Wsr骴 waznych spraw epoki napoleonskiej miejsce wybitne, chociaz nie naczelne, zajmowala bez watpienia kwestia polska. Stanowila trudny, jeden z najbardziej aktualnych i specyficznych problem體 w 體czesnych przemianach polityczno-spolecznych modelu narodu, a zwlaszcza w europejskiej polityce miedzynarodowej. Decyzje podjete przy kolejnych trzech rozbiorach szlacheckiej Rzeczypospolitej oznaczaly najwiekszy i najtrwalszy sukces polityki ekspansji skierowanej przeciw jednemu z czlonk體 "rodziny panstw cywilizowanych" w momencie, gdy publicysci i pisarze glosili wlasnie potrzebe harmonijnej wsp髄pracy miedzy panstwami. Spoleczenstwo polskie, kt髍e zaczynalo dopiero zdobywac nowoczesna swiadomosc narodowa, zostalo podzielone i podane obcemu panowaniu. Nastapilo to w chwili narodzin ruch體 narodowych, kt髍e - zdopingowane sukcesami angielskich kolonii p髄nocno-amerykanskich, a zwlaszcza zrewolucjonizowanego i zmodernizowanego narodu francuskiego - duza rola polskich formacji zbrojnych na obczyznie, u boku panstw uznawanych za gl體nych sojusznik體 polskiej sprawy. Efektem takiej postawy bylo utworzenie Legion體 Polskich przez generala Jana Henryka Dabrowskiego we Wloszech (1797) i generala Karola Kniaziewwicza nad Renem (1799). Stanowily one z jednej strony konsekwencje dawniejszych pomysl體 a zarazem mozna w nich dostrzec poszukiwanie nowych form i mozliwosci dazen narodowowyzwolenczych, nowego miejsca dla sprawy polskiej po zagladzie panstwowosci polskiej.
Wymazanie Polski z mapy Europy nie zalamalo polskich patriot體. Ci, kt髍zy pozostali w kraju, poczeli myslec o podjeciu na nowo walki z zaborcami. Organizowane przez nich spiski byly jednak szybko wykrywane wskutek scislej wsp髄pracy zaborczych rzad體. W styczniu 1797 r. w Petersburgu zostal podpisany jeszcze jeden antypolski traktat trzech czarnych orl體. Gl體nym jego celem bylo wsp髄ne zwalczanie wszystkich poczynan niepodleglosciowych Polak體. Granice rozbiorowe byly calkowicie zamkniete dla polskich mieszkanc體 poszczeg髄nych dzielnic. Zobowiazano sie r體niez nie uzywac w zadnej formie slowa "Polska". W korzystniejszych warunkach dla podejmowania mysli niepodleglosciowych byli polscy emigranci, kt髍ych znaczna liczba znalazla schronienie na terenie Francji oraz przyjaznej Polsce Turcji (ta ostatnia nie uznala rozbior體, podobnie jak Watykan).
Gen. Jan Henryk Dabrowski (1755-1818) nalezal do najwybitniejszych dow骴c體 polskich. Po dlugoletniej sluzbie w wojsku saskim wstapil w czasie Sejmu Wielkiego do armii polskiej, zasluzyl sie jako jeden z jej organizator體, a w czasie powstania kosciuszkowego wyr髗nil sie w walkach w obronie Warszawy i slynna wyprawa do Wielkopolski. Po upadku powstania liczyl poczatkowo na konflikt Prus z pozostalymi zaborcami, gdy jednak okazalo sie to niemozliwe, zwiazal swa nadzieje z Francja. Dabrowski byl przede wszystkim zolnierzem i sprawa odtworzenia armii byla dlan najwazniejsza. Dlatego przystal na propozycje Dyrektoriatu, by rokowania o utworzenie legion體 polskich, gl體nie z jenc體 wojennych, rekrut體 galicyjskich, poprowadzic w Mediolanie z wodzem zwycieskiej armii francuskiej, gen. Napoleonem Bonaparte. Ze zdobytych na Austriakach teren體 p髄nocnych Wloch Bonaparte utworzyl niezalezna od Francji Republike Lombardzka. Przy tym panstwie mialy wiec powstac legiony polskie. Dabrowski nie ogladal sie ani na niejasnosc sytuacji, ani tez na gre polityczna Dyrektoriatu i Napoleona. 9 stycznia 1797 r. podpisal konwencje o utworzenie Legion體 z Generalna Administracja Lombardii. Legiony przyjely polska administracje wojskowa. Zgodnie z zalozeniem, zolnierzy zaciagano w przewazajacym stopniu z polskich jenc體 wojennych i stad bylo wsr骴 nich wielu chlop體 galicyjskich. Naplywalo takze niemalo ochotnik體 z emigracji i kraju. Do lata 1797 r. pod sztandarami Legii bylo ponad 6 tys. wojska. Dabrowski organizowal doksztalcanie oficer體, szeregowych nakazywal uczyc czytac i pisac. Morale polskich jednostek byly wysokie, mimo iz zolnierz bywal zle platny, a nieraz obdarty i bosy. Dla zolnierzy i oficer體 sluzba w legionach byla prawdziwa szkola zar體no patriotyzmu jak i pojec demokratycznych. Kosciuszko zawsze czczony przez legionist體 tak pisal do nich z Paryza: "Pomnijcie, obywatele, ze jestescie zwiazkiem sily zbrojnej narodu polskiego, ze waszym jest przeznaczeniem zaniesc dar wolnosci ojczyznie i udzial swiatla wsp髄ziomkom".
