104624

Wreszcie kapitalne znaczenie miał indywidualizm w filozofii liberalnej. Również to pojęcie znalazło niejednolity status. Locke twierdził, że człowiek jest tak stworzony przez Boga, że nie może żyć sam, lecz potrzebuje towarzystwa. Natomiast David Hume myślał podobnie, lecz uzasadniał to w inny sposób: twierdził, że towarzystwo wynika z samego cliarakteru człowieka - czasem z chęci czerpania korzyści, choć nie tylko dlatego. Widać, jak Locke, twórca zasadniczego zrębu liberalizmu, nie desakralizował natury ludzkiej, choć motywy odczarowania władzy i życia społecznego były zauważalne. W takich różnicach tkwi różnorodność i niejednolotość w filozofii liberalnej.

Benjamin Constant - o wolności starożytnych i nowożytnych.

W dziele O wolności starożytnych i nowożytnych zawarł Benjamin Constant wiele istotnych uwag i konlkuzji dotyczących różnych sposobów pojmowania zagadnienia wolności, a także różnic w pojmowaniu roli społczeństwa w życiu pojedynczych obywateli. Wolność nowożytną przyniosła niewątpliwie Rewolucja Francuska i przeobrażenia, jakie za sobą pociągnę), chociaż autor dostrzegał, że była źródłem wielu nieszczęść.

Starożytnym nie znany był system reprezentacyjny, dlatego poszczególne ustroje ulegały przeobrażeniom: demokracja rozpadała się wraz ze zwiękrzeniem terytorium i ciężko było praktykować demokrację bezpośrednią. Nowy ustrój polityczny był poniekąd związany z nowożytnym pojęciem wolności. Dla każdego Amerykanina, Francuza, Anglika wolność polegała na: niepodleganiu jurysdykcji niczemu innemu, jak tylko prawom, niemożności bycia zatrzymanym ani uwięzionym tylko na skutek arbitralnej woli jednego lub wielu osobników. Ważne było prawo do gromadzenia się - w celach interesów lub religijnych. Wreszcie kapitalne znaczenie miała prawo do wywierania wpływu na sprawowanie rządu - jest to wolność polityczna, urzeczywismiająca się poprzez reprezentacje, petycje wnioski. Władza ma być kontrolowana.

Wolność starożytnych polegała natomiast na innych zasadach - na kolektywnym, lecz bezpośrednim sprawowaniu wielu części całej władzy, na publicznym obradowaniu w sprawach wojny i pokoju, na zawieraniu przymierzy, uchwalaniu praw, ferowaniu wyroków itp. Wolność była dla starożytnych uwarunkowana byłakolektywnie - tylko we wspólnocie człowiek mógł podlegać własnym prawom - a podleganie prawom, które się uchwaliło to właśnie jest wolność. Podstawą życia politycznego poleis były isegotia oraz isonomia. Starożytni uznawali jako rzecz całkowicie do pogodzenia z ową wolnością kolektywną zupełne podporządkowanie jednostki władzy ogółu Prawa obejmowały wszystkie sfeiy życia publicznego, społecznego, a nawet prywatnego. Prawa rządziły obyczajami, a ponieważ obyczaje dotyczyły wszystkiego, nie było niczego, o czym prawa nie stanowiły. Starożytni nie znali pojęcia praw osobistych.

Miało to niebywałe skutki dla pojedynczych induwiduum. Jednostka z jednej strony była władcą w sprawach publicznych, lecz prywatnie ograniczona, kontrolowana i obserwowana: z jednej strony ferowała wyroki, z drugiej - podlegała wyrokom. Obywatel mógł być wygnany i skazany na śmierć wskutek nieograniczonej woli całości, której sam był częścią. Ludzie byli niczym maszyny - ich funkcjonowanie wyznaczało wszechogarniające prawo.

Wszystkie republiki były zamknięte w ciasnych granicach - małe terytoria, nieporównywalne do państw nowożytnych. Stąd nieuniknioną konsekwencją był wojowniczy duch. Hellada była pogrążona w wojnach, bowiem wszyscy kupowali pokój, niezależność za cenę wojny. Natomiast Europa nowożytna jest, zdaniem Constanta, tylko pozornie podzielona na kilka państw. Zasadniczym spoiwem był tu duch h a n d 1 u (który wcześniej był tylko przypadkiem), prowadzący do p o k o j il Państwa starożytne poprzez wojny dochodziły do powiększania swego stanu posiadania. Dla nowożytnych nawet zwycięska wojna nie jest opłacalna, ponieważ jej koszty są nadto wysokie.