123931

2

Kartezjusz był przekonany, że postępując zgochue z metodą możliwe będzie zbudowanie systemu wiedzy pewnej, obejmującej całą rzeczywistość. Jej symbolem jesl rbzewo Korzeniem drzewa wiedzy jest metafizyka Na terenie metafizyki powinno się rozstrzygnąć takie zagadnienia, jak: punkt wyjścia dowód na istnienie świata i istnienie Boga. funkcjonowanie rozumu, przebieg procesu poznawczego. Pnicin drzewa jest fizyka ugnmiowana na metafizyce Ma ona dostarczyć tąiur/ądkowanego obrazu świata, gdyż obraz len w poznaniu potocznym jest mętny i daleki od doskonałości W fizyce nie należy tworzyć hipotez, lecz dążyć do pewności opierając się z jecfciej strony na empaii. z drugiej na metodzie Gałęziami drzewa wiedzy są nauki stosowane: mechanika, etyka i medycyna Nie tworząone odrębnego obrazu świata, lecz korzystają z lego, którego dostarcza fizyka

Kartezjusz zajmował się jeszcze logiką, choć laikat lej nazwy, gdyż kojarzyła się ara glonie z logką ary stole Ir sowską i scholasryczną l ogika jest nie tyle odrębną dziedziną wiedzy, ile raczej narzędziem, elementem metody Kaitezjusz pojmował logikę jako ..medycynę myśli" (medcina mentis) Ma ona za zadanie oczyszczać (uzdrawiać) umysł z fałszywych przekonań atakże przygotowywać go do właściwych badań

B. Metafizyka

Budowanie systemu wiedzy należy rozpocząć od metafizyki Podstawowe znaczenie ma tutaj znalezienie właściwego p nikt u ssyjścia. który mógliy być ..punktem archunedesossym'. czyb pewnym punktem oparcia Aby go znaleźć. Kartezjusz rozpoczął od wątpienia. Twierdził, że należy wątpić o wszystkim, co może podlegać wątpieniu Jest to wątpienie metodyczne, polegające na zawieszeniu sądu w jakiejś kwestii po to. by znaleźć diogę do prawdziwej pewności Można wątpić w wartość doświadczenia zmysłowego, gdyż zmysiy niejednokrotnie nas zwodzą Można wątpić w poznanie tozumowe. a nawet matematyczne Aby podważyć (metodycznie) wartość poznania matematycznego Kartezjusz wprowadził liipotczę złośliwego demona Być może istnieje zwodziciel. który łudzi umysł ludzki pozorną oczywistością której nie odpowiada żadna prawda Można wątpić w poznanie zmysłowe i rozumowe, ale nie można wątpić w to. że się wątpi Sam fakt wątpienia jest niewątpliwy i to on może stać się źródłem prawdziwej pessności Wątpienie jest myśleniem, a myślenie musi mieć swój podmiot Rozumowanie Kanczjusza przebiegało zatem przez dwa etapy od wątpienia do myśli (wątpię, więc myślę (kJ)ito ergocogiio) oraz od myśli do jej podmiotu (myślę, więc jestem = cogito ergo sumy Istnienie mojego „ja" {ego) jest faktem niewątpliwym

Dmgirn krokiem w budowaniu systemu metafizyki powinno być znalezienie pewności co do istnienia świata Takiej pewności Kaitezjusz jednak nie znalazł O istniejący m świecie informują nas zmysły, a te niejerkiokrornie nas już zwiodły Dnigi krok musi być zatem ■iny. Kartezjusz skupił się na analizie zawartości umysłu Wypełniają go różne idee Wśród nich znajduje się idea nieskończoności Kartezjusz rozważył, skąd się bierze w umyśle taka idea Skutek musi być proporcjonalny do przyczyny Umysł ludzki jest skończony, a znajduje się w nim idea nieskończoności Przyczyną idei nieskończoności może być tylko sama nieskończoność, byt nieskończony, czyli Bóg Interpretując w ten sposób ideę nieskończoności Kartezjusz doszedł do wniosku, że jest ona zaszczepionym w nas obrazem i podobieństwem Boga Choć Kartezjusz me zajmował się teologią to w jego całościowym systemie ważną rolę odgrywa idea Boga Bóg, czyb tucskcńczoność. jest bowiem gwarantem prawdziwości naszego poznania zmysłowego i umysłowego, gdyż nie jest zwodzicielem. który nas ludzi pozorną oczywistością czegoś. Skłonność człowieka do przyjmowania za prawdę wrażeń zmysłowych i sądów rozumowych jest zagwarantowana tym. że istnieje Bóg który nie jest zwodzicielem.

Mając laką gwarancję poznania, można wreszcie przystąpić do budowania pewnej ssiedzy o świecie, cpirrając się na empirii i na właściwej metodzie Skąd jednak biorą się błędy w ludzkim poznaniu? Zdaniem Kartezjusza, źródłem błędów nie jesl ludzki rozum, lecz wola Ma ara szerszy zasięg niż rozum i często wydaje sądy w takich sprawach, w których brak jesl jasnego sądu rozumu Jeżeli człowiek powstrzyma się przed wydawaniem sądu o czymś, czego nie poznał jasno i wyraźnie, wówczas uniknie błędu

