Miasta-Słowniczek, Prawo niemieckie

Do treści prawa niemieckiego zaliczano często również przeniesione z Niemiec zwyczaje praw karnego i cywilnego. W znaczeniu prawa osadniczego prawo niemieckie rozwinęło się na terenach między Soławą a Odrą w XII w. na podstawie przywilejów udzielanych osiedlającym się tam kolonistom flamandzkim i holenderskim oraz frankońskim. Wskutek różnic wynikających z odmiennej techniki osadniczej obu grup i odmiennych zwyczajów prawnych, zwłaszcza w zakresie dziedziczenia, rozróżniano prawo flamandzkie (i utożsamianie z nim holenderskie) oraz frankońskie. Na Śląsku i północnych Morawach powstało pojęcie prawa niemieckiego łączące elementy prawa osadniczego, charakterystyczne dla dwu wymienionych prądów, i przeciwstawiające je prawu miejscowemu.
W autonomicznym sądownictwie osadników posługiwano się na ogół zwyczajami prawnymi a nawet pisanymi zwodami praw przeniesionymi z Niemiec (choć w wielu wsiach polskich przeniesionych na prawie niemieckim w praktyce nadal stosowano polskie zwyczaje prawne), dlatego na tym tle rozwinęły się różnice, pogłębiane na obszarze kolonizowanym przez uzupełnianie postanowień prawa niemieckiego uchwałami rad miejskich bądź sądów ławniczych (wilkierze). Wytworzyło się też zróżnicowanie na miejskie i wiejskie warianty prawa niemieckiego (prawo magdeburskie, lubeckie, średzkie, prawo chełmińskie i ich dalsze odgałęzienia). W wypadkach wątpliwych sądy prawa niemieckiego odwoływały się do sądów ławniczych miast macierzystych, od których otrzymywały decyzje, tzw. ortyle, uważane następnie również za obowiązujące źródło prawa.
W XVI w. pojawiły się w Polsce tendencje do ujednolicenia obowiązującego prawa niemieckiego, popierane przez Kazimierza Wielkiego; stosowano w zasadzie wariant magdebursko-śledzki, a za obowiązujące teksty uważano Zwierciadło saskie i Weichbild magdeburski. Prawo niemieckie w wersji polskiej uzyskało w XV - XVII w. moc prawną w miastach Litwy i Rusi. Krzyżacy uznali za obowiązujące w swym państwie prawo chełmińskie, które rozciągnęli na szlachtę, nie zdołali jednak całkowicie wyprzeć się należących do Hanzy miast prawa lubeckiego, przeważającego w miastach Pomorza Zachodniego i Inflant. Po włączeniu Prus Królewskich do Polski (1466) znaczenie prawa chełmińskiego (kilkakrotnie poprawianego i kodyfikowanego) utrzymano. Prawo niemieckie obowiązywało w miastach polskich aż do rozbiorów.