Miasta-Słowniczek, Rada miejska

W XIII-XVIII w. najwyższy organ samorządowy miast lokowanych na prawie niemieckim, posiadający kompetencje ustawodawcze, administracyjne i sądowe, reprezentował najbogatszych mieszczan (głownie wielkich kupców). Poczynając od ostatniej ćwierci XIII w. rady miejskie formowały się w opozycji do ograniczających samorząd miejski wójtów, dążąc do wykupienia ich praw i przywilejów; przejmując ich uprawnienia uzyskiwały możliwość działalności ustawodawczej (wydawanie wilkierzy), obejmującej zwłaszcza dziedzinę prawa gospodarczego; w XIV w. rady miejskie w Polsce rozpoczęły prowadzenie ksiąg wieczystych, m.in. gruntowych, a także zawierających uwierzytelnienia transakcji (pełniły więc funkcje notariatów). Rady miejskie prowadziły też (obok ław sądowych) działalność sądowniczą, m.in. w sprawach targowych, rozpatrując apelacje od wyroków ławy, a w przypadku niektórych większych miast wydając ortyle; zakres działania sądów radzieckich stopniowo wzrastał, obejmując w XV-XVI w. wszystkie sprawy cywilne i karne, z których jednak większość rady miejskie przekazywały sądom ławniczym. Składając się 4-16 rajców wybieranych dożywotnio (np. Kraków. Gdańsk) bądź wymieniających się w ramach określonych rodów i 1-4 burmistrzów kolejno urzędujących, rady miejskie stanowiły tzw. pierwszy ordynek. Zawierały różnego rodzaju umowy międzymiejskie, kierowały polityką wewnętrzną miasta oraz prowadziły samodzielne transakcje finansowe; często powoływały ławników i mianowały starszych cechów. Od początku XVI w. ograniczane przez pospólstwo (trzeci ordynek), traciły na znaczeniu także na rzecz szlachty; zostały rozwiązane przez Konstytucję 3 maja 1791. Jako organ samorządu miejskiego o bardzo ograniczonych kompetencjach istniały w Księstwie Warszawskim; zniesione w Królestwie Polskim, działały od 1808 w zaborze pruskim, a od 1866 w zaborze austriackim jako organy uchwałodawcze, wyłaniające i kontrolujące zarząd miasta. Utrzymano je pod odzyskaniu niepodległości (1919 wprowadzone na ziemiach byłego Królestwa Polskiego); 1933 ograniczono znacznie zakres działania rad miejskich i poddano kontroli organów administracji ogólnej.