C Fizyka

Fizyka Kattezjusza była pojęta jako całościowa nauka o świecie Była ona już fizyką ilościową a nie jakościową, jak fizyka Arystotelesa czy scholastyków Kartezjanska geometria analityczna pozwalała na dokonanie rzeczy dotychczas niemożliwej przełożenia przestrzeni na język tótsmań Był to bardzo znaczący kruk w dziejach nauki który umozbwiał dokonywanie matematycznego opisu danych empirycznych Kanezjusz był więc bardzobliski dokonania rewolucji w fizyce, której dokonał Newton, lecz nie stał się przełomową postacią w historii fizyki. W matematycznym opisie rzeczywistości korzysta się dziś głównie z metod abstrakcji i ideabzacji Abstrakcja polega na uogólni<fliiu niektórych własności różnych obiektów Idealtzacja natomiast polega na tworzeniu pojęć granicznych, pomocnych w tworznim obliczeń W fizyce Kartezjusza najważniejszym pojęciem było pojęcie rozciągłości Rozciągłość jest to wypełnianie przez jakiś obiekt określonej przestrzeni Było to pojęcie powstałe poprzez abstrakcję. W fizyce Newtona podstawowym pojęciem stało się natomiast pojęcie punktu przestrzennego, pojętego jako zagęszczenie masy w niewymiarowym obszarze. Pojęcie takie powstało przez idealizację Zastosowanie w fizyce w czasach nowożytnych nie tyko abstrakcji, lecz również ideabzacji dało rewolucyjne rezultaty

Kartezjusz miał jednak duże zasługi w różnych dziedzinach fizyki Akceptując kopetmkański hebocemtyzm pojmował on świat jako wielki mechanizm, w którym każdy element posiada swoją funkcję. Zrozumienie świata polega na zrozumienie zasad funkcjonowania lego mechanizmu Choć fizyka Kartezjusza była zbudowana na metafizyce, to jednak pozostawała ar w stosunku do niej niezależna Metafizyka gwatamowała jedynie pewność poznaniu fizycznemu Fizyka natomiast w uzasadnianiu swych tez nie odwoływała się do twierdzeń metafizycznych Kienrjąc się metodami anabtycznymi Kartezjusz twierdził, że zrozumienie całości mecfianizmu osiągnie się poprzez zrozumienie części Dlatego prowadził on badania i obserwacje dotyczące astronomii (by zrozumieć zasady mchu planet) anatomii (by pojąć zasady funkcjonowania systemu krwionośnego, trawiennego i nerwowego), harmonii (w celu zrozumienia zasad powstawania dźssśęków l ich łączenia)

Oryginalną ideą Kartezjusza było przekonanie, że aby zrozumieć mechanizm świata, trzeba go rozpatrywać nie tylko w perspektywie dynamicznej (co czynił już Arystoteles), ale i w perspektywie czasowej Świat nie miał bowiem takiej samej postaci od swego początku Po to, by zrozumieć obecny stan mechanizmu trzeba się odwołać także do stanów przeszłych. Było to nowe spojrzenie na świat, które potem znajdzie swój pełny wyraz w ewolucyjnej wizji kosmosu W fizyce Kartezjusza można ponadto spotkać pierwszą i wcześniejszą od Newtona wetsję zasady bezwłacbiośei. mającą podatnie brzmienie do pierwszej zasady dynamiki Poważne osiągnięcia miał tez Kartezjusz w badaniach nad światłem, którymi dał podstawy optyce geometrycznej i optyce barw

D. Antropologa

Częścią fizyki była także kartezjanska nauka o człowieku Również i tutaj sięgał mechanicyzm Kartezjusza Jego nauka o człowieku stanowi klasyczny przykład dualizmu Przyjmował on. że byt ludzki jest złozony z dwóch orbębnych .substancji": myślącej (res cogtians) i rozciągłej {resextensa), czyli z duszy i ciała O ile we wcześniejszej filozofii dusza pojmowana była jako czyunk ożywiający byt (odróżniano duszę roślinną zwierzęcą i rozumną) otyłe u Kartezjusza podstawową funkcją duszy było myślenie, świadomość. W związku z tym odmawiał on istnienia duszy zwierzętom, traktując je jako mechanizmy Również i człowiek w swej substancji rozciągłej jest mechanizmem i stosują się do niego wszystkie zasady median ki Duchowa strona człowieka kieruje się innymi prawami Kartezjusz pisał o mdi w dziele Saintęlności duszy. W tym ptaikcie myśl Kartezjusza okazała się niekonsekwentna Zakładał on że człowiek posiada wołną wolę. która jest między innymi źródłem błędu Nie uzasadniał teorii wofciej woli, przyjmując ją jako coś oczywistego Namiętności duszy są poruszeniami duszy wywoływanymi w niej przez ciało Należą do nich: spostrzeżenia, odczucia, wzruszenia Wola może panować nad namiętnościami Gniew może człowieka skłaniać cło podniesienia ręki na kogoś, lecz wola może ten ruch powstrzy mać Dzieło Kartezjusza o namiętnościach duszy można zaliczyć do klasycznych dzieł psychologicznych. Jednakże jego teoria zakładała że pomiędzy substancją rozciągłą, a myślącą zadiodzi oddziaływanie Z drugiej strony Kartezjusz twierdził, że oddziaływanie na siebie dwóch tóżnych substant ji jest niemożliwe. Problem duabzmu psychofizycznego był najsłabszym punktem kanezjanrzmu. którego en sam nie rozwiązał Będzie to główny pralki sporu w dyskusjach naiych filozofów siedemnastowiecznych, takich jak: N. Malebranche. B Pascal B Spinoza G.W. Leibniz.