Ziemie polskie w dobie rozbiorów.
Przyczyny rozbiorów:
Zewnętrzne
III Wojna północna(1700-1721): za panowania Augusta II Mocnego, z saskiej dynastii Wettinów, Polska(nieformalnie do 1704r. ; August przystąpił do wojny jako władca Saksonii) przystępuje do wojny przeciw Szwecji, jako sojusznik Piotra I. Augustowi zależało na odzyskaniu Inflant oraz wzmocnieniu swojej pozycji w cesarstwie, jak również była to szansa na zapewnienie dynastii saskiej dziedziczności tronu w Polsce. Po pierwszych zwycięstwach król szwedzki (Karol XII-wysoki, przystojny, prostak, używał słów grubych; milczał podczas obiadu; miał brudne dłonie; czesał się pacami) zajął większą część obszaru RP, a jego wojska rabowały kraj. Pod naciskiem najeźdźcy przeprowadzono detronizację Augusta i elekcje nowego króla podporządkowanego Szwecji- Stanisława Leszczyńskiego. RP stała się widownią walk wojsk szwedzkich i rosyjskich, a także wojny domowej (między zwolennikami Sasa i Lasa). Powrót na tron Augusta II umożliwiła dopiero klęska Karola w bitwie pod Pułtawą.
Skutki wojen: znaczna część walk toczyła się na terytorium Polski zniszczenia, głód, zaraza, zmniejszenie ludności o jedna trzecią, upadek miast (np. Wilna), zniszczenie i wyludnienie wsi.
Połowa XVII w. - rozpoczęcie kryzysu (gospodarczyk, proces destabilizacji sytuacji ekonomicznej szlachty za czasów saskich)
Piotrowi I zależało na tym , by Polska nie była Polska nie była państwem silnym , Prusy zwiększają swoja pozycje na arenie międzynarodowej
Państwa otaczające Polskę nie były zainteresowane poprawą sytuacji wewnętrznej Polski, chciały by trwała w stanie stagnacji: Rosja, Austria, Prusy, Francja
Rosja i Prusy w 1720 r. zawarły w Poczdamie układ, na mocy którego zobowiązały się bronić niezmienności ustroju Polski, przede wszystkim wolnej elekcji. Do tego układu w 1732 r. we Wiedniu dołączyła Austria. Był to układ „trzech czarnych orłów”. Nieład w Polsce utrzymywany był przez powyższe układy
1740-1743 zobowiązanie państw w utrzymaniu syt. W Polsce i utrzymanie dysydentów (prawosławie, protestantyzm)
Wszystkie 3 państwa wzmacniały władze centralne (m.in. rozbudowa armii)
Sprawa elekcji Stanisława Poniatowskiego, który miał poparcie Katarzyny II, (uważała, że może nim sterować, a tym samym kontrolować Polskę; miała go za idiotę)
Podsumowanie: żaden z sąsiadów nie był zainteresowany wzmocnieniem Polski
Wewnętrzne:
Osłaienie demokracji szlacheckiej przez wojny (osłabienie sytuacji ekonomicznej) wzrosła pozycja magnaterii(wzbogacili się), magnaci- często na usługach państw ościennych, kryzys magnacki wykorzystała Katarzyna II, arystokracja miała charakter kosmopolityczny; klientelizm szlachecki wynikający z ubóstwa
Francja w opozycji z Prusami względem dworu królewskiego
Kryzys gospodarczy, destabilizacja kraju
Próby reform w kraju( zażądane przez carycę Katrayne II w porozumieniu z Prusami0: równouprawnienie polityczne szlachty innowierczej, przywrócenie praw kardynalnych(liberum veto, wolna elekcja, prawo szlachty do rokoszu) , ich gwarantką była Katarzyna II
Powstanie Chmielnickiego: wiosna 1648r. narastający konflikt na Kresach Wsch. Z Kozakami-domagali się zwiększenia rejestru do armii i zrównania w prawach z szlachtą( nie uzyskali), podziały społeczne, religijne i narodowościowe (ziemią na Ukrainie władała Polska lub spolonizowana szlachta). Powstanie było wsparte przez chłopów i posiłki tatarskie. Toczącej się wojnie towarzyszyły ogromne zniszczenia i masakry ludności cywilnej. Kozaków w wojnie wsparły wojska moskiewskie.
