49233

2

Instytucje więzienne podobnie jak i inne instytucje o podobnym charakterze, tzn. o ściśle sprecyzowanych zadaniach, jasno określonej strukturze organizacyjnej i hierarchii służbowej oraz o ściśle sprecyzowanej pragmatyce służbowej są typowymi instytucjami formalnymi. Taki stan rzeczy ma ogromny wpływ na relacje pomiędzy ludźmi tam pracującymi oraz wpływa na ich zachowania. Z kolei pełna dyspozycyjność funkcjonariuszy stwarza „trwałe poczucie izolacji społecznej członków instytucji” (Paweł Moczydłowski, Warszawa 1991, s.9).

Powyższa sytuacja powoduje, że instytucje więzienne są częściowo wyłączone spod kontroli społecznej, a w przeszłości były spod tej kontroli wyłączone całkowicie. Służba Więzienna jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną (art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o Służbie Więziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283).

Organizacja służby ma charakter zdecydowanie hierarchiczny i występuje tu ścisła podległość służbowa. Z uwagi na to, że Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w Kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o Służbie Więziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283), a mianowicie wykonuje następujące funkcje, które determinują życie wewnątrz więzienia: izolacyjną, socjalno-bytową, ekonomiczną, gospodarczą i resocjalizacyjną (P. Moczydłowski, Warszawa 1991, s.12). Z punktu widzenia moich rozważań najważniejsza jest funkcja izolacyjna. Wiąże się ona z przestrzeganiem reżimu instytucji izolującej, który nastawiony jest na wymuszanie narzuconego regulaminem stylu postępowania i skonformizowanie skazanych do formalnych celów instytucji. Ponadto funkcja izolacyjna wyraża się w osadzaniu więźniów w wydzielonych pomieszczeniach, wyposażonych w urządzenia techniczno-ochronne uniemożliwiające samouwolnienie. Ponadto w realizacji funkcji izolacyjnej pomaga egzekwowanie dyscypliny, dokonywanie przeszukań i wykonywanie kar dyscyplinarnych. Izolacja powoduje konieczność zapewnienia więźniom odpowiednich warunków mieszkaniowych, wyżywienia, ochrony zdrowia i higieny oraz dostarczania odzieży stosownej do pory roku.

Taka sytuacja uniemożliwia osadzonym zaspakajanie potrzeb takich jak: bezpieczeństwa z uwagi na konieczność przebywania z ludźmi narzuconymi przez administrację, a nie wybranymi przez siebie, aktywności seksualnej z uwagi na konieczność przebywania z osobnikami tej samej płci - co powoduje czasami zachowania homoseksualne, prywatności z uwagi na to, że więzień nie mógł przebywać sam, ale stale pod nadzorem, posiadania rzeczy tylko do swego użytku. Ponadto egzekwowanie dyscypliny przez funkcjonariuszy powoduje ścisłe reglamentowanie zachowania się więźniów wobec funkcjonariuszy, innych skazanych, w miejscu pracy i innych pomieszczeniach, w których mogą oni przebywać (P. Moczydłowski, Warszawa 1991, s.13). Uwzględniając fakt, że każdy z funkcjonariuszy i pracowników cywilnych jest przełożonym osadzonego i może wnioskować o jego ukaranie lub nagrodzenie, otrzymujemy obraz warunków w jakich na co dzień muszą przebywać skazani.

Ścisła zależność skazanych od funkcjonariuszy, a jednocześnie postrzeganie funkcjonariuszy przez pryzmat zachowań skazanych powoduje wytworzenie się specyficznych relacji pomiędzy tymi grupami. W normalnych warunkach przebywamy z innymi osobami najczęściej dlatego, że je lubimy i cenimy z jakiś powodów. Dlatego też kontrolujemy się, aby nie urazić tej drugiej osoby. W warunkach więziennych trzeba przebywać z osobami narzuconymi, co stwarza potrzebę wypracowania norm i uregulowań, które choć w pewnym stopniu pozwolą na zaspakajanie potrzeb więźniów.

3. Przyczyny łączenia się osadzonych w grupy nieformalne