116868

zasadzie dopełniania się przeciwieństw, rodzi się ład i porządek. Tym, co stałe i niezmienne, jest właśnie proces ciągłej zmiany. Ogień i wywołana przezeń zmiana sprawiają, że kres istnienia jednej rzeczy jest jednocześnie początkiem istnienia następnej. Z odmiennych i wykluczających się elementów krystalizuje się jedność, jako wzajemne dopełnianie się przeciwieństw. Cała rzeczywistość zmienia się, ale ta zmienność biegnie jakby po obwodzie koła - pozbawionym początku i końca.

Heraklit twierdził, że człowiek podlega tym samym prawom. Zdefiniował on oczywiste (z naszego punktu widzenia) prawdy, nie mniej jednak najważniejsze było to, iż ktoś w ogóle to uczynił i co za tym idzie, dał innym podstawy do wysnuwania własnych wniosków i dalszego ich ‘przetwarzania'. Ponadto wychodząc z założenia, iż “wszystko płynie” (zmienia się), ludzie powinni przejawiać nieufność wobec próby budowania ostatecznych prawd, niezmiennych porządków społecznych. Podobne założenia odnaleźć możemy w postawach nihilistycznych.

Skoro wszystko się zmienia, to nie ma nic trwałego, żadnych kryteriów wartości. To co jeszcze niedawno uważane było za “złe” w przyszłości może być uważane za “dobre”. Wszystko jest zmiennością dlatego wszystko jest racją dopuszczalną; nie istnieje różnica między dobrem a złem. W epoce neoromantyzmu do tych idei nawiązywał znany filozof (jak siebie sam określał: immoralista) - Fryderyk Nietzsche.

Heraklit pozostawił człowiekowi szerokie spektrum działania. Nie wytyczał ideałów, usprawiedliwiał odmienne postawy i działania różnych jednostek. Przygotował on niejako *gnmt' dla nadchodzącej demokracji.

Parmenides z Elei przedstawia swoje poglądy filozoficzne w poemacie “O naturze” (Per/ physeos), który powstał ok. 480 p.n.e. Poemat składa się z dwóch części. Pierwsza nosi tytuł: “Prawda” (aletheia), a druga : "Mniemanie ludzkie ’ (doxa). “Prawda” była wykładem filozoficznej doktryny autora , “Mniemanie ludzkie” obalało poglądy pitagorejczyków i Heraklita z Efezu. Filozof z Elei wyraził alegorycznie drogę poznania, która doprowadziła go do wiedzy o tym, co jest, czyli o bycie. Poznanie w poemacie :“0 naturze”, to podróż z krainy ciemności do krainy jasności. Kraina ciemności to alegoria poznania opartego na doświadczeniu zmysłowego, kraina jasności zaś, to poznanie czysto racjonalne. Wrót oddzielających te krainy strzeże bogini sprawiedliwości Dike. Po przejściu tej bramy bogini obwieszcza Parmenidesowi prawdę: "toteż musisz poznać wszystko; i niewzruszone serce prawdy zaokrąglonej i śmiertelnych mniemania, w których nie ma godnej zaufania prawdy; pomimo to, i te rzeczy poznasz, jak przy wszechstronnym badaniu należy zapatrywać się na owe pozory."

Epistemologia (teoria poznania) autora “O naturze” cliarakteryzuje się racjonalizmem metodologicznym. Inaczej mówiąc: rozum (logos) jest wa/l/nkiem koniecznym i wystarczającym poznania. Rzeczywistością rządzą te same zasady, które kierują myśleniem. Rozum ludzki jest w stanie poznać naturę rzeczywistości bez uwzględniania doświadczenia zmysłowego i wyrazić ją w formie pojęciowej.

U Demokryta z Abdery (ok. 460-370 p.n.e.), twórcy teorii o atomistycznej Strukturze rzeczy i O przyczynowym uwarunkowaniu zjawisk problematyka humanistyczna, pomimo, że obecna odgrywała raczej rolę drugoplanową, czy też uzupełniającą. Człowiek w oczach Demokryta był odzwierciedleniem całej przyrody, był jakby jej wiernym ‘lustrzanym’ odbiciem. Stał się On jednością wynikającą z właściwości atomistycznej struktury obu tych bytów.