53004

1. O deliktach i jak gdyby deliktach w ogólności.

Crimina publica - czyny niedozwolone, które godziły w interes publiczny i ścigane były w publicznym procesie karnym. Sankcje przewidziane za tego rodzaju czyny to: chłosta, kary pieniężne, kary mutylacyjne, praca w kopalniach, wygnanie, śmierć.

Czyny te są przedmiotem zainteresowania rzymskiego prawa publicznego (prawa i procesu karnego)

Delikty (delicta privata) - obejmują czyny, które wg ówczesnych wyobrażeń rzymskich nie godziły w interes publiczny, lecz naruszały wyłącznie dobro jednostki, czy też grupy tych jednostek.

Ścigane były wyłącznie z inicjatywy tych, których dobro zostało zagrożone lub naruszone.

Obligatio - w znaczeniu technicznym rodziły wyłącznie delikty uznawane przez dawne ius civile. Gaius wymienia już tylko cztery takie przestępstwa: kradzież (furtum), rabunek (rapina), bezprawne uszkodzenie cudzej rzeczy (damnum iniuria datum) oraz zniewagę (iniuria).

Wszelkie inne przestępstwa nie rodziły już obligatio lecz tylko actio.

Cechą charakterystyczną odpowiedzialności deliktowej jest obligatio culmativia. Oznacza to, że jeśli przestępstwo popełnione zostało przez kilka osób (współsprawstwo), zapłata kary (poena) poszkodowanemu przez jednego z nich nie zwalnia od tego samego obowiązku innych współsprawców.

Zapłacenie kary poszkodowanemu nie uwalnia sprawcy od obowiązku naprawienia szkody, chyba że odpowiadał on z actio mixta. W tym wypadku dochodzona od sprawcy kwota pieniężna obejmowała obydwa składniki odpowiedzialności deliktowej.

Za przestępstwa popełnione przez osoby alieni iuris (niewolnik, filus familias) odpowiadał ten, kto miał nad nimi władzę. Była to odpowiedzialność noksalna.

Za wyrządzoną przez zwierzę szkodę odpowiadał jego właściciel. Zasady tej odpowiedzialności regulowała już ustawa XII tablic, a przewidywane tam powództwo zwane było później actio de pauperie. Właściciel zwierzęcia mógł uwolnić się od odpowiedzialności materialnej wydając zwierzę poszkodowanemu, ale tylko wtedy, gdy zachowanie zwierzęcia uznano za anormalne. W przypadkach w których rozmiary szkody przewyższały wartości zwierzęcia, poszkodowany mógł przy zranieniu ciała domagać się odszkodowania w zależności od uznania sędziego. Przy szkodach rzeczowych -pokrycia w podwójnej wartości.