50632

zbiorowymi i indywidualnymi podmiotami życia społecznego w szkole.

Nauczyciele

Podmiotowość nauczyciela wyraża się przede wszystkim w jego samowiedzy pedagogicznej. Wyjaśnijmy to na przykładzie najbliższym codziennej praktyce szkolnej: samowiedzy pedagogicznej wychowawcy klasy. To przecież on jest (powinien być) animatorem życia społecznego w najmniejszym i najważniejszym ogniwie organizacji szkoły: klasie (oddziale).

Jeśli przyjąć więc. że działalność wychowawcy klasy stanowi ważną część mikrosystemu wychowawczego szkoły, a zarazem sama ta działalność jest pewną dającą się wyodrębnić całością, to nie wystarczy wypisać enumeratywnie listy tzw. zadań wychowawcy, żeby określić jego funkcję. Mikrosystemy wychowawcze różnią się między sobą, niekiedy znacznie. W obrębie jednej szkoły także różnią się między sobą klasy, ich opiekunowie i styl pracy nauczycieli z klasami. Większość decyzji wychowawczych, jakie podejmuje nauczyciel, któremu powierzono opiekę nad klasą, zapada autonomicznie, jest w pewnym sensie „dziełem autorskim" tego nauczyciela. Najczęściej są to decyzje reaktywne, będące odpowiedzią wychowawcy na bieżące zdarzenia, wyłaniające się potrzeby, trudności, konflikty. Czasem są to decyzje aktywne, wynikające z twórczej inicjatywy nauczyciela, który - nieusatysfakcjonowany dotychczasowymi efektami swojej pracy - szuka sam coraz lepszych metod pracy z zespołem klasowym i poszczególnymi uczniami. Świadomość tego co dotąd robił, czynników zewnętrznych (środowiskowych) warunkujących efektywność jego pracy, a także świadomość tego, co i dlaczego chce robić nadal - pełni tu poważną rolę regulacyjną. Dziś coraz częściej mówi się o optymalizacji pracy w szkole. Dla tej optymalizacji najważniejsza jest samokontrola i samoocena, ponieważ na odstawie własnych uogólnionych i kumulujących się doświadczeń społeczno-pedagogicznych wychowawca może wprowadzać realne modyfikacje swej działalności. Postawa samobadawcza pozwala również podejmować trafniejsze decyzje wychowawcze. Są one wszak podejmowane w warunkach Niepewności i ryzyka, a więc zawsze z możliwością popełnienia błędu wychowawczego. Adekwatny obraz własnej pracy, własnych możliwości i ograniczeń oraz osiąganych przez siebie wyników - daje szansę zmniejszenia ryzyka popełnienia błędu, a taka szansa jest trudną do przecenienia wartością prakseologiczną.

Różne mogą być miary i kryteria samokontroli i samooceny efektywności, pracy wychowawcy klasy. Można na przykład ułożyć i wykorzystać następujący kwestionariusz, według którego wychowawca będzie co pewien czas ci sprawdzał i sam oceniał swoją pracę i współżycie z klasą:

1. Czy udaje mi się wpływać na kształtowanie postaw społecznych uczniów? Jakie postawy próbuję kształtować, a jakie rzeczywiście dominują w mojej klasie? Czy przeważają postawy prospołeczne, czy egoistyczne? Co ni naprawdę zależy ode mnie. a co nie?

2.    Czy zauważam zmianę w poziomie kultury życia codziennego w klasie? Czy jest to wynik rygorów domowych i szkolnych, czy też uczniowie są naprawdę coraz uprzejmiejsi, wrażliwi na normy międzyludzkie i obyczajowe? Czy naprawdę w tej dziedzinie nastąpił regres, bo jeśli tak to co uczyniłem, żeby mu zapobiec?

3.    Czy uznawane przez moich uczniów normy społeczne i obyczajowe są stanowione przy ich udziale, czy pochodzą od nauczycieli lub spoza szkoły? Jakie formy i przejawy świadczą o tym, że moi uczniowie dorastają (lub nie) do samorządnych procedur współżycia w grupie? Na ile i z jakim skutkiem uczą się podejmowania samodzielnych decyzji? Czy mają poczucie odpowiedzialności za siebie i innych?

4.    Moi uczniowie pracują, uczą się i bawią; czy wiem, jakie są: poziom, treści, proporcje i wartości wychowawcze zajęć i rozrywek moich wychowanków w szkole i poza szkołą? Co ja sam wspólnie z nimi robię?

5.    Czy wiem, którzy z moich wychowanków to ludzie uczciwi, prawi, odważni, a o których nie mogę tego powiedzieć? Których ostatnio pizybywa w mojej klasie i w naszej szkole?

6.    Czy sądzę, że uczniowie moi zdobywają wiedzę i pracują w szkole z własnej ochoty, czy raczej z lęku przed pogarszaniem się ocen, karą w domu. utratą prestiżu w klasie? Czy potrafią się uczyć samodzielnie, planować swoją naukę i oceniać własne wyniki? Czy ja ich tego nauczyłem?

7.    Czy moi uczniowie mają dość okazji, żeby wyrobić w sobie takie cechy jak punktualność, dokładność, poszanowanie mienia społecznego i prywatnego, słowność, umiejętność dyskutowania, rozwiązywania konfliktów etc.?

Jeśli wychowawca zada sobie takie lub podobne pytania, spróbuje na nie odpowiedzieć uczciwie i bez kamuflażu, nie ulegając złudzeniom - odpowiedzi muszą go skłonić do refleksji pedagogicznej. Posłużą one nie tylko samokontroli i samoocenie, ale będą inspirować do planowania, poszukiwania metod i technik innowacyjnych, przypomną o sprawach, które wymykają się uwadze w natłoku zadań i problemów niesionych przez każdy kolejny dzień szkolny.

Dorosły wychowawca jest częścią środowiska ogólnoszkolnego, a nie tylko grupy, która umownie nazywana