45250

HISTORIA FIOZOFIIŚREDNIOWIECZNEJ

Druga szkoła augustyńska

1. Henryk z Gandawy

Filozoficzna doktiyna świętego Augustyna była w pewnej mierze neoplatoriską odpowiedzią na sceptycyzm Akademii. Chcąc odeprzeć argumenty sceptyków/, musiał je Augustyn sformułować i przytoczyć. Uczniowie Augustyna musieli wziąć te argumenty pod uwagę chociażby po to, ażeby odrzucić je na własny sposób. Odrzucenie tych argumentów przez Augustyna opierało się ponadto na platońskiej koncepcji poznania ludzkiego, która dostarczyła sceptykom przynajmniej część ich własnych argumentów („wrażenie zmysłowe nie daje żadnej czystej prawdy").

Nie sposób czytać Dunsa Szkota bez znajomości doktryny Henryka z Gandawy. Już w pierwszym artykule swojej .Summa theologiae" kwestionuje Henryk ważność poznania naturalnego. Człowiek nie może poznać absolutnie czystej prawdy bez Bożej iluminacji, której Bóg udziela komu Mu się podoba i kiedy tylko chce.

Henryk uważa metafizykę za naukę o bycie. W miejsce pary „konieczny" - „możliwy" przyjmuje jednak inną parę: „to, co jest samym bytem" oraz „to, czemu byt przysługuje lub czemu może przysługiwać". Pierwszy rodzaj bytu istnieje sam przez siebie i jest niestworzony; drugi rodzaj bytu istnieje przez coś innego i jest stworzony. Ten podział dominuje nad metafizyką Henryka z Gandawy i upraszcza dowód na istnienie Boga. Wystarczy stwierdzić, że byt przedstawia się intelektowi jako to, co jest samym bytem - czyli jako to, czego istota utożsamia się z istnieniem.

Henryk z Gandawy wprowadza do filozofii pozytywną interpretację pojęcia „nieskończoności", które używane jest w odniesieniu do Boga. Otóż nieskończoność jest pozytywną mocą, dzięki której byt Boży przekracza wszystkie możliwe ograniczenia. Jest to zatem alirmacja wyrażona w postaci negacji. Interpretacja ta odegra kluczową rolę w teologii Dunsa Szkota.

Drugi aspekt bytu, rozumiany jako to, czemu byt przysługuje lub może przysługiwać, obejmuje powszechność aktualnych i możliwych bytów skończonych. Widać, że dla Henryka istnieje pojęcie bytu, dające się zastosować do obydwu jego typów.

Aby odróżnić Boga od stworzeń należy odwołać się do pojęcia stworzenia. Rolę ogniwa pomiędzy Stwórcą a stworzeniami spełniają Idee Boskie. Są one Bogiem, ale można mówić, że są od Boga różne - są w Nim odrębnym przedmiotem poznania. Bóg poznaje więc najpierw własną istotę w niej samej, następnie poznaje wszystkie rzeczy stwarzalne (zgodnie z bytem, jaki posiadają w dotychczasowym ich poznaniu przez Boga), a wreszcie byt, który możliwe stworzenia posiadają w sobie samych (ich istotę). Istota każdego stworzenia, wzięta wraz z określającą ją treścią, jest Ideą. Przedstawia ona możliwe naśladownictwo Bożej istoty i, jako taka, posiada własny byt

W Bogu akt stworzenia równy jest bytowi Boga. W stworzeniach stworzenie oznacza po prostu stosunek stworzeń do przyczyny ich aktualnego bytu. Istnienie jest więc bytem potraktowanym jako skutek tego przyczynowego stosunku. Nie ma czegoś takiego, jak podział lub złożenie istoty i istnienia.

Najniższym ze wszystkich stworzeń jest materia. Henryk odrzuca sprowadzenie materii do czystej potencjalności - skoro mogła być stworzona, musi posiadać swoją Ideę w Bogu. Posiada więc własny „byt istoty", a więc i byt istnienia.