117223

• Zapewniają one właścicielowi na pewną ilość lat wyłączne prawa eksploatacji jego wynalazku lub rozpowszechniania utworu. Ostatnio głośno było o procesie, jaki produkująca aparaty fotograficzne firma Polaroid wytoczyła firmie Kodak, która zaczęła produkować podobne - wywołujące odbitkę natychmiast po zrobieniu zdjęcia - aparaty, pomimo odpowiedniego patentu zgłoszonego poprzednio przez Polaroid. Firma ta wygrała sprawę sądową i Kodak musiał zaprzestać produkcji tego rodzaju sprzętu.

«*- Wyłączna własność źródeł zasobów koniecznych do produkcji danego towaru.

Przed drugą wojną światową najbardziej wydajnymi złożami rudy uranowej były pokłady w Kongo (pokłady znane w Ameryce i Czechach były bardzo mało wydajne), dlatego też belgijskie Towarzystwo Górnicze Górnej Katangi było faktycznym monopolistą i utrzymywało ceny produkowanego z tej rudy dla celów leczniczych radu na poziomie cztery razy wyższym od kosztów produkcji. Tego rodzaju monopolistami są także sławni artyści.

Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy jeden producent, wytwarzając taniej (dzięki korzyściom skali) niż. pewna liczba mniejszych firm. jest w słanie zaspokoić całkowity popyt rynkowy. W tej sytuacji przedsiębiorstwo ma tak duże możliwości ekspansji, że konkurencja nie może się utrzymać. Nadzwyczaj duże zasoby finansowe niezbędne do produkcji na wielka skalę stanowią istotną barierę wejścia, gdyż nowowchodząca firma produkująca na małą skalę musiałaby ponieść zbyt duże koszty by efektywnie konkurować z dominującym przedsiębiorstwem.

<»- Lokalizacja producenta czy też dostawcy w pobliżu odbiorców - dotyczy to przede wszystkim usług, a zwłaszcza sklepów. Mały dystans oddzielający nabywców od dostawców stwarza tym ostatnim preferencyjną sytuację i umożliwia im nakładanie nieco wyższych cen niż te. jakie są w sklepach położonych w większej odległości.

porozumienia producentów, działających jak jedna firma, lub działalność związków zawodowych, stwarzających monopol na rynku pracy

*»■ polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem zagranicznych produktów na rynek

tworzenie sytuacji monopolistycznych przez państwo w celach fiskalnych (tzw. monopole państwowe)

^ Analizując wymienione przyczyny, można stwierdzić, że powstanie monopolu może być wynikiem albo blokady czy ograniczenia wejścia na rynek przez państwo (ochrona praw własności, koncesjonowanie, polityka cełna i limity importowe), albo takiego zróżnicowania produktu przez daną firmę, że nie ma on bliskich substytutów. W obu przypadkach przyczyny powstania monopolu mogą się okazać nietrwałe: istnienie monopolu bez długotrwałej ochrony państwa jest zwykle mało prawdopodobne. W dłuższym okresie czysty monopol na ogół przekształca się w jedną z wiełu różnych form rynku, na którym występuje konkurencja niedoskonała.

Z PROBLEM CENY I WIELKOŚCI PRODUKCJI W MONOPOLU

a) utarg całkowity (TR). przeciętny (AR) i krańcowy (MR) w monopolu

«*- Monopolista jako jedyny producent na rynku nie bierze pod uwagę zachowania innych firm, gdyż nie ma konkurentów. Musi się jednak liczyć z istniejącym popytem. Oznacza to. że monopolista nie może zwiększyć rozmiarów sprzedaży bez równoczesnego obniżenia ceny lub może sprzedawać mniej po wyższej cenie.

Utarg krańcowy i utarg przeciętny kształtują się więc inaczej niż w warunkach konkurencji doskonałej, gdzie kształtowały się na poziomie niezależnym od przedsiębiorstwa i mieliśmy do czynienia z następującą równością: MR = AR = cena. W warunkach monopolu wzrost rozmiarów podaży wywołuje spadek ceny. Spada więc zarówno utarg przeciętny, jak i utarg krańcowy. Utarg krańcowy spada w tempie szybszym niż utarg