Sejm ,,niemy'' 1717r. ogłasza pokój powszechny, amnestię, zabrania na papierze zawierania konfederacji, próbował ograniczyć władze hetmańska i samowolę sejmikową, najważniejszy artykuł dotyczący sil zbrojnych państwa .Kończył czas walki króla ze szlachtą Zapoczątkował on okres zależności Rzeczypospolitej od Rosji
Konfederacja barska 1768r. przeciw Rosji i posłuszeństwu jej królowi, w obronie wolności i wiary katolickiej. Kilka lat starć wojsk królewskich i rosyjskich z konfederatami
1772r. Rosja, Austria i Prusy wykorzystując zamęt w Rzeczpospolitej dokonują I rozbioru
W zamian za zatwierdzenie przez sejm aktu rozbiorowego Stanisław August uzyskał zgodę Katarzyny II na reformy administracji, skarbu i edukacji, caryca nie zezwoliła na zniesienie praw kardynalnych, gdyż istniejący ustrój pozwalał Rosji wpływać na sytuacje wewnętrzną w Polsce; u schyłku lat 80. XVIII pogorszenie stosunków rosyjsko-pruskich oraz wojny Rosji ze Szwecją i Turcją ograniczyły możliwość ingerencji Katarzyny w sprawy RP
1788r. sejm Wielki/Czteroletni próba wykorzystania chwilowego osłabienia wpływów rosyjskich i wprowadzenie reform w oparciu o sojusz z Prusami. Władca Prus liczył na to, że w ten sposób osławi pozycje Rosji, albo wywoła zamieszanie w RP, z którego będzie miał korzyści.
Konstytucja 3 maja: postanowienia- dziedziczność tronu, usprawnienie obrad sejmu, wzmocnienie władzy wykonawczej, przyznanie praw politycznej części mieszczaństwa; ogłaszał przyjęcie chłopów `pod opiekę prawa i rządu krajowego', zapowiedziano tolerancję religijną, zaznaczając, że katolicyzm jest religią panującą. Zniesiono odrębność Litwy i Korony.
Konfederacja targowicka 1792r. przekreślenie konstytucji, niewywiązanie się z sojuszu z RP przez księcia pruskiego podczas wojny z Rosją; przywrócenie dawnych swobód szlacheckich. Katarzyna II zażądała przystąpienie Stanisława do targowicy, Rosja natomiast z wojskiem ruszyła na Polskę. Konfederaci objęli władze w kraju, rozpoczęli prześladowania osób popierających reformy sejmu wielkiego.
Powstanie kościuszkowskie : Dnia 4 kwietna 1794 roku siły powstańcze pokonały wojska rosyjskie w bitwie pod Racławicami. Kościuszko szukał wsparcia w porewolucyjnej Francji, sprzeciwiał się konfederatom. Przyszłą wojnę z zaborcami zamierzał oprzeć przede wszystkim na siłach samych Polaków. Celem powstania - odzyskanie suwerenności i przywrócenie dawnych granic RP. Król został odsunięty od spraw politycznych.
