104689

zrozumieć, lecz tylko część prawa wiecznego: „Rozum ludzki nie może mieć całej pełni wytycznych myśli Bożej. Może je mieć tylko na swój sposób i to niedoskonale”. Objawia się ono poprzez prawo naturalne.

Dla kierowania życiem ludzkim bardzo ważne było prawo wieczne. Celem człowieka jest osiągnięcie wiecznego szczęścia. Aby to jednak osiągnąć potrzebna jest prawo Boże, który by nim pokierowało. Sam bowiem człowiek nie dałby sobie rady, przekracza to jego możliwości, a prawo naturalne i ludzkie są niewystarczające.

Od świętego Augustyna Tomasz przejął pogląd, że prawo wieczne jest niezmienne. Gdyby było zmienne, nie byłoby wieczne, a skoro jest wieczne, ma niezgłębiony charakter.

Wiąże się z tym fakt iż ludzie są niepewni w swoich ocenach i mają odmienne zdanie o ludzkim postępowaniu, czego następstwem jest wydawanie różnych sprzecznych ze sobą praw. Zatem konieczne było danie mu prawa Boskiego, które ustanawia i narzuca porządek wewnętrzny uczynkom.

Zasady prawa Boskiego są zawsze dobre, a wszystkie partykularne sytuacje są w nim zawarte, ponieważ obejmuje ono wszystko. Jednocześnie „w prawie doczesnym nie ma niczego sprawiedliwego i legalnego, czego by ludzie nie wywiedli od prawa wiecznego”¹. Nie ma więc innej sprawiedliwości, niż ta, którą daje nam Bóg.

Prawo naturalne jest częścią prawa wiecznego zaszczepioną w ludzkim rozumie. Człowiek poprzez wysiłki swojego umysłu może to prawo odnaleźć, poznać i zrozumieć. Prawo naturalne kieruje człowiekiem przez to, że daje mu niektóre wspólne wszystkim przykazania, obowiązujące zarówno doskonałych jak i niedoskonałych. Dzięki prawom natuiy rozum ludzki poznaje, co jest dobre, a co złe, prawo to daje mu odblask bożego światła. Prawa natuiy są więc wyrazem współudziału człowieka w mądrości bożej. Mogą one ulegać zmianie - chociażby poprzez to, że są stale uzupełniane. Warto zaznaczyć tutaj, że święty Tomasz podtrzymał w swoich rozważaniach tradycyjną koncepcję o dualizmie prawa natury, wyższego i prawa ludzkiego, które mu jest podporządkowane.

Prawo ludzkie jest najbardziej szczegółowe. Sytuacje ludzi podlegają stałym zmianom, a rozum cały czas się doskonali. Przez to i prawo ludzkie, ustanowione przez jedną, lub kilka uprawnionych do tego osób, może być zmieniane. Święty Tomasz uważał, że mimo wszystko jest to prawo niegodziwe i ma raczej znamiona gwałtu i przemocy. Zapewnia jednak ono porządek, a gwarantuje to władca wydający prawa. Władca powinien ostrożnie

1

Św. Tomasz „Suma teologiczna" przełożył o. Pius Bełch