39460

Jeśli absolutyzuje się podmiotowość, jak w wypadku filozofii egzystencjalistycznej to człowiek („przodująca klasa społeczna" lub dzisiaj częściej eksperci od poszczególnych dziedzin życia) jest arbitralnym twórcą swej istoty i otaczającego go świata, a o obiektywnych wartościach nie ma ni naturalnie mowy. Miejsce akceptacji niezależnego w swym istnieniu od człowieka porządku wartości (dla filozofa realistycznego jest nim ostatecznie porządek świata), któremu człowiek podlega, zajmuje podejście socjologiczne, skoncentrowane na badaniu aktualnych, kulturowo i społecznie uwaninkowanycli. ludzkich potrzeb i usprawiedliwianiu tego, co chwilowo „uchodzi" za wartościowe.

Filozoficzna problematyka wątłości ma aspekt

♦    podmiotowy • można je rozważać od strony człowieka, przeżywającego (doświadczającego) określone stany wartościujące

♦    przedmiotowy - od strony rzeczy, którym przysługują wartości.

Na problematykę w artości składają się pytania:

1)    mitologiczne • jak istnieją wartości? jaka jest ich hierarchia?

2)    epistemologiczne - jak poznaje się wartości?

3)    metodologiczne • jak uzasadnia się wartości?

4)    semiotyczne - jaki jest sens terminu „wartość"

5)    psychologiczne - jakie znaczenie mają wątłości w życiu poszczególnych ludzi?

6)    socjologiczne - jaką funkcję pełnią wartości w życiu społecznym?

7)    historyczno-emologiczne - co uważano w dziejach lub co obecnie uważa się za wartości?

Po dsta*ov\e pojęcia teoretyczne

1.    Dobro a wartość - mówimy „wartość", myśląc o własności rzeczy, a „dobro", mając na uwadze rzecz posiadającą tę własność. Stąd wyrażenia: „coś ma wartość” i „coś jest dobrem", np pióro ma wartość, bo służy mi do pisania, samochód ma wartość, ponieważ używam go do poniszaiua się itp. W obu wypadkach rzeczy posiadają wartości utylitarne, tzn. użytecznościowe I pióra i samochód - to są właśnie dobra.

2.    Wszelkie wartości są zawsze wartościami czegoś, zawsze przysługują przedmiotowi, którego są wartością. Wartości nie są więc samodzielnymi przedmiotami, tzw. indywiduami, muszą więc zawsze mieć jako podstawę bytową jakiś przedmiot, w którym są ucieleśnione, któremu przysługują jako specyficzne wartościowe jakości, nadające mu szczególnego znaczenia Ten przedmiot nazywamy nosicielem wartości.

3.    Od konkretnych wartości ucieleśnionych w przedmiotach, osobach, zdarzeniach oraz od idealnych jakości wartości i od idei wartości należy odróżnić ideały i normy Te ostanue tworzy zawsze człowiek i to człowiek żyjący we wspólnocie. Tworzy je zaś zawsze w imię uchwytywanej w doświadczeniu - mniej lub bardziej wyraźnie - istoty wartości jako ontycznej podstawy dla norm Otóż te normy i ideały są z istoty swej zmienne, gdyż mogą (a niekiedy muszą) być poprawiane, mogą też ulegać różnym zniekształceniom Jest rzeczą pożądany aby normy i ideały w optymalny sposGb ukazywały i „domagały się właściwych postaw i zachowań wobec człowieka. Lecz jest to tylko życzenie. Konkretne sytuacje życiowe zawsze coś przysłaniają, czemuś zagrażają, zmuszają do rewizji i protestów. Jednak nie normy czy ideały nadają osobom wartość, lecz odwrotnie. Zresztą gdyby człowiek jako osoba nie był sam w sobie wartością, me byłoby chyba norm.

4.    Wartości są różnorodne. Wszystko, cokolwiek istnieje, ma swoją wartość (czy jest jakaś sfera bym sama w sobie bez wartości). Istnieją różne rodzaje, typy i odmiany wartości, różne kręgi czy „rodziny" wartości.

5.    Od całego bogactwa wartości Dietrich von Hildebrand wprowadził ważne rozróżnienie na ontyczne i kwalilaty wne.

■ Wartości ontyczne związane są ściśle z naturą danego bym i oznaczają swoisty stopień dostojeństwa danego bym. jego immanentną dignitas. która ma swoją podstawę w tym. czym człowiek jest. Wartość ontyczna człowieka jako osoby płynie stąd. że jest on człowiekiem, a więc z natury jego człowieczeństwa. Dlatego niezależnie od tego. co człowiek czyni, i jaki z tego powodu jest. a nawet niezależnie od faktu, co sam o sobie myśli - już przez sam fakt. że jest człowiekiem, jest wartością • Człowiek jednak jest ponadto nosicielem różnych wartości, które go bliżej kwalifikują: może być inteligentny, rozumny, sprawiedliwy, wielkoduszny, ograniczony, zawistny itp. Te kwalifikacje są wartościami, które go określają jako człowieka - osobę, są one jednak różne od dignitas osoby jako wartości ontycznej. Różnica ta ujawnia się m in w tym. że człowiek jest wątłością ontyczną juz 2 racji bycia człowiekiem, uatoiniasi sprawiedliwym, mądrym, życzliwym czy zawistnym staje się z racji swego postępowania.

6.    Wśród wartości (ale tylko kwalitatywnych, a nie ontycznych) zachodzi podział na wartości pozytywne i wartości negatyw ne Jak powiedzieliśmy, każdej wartości pozytywnej odpowiada jej negatywny biegun Negatywna wartość nie jest prostym brakiem czy negacją pozytywnej wartości. Niesprawiedliwość me jest prostym brakiem sprawiedliwości, gdyż niesprawiedliwość jako wartość negatywna efektywnie określa człowieka, ale jako jakość wartościowa jest radykalnym przeciwieństwem sprawiedliwości