III rozbiór 1795r. Stanisław August zrzekł się tronu w akcie abdykacji
II rozbiór Polski 1793
Zabór rosyjski: ma najwięcej ziem: wsch. Białoruś (na wschód od Dźwiny i Dniepru), woj. Witebskie, połoskie, liści sławskie
Zabór austriacki: Galicja Wschodnia (woj. Ruskie, okolice Zamościa, południowa Małopolska, część Podola i Wołynia; Galicja Zachodnia (północna Małopolska z Kielcami, Radomiem i Lublinem), wschodnie Mazowsze
Zabór pruski: Prusy Królewskie, Kujawy, Wielkopolska, Zach. Mazowsze, ziemia sieradzka, okolice Częstochowy, Gdańsk, Toruń, Podlasie, Mazowsze z Warszawą, Suwalszczyzna, część dawnego województwa trockiego i księstwa żmudzkiego oraz fragment województwa krakowskiego
Polityka zaborców: każdy zaborca wprowadzał swoją własną politykę w-w, administrację, nazwy.. Szlachta nie miała oporów przyjąć tej polityki, gdyż gwarantowała ona dawną pozycję ekonomiczną. Część magnaterii miała charakter prorosyjski (przy Rosji miało powstać państwo Polskie)
- Zabór rosyjski
Silna rusyfikacja po klęsce powstania listopadowego (1830), jeszcze silniej po Wiośnie Ludowej i powst. Styczniowym (utworzenie wtedy uniwersytetu rosyjskiego w miejscu uniwersytetu warszawskiego) ,unifikacja kraju po powst. Listopadowym, całkowita rusyfikacja po powst. Styczniowym (budowa cerkiew w dużych miastach), liczne represje, utworzenie Cytadeli Warszawskiej - miejsca więzienia i straceń powstańców, ukaz uwłaszczeniowy - nadając chłopom ziemię, car odciągnął ich od walki.
- Zabór pruski
Powstanie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, proces usuwania języka polskiego z instytucji publicznych. Polakom odebrano wiele majątków, przekazując je w ręce Prusaków. Walka z zaborcą przebiegała na wielu płaszczyznach i przybierała rozmaite formy - od kultywowania narodowych zwyczajów i pieczołowitej ochrony dóbr kultury poprzez organizowanie tajnego nauczania w języku polskim aż po starcia zbrojne. Przedstawiciele inteligencji i ziemiaństwa szczególny nacisk położyli na podniesienie poziomu gospodarczego i kulturalnego kraju. W II połowie XIX wieku działalność tę zaczęto określać mianem pracy organicznej. Na ziemiach polskich zagarniętych przez Królestwo Prus Kościół został całkowicie podporządkowany państwu a klasztory skasowane, nastąpiło to zgodnie z polityką sekularyzacji (czyli zmniejszeniu roli religii dla społeczeństwa) prowadzoną przez państwo pruskie. Główny nacisk na odizolowanie Kościoła katolickiego od Stolicy Apostolskiej. Majątek kościelny został odebrany i przejęty przez zaborcę, a biskupi katoliccy zmuszeni do składania przysięgi na wierność królowi pruskiemu. Rząd pruski podjął na szeroką skalę akcję germanizacji i protestantyzacji ziem polskich. Walka przeciw Kościołowi miała za zadanie osłabienie jego wpływu na społeczeństwo. Kulturkampf- czyli walka o czystość kultury niemieckiej; Nauczycieli-Polaków usuwano, a na ich miejsce zatrudniano Niemców, wycofano ostatecznie język polski z sądownictwa i urzędów na całym obszarze ziem zaboru.
-Zabór austriacki
Silna unifikacja, po 1815r. utworzenie odrębnego terytorium, po Wiośnie Ludów utworzenie autonomii. Polityka ugody zakładała pełną akceptację status quo i włączenie się Polaków do aktywnego życia politycznego w Wiedniu w nadziei uzyskania dalszych ustępstw dla Galicji. Konstytucja umożliwiała wyrażenie poglądów niemal wszystkim środowiskom i grupom społecznym. Poważnym ograniczeniem swobody politycznej była jednak ordynacja wyborcza. Wprowadzała ona podział wyborców na stanowe kurie, dla których odgórnie ustalano liczbę mandatów.
*Ochrona dotychczasowych zdobyczy (autonomia)
*Polityka ugody z zaborcą
*Lojalizm wobec władzy państwowej
*Utrzymanie w Galicji politycznego i społecznego status quo.
Dlaczego udało nam się przetrwać?
Zabory przyczyniły się do wzrostu świadomości patriotycznej szlachty, kult przeszłości, kultura przetrwała. Język: wszyscy mówili po polsku. Łączyła nas historia, kultura, język. Niska świadomość ludności chłopskiej.
I wojna światowa obudziła świadomość narodową.