51181

•    Nie należy zmuszać dzieci do pracy, do której same nie są chętne.

•    Tizeba uczyć dzieci tego. co władze pierwiastkowe pozwalają, do czego same dzieci pokazują zdatność i ochotę, za czym się gwałtem ubiegają; ale zawsze uważać, aby ich niczym nie obciążać, a zdrowie i moc ciała przez początkowe wychowanie nabytą nie tylko utrzymywać, ale doskonalić więcej.

•    Co do dziewczyn. Panienki prędzej dorastają niż cliłopcy. dlatego ich umysł prędzej niektórymi naukami zaprzątać można. Oprócz tego. będąc z natury pizeznaczone do zadań domowych, życie siedzące nieskończenie mniej szkodzi; można je zatem prędzej i bezpieczniej do nauk przywiązać, aby tylko nie do nauk głębokich. Należy je uczyć: lustorii połączonej z geografią, początki rysunków, ręczne roboty wszelkiego rodzaju, ogrodnictwa i gospodarstwa domowego, stroje, ubiorów, rozpoiządzeń i ozdobą pokojów'. Do tego dodać należy co kształci ciało i gust, co zdobi postać i umysł, a zatem tance gry. gonitwy' dziecinne, bieganie i przećliadzki. muzykę, śpiewanie poezję i literaturę (ale me romanse) w ogólności.

•    Co do chłopców. Pierwsze nauki dla małych dzieci są tylko mechaniczne albo takie, w których by mocniej było zapizątnione ciało, a daleko nuiiej umysł; które by zajmowały czas. nie wymagając mocnego zastanowienia się i myślenia. Rzemiosło ma być rodzajem przyjemnego zatrudnienia i zabawnej pracy cielesnej, która razem zaprząta i umysł.

•    Nasze wychowalne publiczne byłoby bardzo dobre, gdyby do mego dodać choć część dawnej gimnastyki; gdyby dzieci nie trzymać po kilka godzin w^r zamknięciu i gdyby biorąc wzór z dawnych gimnastyków ateńskich oprócz nauczycieli umiejętności i sztuk gimnastycznych dodać, na wzór dawnych sofiorastów¹, osobnych dozorców dobrych obyczajów i karności.

•    Należy dzieci tak prowadzić, tak otaczać, tak bawić i zatrudniać, aby mc nie słyszały, nic nie widziały, nic nie poczynały’, co by nie było dla ruch teraz lub nadal pożytecznym, uczącym, co by nie było z pożytkiem i ciała i umysłu. Dlatego jeżeli rodzice są źli, jeśli dzieci patrzą w icłi domu na rzeczy nieprzystojne lub niegodziwe, jeżeli słyszą mowy gorsze lub pieśni bezcenne, żaden zajmujący się nimi filozof dobrymi z icłi zrobić me potrafi.

•    Nim minie wiek dziecięcy i nastanie dojrzałość, dobrze ażeby młodzież odbyła wszystkie choroby, które tizeba odbyć raz w życiu: ospa. odra. szkarłat, duszący kaszel.

Wiek młodzieńczy (po ukończeniu lat 15)

•    Władze cielesne zaczynają już po wszelkiej części dojrzewać: mięsa nabywają więcej mocy i miąższości, ciało dochodzi powoli swojego wzrostu; umysł nabiera więcej pewności, wznieca się z rozwaga, rozwija pamięć, imaginacja i rozsądek. Teraz więc powirma się zacząć prawdziwa edukacja moralna, ale się dlatego fizyczna nie kończy. Nadeszła pora rozwinięte już po wielkiej części władze cielesne udoskonalić i utwierdzić, przyszedł czas nadania im pewnego bytu i niezachwianej na cale życie trwałości.

• Dla nie zaniedbania władz umysłowych wypada się już w tym wieku rozpoznaruem. doskonaleruem i wzbogaceruem zatrudnić, ale przeto ćwiczeń ciała ustawicznych i coraz mocniejszych zaniedbywać nie potizeba.

•    Jest to wiek prawdziwej edukacji, jest wiekiem. w^r którym uchybienie najnuiiejsze może zniszczyć wszystkie dotychczasowa starania, może człowieka zgubić na cale życie.

•    Doskonałość człowieka wymaga aby wszystkie jego władze tak duszna jak i cielesna wykształcone były.

•    Należy każdą władzę, tak duszną jak i cielesną, w takim doskonalić stosunku, w jakim się wywiązuje i objawia. Zaruedbane sposobności obumierają i giną, nadużyte wysilają się i do wczesnej dojrzałości a potem i zgrzybiałości prowadzą.

•    Jedynym doskonaleruem władz, tak cielesnych jak i umysłowych, sposobem jest ich używanie, ale używanie przyzwoite. Nadużycie albowiem menuiiej jest szkodliwa jak zamedbame zupełne.

1

Sofionista - sofronista; sofroniści nadzorowali z ramienia państwa wychowanie w gimnazjach greckich. Gimnazja były to budynki, w których młodzieńcy greccy odbywali ćwiczenia o charakterze sport owo-wojskowym.