Widok maszerujacych oddzial體 sklonil J髗efa Wybickiego do ulozenia piesni "Jeszcze Polska nie umarla, p髃i my zyjemy", kt髍a jako wyznanie wiary w odzyskanie niepodleglosci miala stac sie hymnem narodowym. Najblizsza przyszlosc przyniosla gorzkie rozczarowanie. Rozejm w Leoben, w kwietniu 1797 r., powstrzymal marsz na Wieden czy do Galicji, jak to projektowal Dabrowski. Legiony zostaly uzyte do tlumienia wystapien zbrojnych ludu wloskiego walczacego o niezaleznosc. Zostaly tym razem zorganizowane na mocy ukladu z Republika Cisalpinska (przeksztalcona Lombardzka). W 1798 r. Francuzi posluzyli sie Legionami, aby rozbic panstwo papieskie i wypedzic Burbon體 z Neapolu. Dowodzone przez gen. Kniaziewwicza oddzialy polskie odniosly w tej kampanii wiele sukces體.
Po pokonaniu armii pruskich pod Auerstadt i Jena Napoleon wkroczyl do Berlina. W Wielkopolsce prawie nie bylo zal骻 pruskich, a rosyjskie posilki nadciagaly dopiero ku Warszawie. Napoleon postanowil wygrac karte polska. Wezwal do Berlina gen. Jana H. Dabrowskiego i J髗efa Wybickiego - nakazal im wydac odezwe do rodak體 z wezwaniem , by chwycili za bron. Wybicki i Dabrowski przystapili do organizowania tymczasowych wladz administracyjnych i sadownictwa polskiego. Rozpoczeli tez organizowanie wojska polskiego. Mimo dwuznacznej postawy Napoleona, Polacy z wdziecznoscia odnosili sie do niego, a wojska francuskie witali owacyjnie. W koncu listopada 1806r. wojska francuskie zajely Warszawe. W styczniu 1807r. w Warszawie Napoleon powolal Komisje Rzadzaca. Komisji przewodzil Stanislaw Malachowski a podlegalo jej 5 dyrektor體 : sprawiedliwosci, spraw wewnetrznych, skarbu, policji i wojny. Dyrektorem wojny zostal Ksiaze J髗ef Poniatowski. Po utworzeniu Komisji Napoleon przekazal skromne dochody kraju, uszczuplone dodatkowo przez kontrybucje francuska na potrzeby administracji i armii polskiej. Utworzono trzy legie pod dow骴ztwem general體: Dabrowskiego, Poniatowskiego i Zajaczka liczace okolo 30 tys. zolnierzy. Uzbrojenie dla nich wzieto ze zdobytych magazyn體 pruskich. Komisja Rzadzaca w czasie wojny dostarczala zywnosci dla armii francuskiej. Trwajaca wojna wyniszczyla obydwie strony i dopiero zwyciestwo Napoleona pod Frydlandem zmusilo Rosje i Prusy do zawarcia pokoju. Podpisano go w Tylzy 7 lipca 1807r. Na mocy pokoju utworzono Ksiestwo Warszawskie z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego oraz skrawk體 pierwszego ( Bydgoszcz ) Gdansk uczyniono miastem wolnym ze stacjonujaca francuska zaloga. Rosja otrzymala okreg bialostocki. Nadajac panstewku nazwe Ksiestwo Warszawskie, Napoleon uczynil zadosc cara Aleksandra I, kt髍y bardzo niepokoil sie, by nie odrodzilo sie w pelni panstwo polskie. Ksiestwo Warszawskie mialo powierzchnie 104 tys. km2 i 2,7 mln ludnosci. Wladca Ksiestwa zostal kr髄 saski Fryderyk August, co mialo byc kontynuacja tradycji saskiej w Polsce. Postanowienia tylzyckie przyniosly rozczarowanie patriotom polskim, kt髍zy spodziewali sie odbudowy Polski. Jeszcze w okresie poprzedzajacym Tylze spolszczono szkoly, rozwinieto zycie kulturalne, prase, publicystyke oraz wszedzie reorganizowano administracje i sadownictwo Ustr骿 Ksiestwa Warszawskiego mial sie wzorowac na Francji napoleonskiej.
