124094

2

Narodziny ratio, jego upadki, zwątpienie w przydatność rozumu, jego odrodzenie i triumf wyznaczają więc na równi z chrześcijaństwem najważniejsze rysy dziejów kultuiy i cywilizacji europejskiej.

Decydującą przestrzeń , w której toczyły się dzieje rozumu tworzyła filozofia. Sama będąc po części skutkiem jak i przyczyną ugruntowania racjonalnej postawy.

Filozofia, która ma już dwa tysiące sześćset lat stanowi specyficzne zjawisko ducha europejskiego.

Wieki niemiecki filozof Martin Heidegger¹, twierdził, że sformułowanie: filozofia europejska to pleonasmus, gdyż nie ma innej niż europejska filozofii, jak nie ma innej kultury , która zapoczątkowała by racjonalny związek między nauką a techniką. Tylko Europejczycy od zarania swych dziejów uznają autoteliczną wartość myślenia i nie boją się uznać krytyki jako niezbędnej dla prawidłowego dochodzenia do prawdy.

Skoro poznanie racjonalne i racjonalna praktyka miały tak decydujący wpływ na kształt naszej kultury i cywilizacji to nasuwa się nieodparcie wniosek, że pod koniec wieku i tysiąclecia należy poddać wnikliwemu badaniu samą koncepcję rozumu i racjonalności.

KONCEPCJA RACJONALNOŚCI W FILOZOFII

Na początku zauważmy, że w dziejach samej filozofii , jesteśmy w stanie wyróżnić trzy etapy problematyzacji koncepcji rozumu i racjonalności.

Jak zauważa Herbert Schnadelbach² do końca wieku dziewiętnastego filozofia chętnie posługiwała się pojęciem rozumu. Zdano sobie jednak stopniowo sprawę, że z rzeczownikiem 'rozum", co zauważył autor pracy: „ Filozofia, podstawowe pytania „ w ogóle mamy kłopoty, „ czymże bowiem miałby być ów „ rozum zastanawia się autor. Przymiotnik „ rozumny „ jest nam o wiele bliższy. Kiedy mówimy o rozumie, stwierdza Herbert Schnadelbach, mamy też na myśli coś przymiotnikowego: nie jakąś substancję czy podmiot, ale właściwości, cechy, możliwości czy roszczenia, które wydają się nam znamienne dla rozumności. Nie przypadkiem więc słowo „ rozum „ w języku profesjonalnym wypierane jest przez „ racjonalność ,„ wyrażenie, które nie skłania do reifikujących nieporozumień, w ujmowaniu tego, co ma się przez nie na myśli. „³

Ta tendencja rozwinęła się szczególnie wyraźnie w filozofii nauki. Wymieńmy choćby ważną pracę Aliny Motyckiej pod tytułem:” Ideał racjonalności, szkice o filozoficznych rozdrożach nauki.”⁴ Zdaje ona sprawę z dyskusji na temat przydatności kategorii racjonalności w charakteiystyce procedur i rezultatów nauk szczegółowych.

2

1

Martin Heidegger. Czym jest filozofia. Lublin 1979, s.57

2

¹ Herbert Schnadelbach. Filozofia, podstawowe pytania. Warszawa 1996. s.98

3

' Herbert Schnadelbach. Filozofia, podstawowe pytania. Warszawa 1996. s.99

4

Alina Motycka. Ideał racjonalności, szkice o filozoficznych rozdrożach nauki, Warszawa 1986