104263

2

1. Ogólna charakterystyka szkoły frankfurckiej

Termin „szkoła frankfurcka” używany jest począwszy od lat pięćdziesiątych naszego wieku dla określenia środowiska niemieckich filozofów i socjologów, powstałego wokół utworzonego w latach dwudziestych Instytutu Badań Społecznych we Frankfurcie nad Menem (Institut fur Sozialforschung. Instytut Badań Społecznych został utworzony w 1924 r. z inicjatywy grupy młodych intelektualistów niemieckich w celu prowadzenia badań naukowych nad najważniejszymi problemami życia ludzi w warunkach społeczno-gospodarczych, które stworzył zachodnioeuropejski kapitalizm w latach dwudziestych i trzydziestych naszego stulecia. W tamtym czasie frankfurcki Instytut był pierwszą naukową placówką w Europie Zachodniej, w której prowadzono badania naukowe w zakresie problematyki społecznej w oparciu o wyselekcjonowane założenia filozofii Karola Marksa. Jednak charakterystyczną cechą szkoły frankfurckiej od samego początku jej istnienia było traktowanie marksizmu nie jako teorii, której należy dochować wierności, lecz jako skuteczną metodologię badań społecznych, która polega na szukaniu zależności zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich oraz z zakresu tzw. zjawisk świadomościowych (poglądy, nastroje, wierzenia, przesądy itp.) od istniejących warunków ekonomicznych. Trzeba jednak zauważyć, że członkowie Instytutu Badań Społecznych we Frankfurcie nad Menem korzystali tak w swych badaniach naukowych jak i w krytyce ówczesnego społeczeństwa z wielu innych inspiracji poza marksizmem. Do tych inspiracji należy zaliczyć poglądy Kanta, Hegla, Schopenhauera, Kierkegaarda, Nietzschego, Freuda, Heideggera, Webera i in.

Grono osób uważanych za przedstawicieli szkoły frankfurckiej zmieniało się wraz z upływem czasu i wraz z losami Instytutu, które były powiązane z procesem narastania faszyzmu w Niemczech, wybuchem II wojny światowej, emigracją większości pracowników frankfurckiego Instytutu do USA i późniejszym powrotem niektórych z nich do Niemiec oraz pozostaniem innych w Ameryce. Instytut Badań Społecznych we Frankfurcie nad Menem został utworzony w 1924 r. jako instytucja prywatna, połączona „uniami personalnymi” z Uniwersytetem im. Goethego. Jednak do większego znaczenia Instytut doszedł dopiero pod koniec lat dwudziestych i na początku trzydziestych, kiedy