Podobnie jak w innych podporzadkowanych sobie krajach, tak i w Ksiestwie Warszawskim Napoleon narzucil nowe formy ustrojowe. Dnia 22 lipca 1807 r. nadal on w Dreznie konstytucje Ksiestwu. Tylko w niewielu wypadkach nawiazywala ona do dawnych tradycji polskich, nawiazujac raczej do konstytucji francuskiej z 1800 r. Napoleon od chwili wkroczenia na ziemie polskie staral sie sobie pozyskac poparcie szlachty i arystokracji.
Ustr骿 Ksiestwa Warszawskiego mail sie wzorowac na Francji i innych panstwach wasalnych. Artykul 4 byl wyrazem antyfeudalnej tendencji i glosil '"...Znosi sie niewole, wszyscy obywatele sa r體ni przed obliczem prawa...". Prawo wyborcze uzyskala nie tylko szlachta ale i zamozne i srednie ziemianstwo oraz niekt髍e grupy inteligencji. Wladza ustawodawcza nalezala do dwuizbowego Sejmu, Izba Poselska skladala sie z 60 posl體 wybieranych na sejmikach szlacheckich oraz 40 deputowanych do tzw. zgromadzen gminnych, wiekszosc przedstawicieli stanowila jednak szlachta. Konstytucja przyznawala pelnie wladzy wykonawczej ksieciu, tzn. kr髄owi saskiemu, kt髍emu przyslugiwalo ''Praw poczatkowanie'', czyli inicjatywa ustawodawcza. Gl體na role jako wladza wykonawcza poza ksieciem odgrywala Rada Stanu, kt髍a skladala sie z ministr體, ministrowie byli mianowani przez kr髄a i tylko od niego zalezni. Rada Stanu przygotowywala projekty praw i funkcje sadownicze. Sejm jako wladza ustawodawcza mial zbierac sie co dwa lata i obradowac tylko przez dwa tygodnie, Sejm skladal sie Senatu i Izby Poselskiej. Praktycznie wladze wykonawcza w kraju sprawowala tzw. Rada Ministr體 skladajaca sie z Rady Stanu i 12 radc體 tzw. referendarzy. Fryderyk August bardzo czesto przebywal poza Warszawa i granicami kraju. Konstytucja zapewniala polski charakter panstwa, dzialo sie to przez dwa wazne postanowienia tzn. zapewnienia konstytucyjne wszelkie urzedy sprawowac moga tylko obywatele Ksiestwa oraz , ze akta urzedowe maja byc spisywane w jezyku narodowym. Ksiestwo Warszawskie nie uzyskalo jednak pelnej niepodleglosci, zwlaszcza w zakresie polityki zagranicznej, kt髍a znajdowala sie w kompetencjach kr髄a saskiego, a ten byl bardzo zalezny od Napoleona I. Poza ty m armia polska miala charakter polski ale byla jednoczenie w pelni podlegla francuskiemu dow骴ztwu.
21 XII 1807 zostal ogloszony Dekret grudniowy, kt髍y scisle odnosil sie do sprawy chlopskiej, konkretnie okreslal warunki odejscia chlopa ze wsi, jednoznacznie stwierdzajac, ze ziemia, zasiewy, inwentarz, budynki stanowily wlasnosc szlachty. Chlop m骻l opuscic wies jednak za zgoda pana i po wczesniejszym wywiazaniu sie z um體 z panem. Dekret grudniowy ''zdejmowal chlopu kajdany z n骻 razem z butami''.
Polityka zagraniczna byla wylacznie domena kr髄a, a ten z kolei jako czlonek Zwiazku Renskiego byl zalezny od Francji, od Napoleona. Armia Ksiestwa miala podlegac dow骴ztwu francuskiemu. Kraj podzielono na szesc departament體 ( warszawski , kaliski ,poznanski, bydgoski, plocki i lomzynski .)
