznaczonych przez wysokość osiągalnego w danym okresie dochodu narodowego*. Analiza tych zmiennych —w związku z jego ujęciem dochodu narodowego, jako wielkości rówiej wydatkom dokonanym przez jednostki gospodarujące, a więc równej globalnemu popytowi — musi być jednocześnie analizą czynników wyznaczających rozmiary konsumpcji i inwestycji, jako grup wydatków kierujących globalny popyt. Wyżej wymienione zmienne: dochód narodowy Y , konsumpcja C , oszczędności S , inwestycje 7 , zatrudnienie N , są w modelu Keynesa zmiennymi zależnymi. Wysokość ich zależy od zmiennych niezależnych, spełniających w układzie rołę przyczynową. Keynes wyróżnia trzy podstawowe zmienne niezależne. Są to: psychologiczna skłonność do konsumpcji, krańcowa rentowność kapitału i stopa procentowa. Psychologiczną skłonność do konsumpcji można przedstawić jako \Maściwą każdej jednostce dyspozycję psychologiczną do wydawania części swojego dochodu na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych przy jednoczesnym oszczędzaniu pozostałej reszty. Ta skłonność do konsumpcji jest. zdaniem Keynesa, w danym okresie i przy danej wysokości dochodu względnie stała. Zmienna jest ona natomiast w dłuższym okresie i wtedy jej wysokość zależy od zwyczajów i opinii społecznej preferującej albo konsumpcję, albo oszczędzanie. W krótkim okresie jest stała przy danym dochodzie, zmienia się jednak wraz ze zmianą wysokości dochodu. Mianowicie skłonność do konsumpcji jest większa to znaczy większa część dochodu jest wydawana na zaspokojenie potrzeb konsumpc^nych przy dochodach niższych; maleje waz ze wzrostem dochodu. Dzieje się tak dlatego, że Judzie są na ogół skłonni do zwiększania swej konsumpcji ze wzrostem dochodu, ale nie o tyle, o ile wzrósł dochód". Pochodną przeciętnej skłonności do konsumpcji jest krańcowa skłonność do AC konsumpcji , która określa, jaka część przyrostu dochodu AY zostaje przeznaczona na powiększenie konsumpcji AC . Kształtowanie się przeciętnej i krańcowej skłonności do konsumpcji w krótkim okresie w stosunku do poszczególnej jednostki może nam zilustrować poniższe zestawienie. Dopełnieniem skłonności do konsumpcji jest skłonność do oszczędzania \Maściwa także każdej jednostce, z natury dążącej do nagromadzenia rezerw pieniężnych dla siebie, jak i w celu przekazania ich potomstwu. Pojęcie to można wyrazić jako różnicę między jednością i