101058

przyjętym wówczas poglądom. W okresie republiki zaczęły zacierać się różnice między ius civile a prawem pretorskim. Ostateczne zatarcie po ułożeniu edyktu pretorskiego. Kryterium istnienia zobowiązania stanowiło dla prawa klasycznego udzielenie actio in personam niezależnie czy była ona udzielana na podstawie ius civile czy ius honorarium.

Podziały zobowiązań

1. Z uwagi na ich charakter:

*    ze względu na ilość węzłów obligacyjnych w ramach jednej obligatio

a)    jednostronne (obligatio unilateralis) - jedna strona stosunku zobowiązaniowego jest wierzycielem, druga tylko dłużnikiem, tylko wierzyciel może występować z actio in personam; wynikały z kontraktów werbalnych, literalnych, pożyczki (realne), delikty, „jakby delikty", „jakby kontrakty")

b)    dwustronne - obie strony mogą być jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem (każdy kontrakt)

-    zgópwiągąnią ęłwMSfrpnnę rgwnpęzę^nę (obligationes bilaterales aequales) -synallagmatyczne, wzajemne; polegały na powstaniu przez sam fakt zawarcia zobowiązania (w momencie zawarcia umowy), obowiązku spełnienia przez strony wzajemnych świadczeń; realizacja swych uprawnień z pomocą actio in personam: powstawały z kontraktów konsensualnych z wyjątkiem mandatu; strony są „zobowiązane świadczyć sobie wzajemnie" (ultro citroque):

-    zobowiązania dwustronne nierównoczesne ( obligationes bilaterales inaequales) - wtedy gdy w chwili powstania zobowiązania jedna ze stron była tylko zobowiązana a druga tylko uprawniona; wierzycielowi przysługiwała actio directa ( skarga bezpośrednia ), dłużnik mógł nabyć określone uprawnienie w stosunku do wierzyciela i mógł go dochodzić za pomocą actio contraria: powstawały na mocy kontraktów, „jakby kontraktów", których przedmiotem były nieodpłatne świadczenie rzeczy lub usług; przykładem - kontrakty realne, z wyjątkiem pożyczki, mandat z kontraktów konsensualnych, negotiorum gestio i tutela; podczas wykonywania zobowiązania dłużnik mógł ponosić określone koszty, a wierzyciel musiał je pokryć.

*ze względu na zakres swobody sędziego przy orzekaniu

a)    zobowiązania ścisłego prawa (stricti iuris) - udzielano formułki procesowej, sędzia musiał trzymać się ściśle instrukcji zawartej w formułce; wierzyciel mógł domagać się

wypełnienia zobowiązania tylko w takim zakresie jaki było określone w jego treści, nic ponad; sędzia bez upoważnienia (exceptio) nie mógł uwzględniać zarzutów wysuwanych przez pozwanego; zobowiązania z deliktów i niektórych kontraktów (werbalnych, literalnych, pożyczki); pozwany musiał wysuwać przysługujące mu zarzuty przed pretorem; pochodziły z dawnego ius civile

b)    zobowiązania dobrej wiary (bonae fidei) - udzielano formułki procesowej upoważniającej sędziego do zasądzenia tego, co się należało wierzycielowi od dłużnika, z uwzględnieniem zasad dobrej wiary (ex fide bona): sędzia w oparciu o zawartą w formułce klauzulę dobrej wiary, oceniał zakres obowiązków stron z uwzględnieniem wszelkich okoliczności mogących mieć wpływ na wykonanie zobowiązania; pozwany nie musiał wysuwać ewentualnych przysługujących mu zarzutów już przed pretorem, bo klauzula dobrej wiary umożliwiała podniesienie ich podczas postępowania przed sędzią; zobowiązania z kontraktów konsensualnych i większości realnych; wprowadzone do edyktu przez pretora

*    sposób dochodzenia

a)    zobowiązania naturalne (obligationes naturales) -wywodziły się ze stosunków społecznych; ich świadczenia nie można było dochodzić na drodze procesowej; początkowo wynikały gdy jedna ze stron nie miała zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych; skutki:

-dłużnik, który dobrowolnie spełnił świadczenie nie mógł żądać zwrotu takiego świadczenia jako nienależnego (condictio indebiti);

-    mogły być przedmiotem odnowienia (novatio)

-    mogły ulegać potrąceniu, gdy było ono dopuszczalne

-    mogły być przedmiotem umocnienia (intercessio) przez udzielenie poręczenia lub ustanowienia zastawu

b)    zobowiązania cywilne (obligationes civiles) - mogą być dochodzone za pomocą actio in personam:

Świadczenie

2