W 1808r. wprowadzono kodeks cywilny Napoleona. Zycie Ksiestwa toczylo sie pod znakiem wojen i przygotowan wojennych. Napoleon podtrzymujac wsr骴 Polak體 nadzieje na odbudowe Polski, zadal od nich swiadczen w ludziach, got體ce i zasobach naturalnych. Czesc oddzial體 polskich zostala uzyta do obsadzenia twierdz pruskich .Inna czesc skierowano do Hiszpanii do tlumienia powstania. Lacznie okolo 20 tys. bylo wykorzystanych w interesie Napoleona. Sytuacja gosp. Ksiestwa ulegla pogorszeniu, wzrastalo zadluzenie majatk體, a zarazem z tym naduzycia i gwalty wojskowe. Jedynie energiczni dostawcy dla armii zbijali fortuny.
W 1809 r. liczacy 30 tys. ludzi korpus austriacki pod wodza arcyksiecia Ferdynanda d' Este wkroczyl do Ksiestwa, spodziewajac sie zajac jego bez wiekszego oporu. Napoleon nie spodziewal sie by Ksiestwo moglo byc przedmiotem ataku dlatego wycofal z niego wojska francuskie i wiekszosc polskich. W rezultacie w kraju pozostalo okolo 18 tys, wojska. kt髍e dopiero w obliczu najazdu starano sie powiekszyc. Do pierwszego starcia doszlo 19 kwietnia pod Raszynem. Oddzialy polskie dowodzone przez ksiecia J髗efa Poniatowskiego, jakkolwiek liczebnie slabsze, bohatersko walczac zdolaly utrzymac swe pozycje, Jednak Poniatowski uznal, ze nie jest w stanie obronic Warszawy i wycofal swe wojska na prawy brzeg Wisly. Zmusilo to Austriak體 do zaangazowania sporych sil w okupacje niepewnej stolicy. Tymczasem Poniatowski po odparciu pr骲 przeprawienia sie Austriak體 przez Wisle, sam z kolei podjal ofensywe w glab Galicji, w wyniku kt髍ej zajal Lublin, Zamosc, Sandomierz i Lw體. Wtedy arcyksiaze Ferdynand musial opuscic Warszawe by odebrac utracone ziemie.
Po zwyciestwie Napoleona pod Wagram Poniatowski podjal kolejna ofensywe i zajal Krak體. Na mocy pokoju w Schonbrunnie oddano Ksiestwu ziemie zdobyte w tej kampanii, o powierzchni 142 tys. km2. i 4,3 mln ludnosci. Utworzono z nich cztery departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki Stan liczebny wojska wzr髎l do 60 tys.
Zwycieska wojna przyczynila sie do umocnienia nastroj體 patriotycznych. Mieszczanie uzyskali prawo nabywania d骲r ziemskich i piastowania urzed體. W Radzie Stanu zasiadl Stanislaw Staszic, przedstawiciel mieszczan.
W 1809r. zebral sie po raz pierwszy sejm Ksiestwa . W nowym ustroju zaczela sie wytwarzac rodzima klasa urzednicza. Do jej szkolenia utworzono w Warszawie Szkole Prawa. Sojusz tylzycki nie gwarantowal trwalosci i bezpieczenstwa. Juz w 1810r. Rosja wylamala sie z blokady kontynentalnej i zaczela handlowac z Anglia. Napoleon odrzucil zadania cara, ze Polska nie bedzie nigdy odbudowana. Rosja zaczela wyraznie przygotowywac sie do wojny. Napoleon przygotowal r體niez 600-tysieczna armie, w kt髍ej 100 tys. stanowili Polacy. Przed wyprawa na Rosje zwolal sejm nadzwyczajny, na kt髍ym uroczyscie ogloszono przywr骳enie Kr髄estwa Polskiego Niestety za p髗no i jak sie okazalo - nie na stale.
W 1812 kiedy Napoleon najezdza Rosje, wtedy jego p髄 milionowa wielonarodowosciowa armie wspieraja Polacy tzn. 96 tysieczna armia dowodzona przez ks. J髗efa Poniatowskiego.
Wysilek polskiego zolnierza w wojnie z Rosja byl olbrzymi, a straty siegaly 70%. Na poczatku 1813r. armia rosyjska wkroczyla do Ksiestwa. Ksiaze J髗ef Poniatowski zdecydowal wyprowadzic reszte wojsk do Napoleona. W bitwie pod Lipskiem korpus polski zostal calkowicie zniszczony, a sam w骴z zginal w nurtach rzeki Elstery. Szescioletni okres trwania namiastki panstwa polskiego, pelen wyrzeczen, zawod體 i nadziei, skonczyl sie.