Pierre Chaunu

Cywilizacja wieku oświecenia

Wprowadzenie

EUROPA OŚWIECENIA - ok. 1680-1780

Kosmopolityzm Oświecenia był kosmopolityzmem ograniczonym do ram europejskich - panowało „milczące zapomnienie o reszcie świata”.

Powiększone państwo oświecone - świat to znaczy Europa.

Poszerzyły się obszary Europy - o Skandynawię i Rosję.

W tekstach podkreślano panującą jedność europejską i utożsamianie się z obywatelami innych krajów należących do „państwa oświeconego”.

Podkreślanie wyższość Europy nad innymi kontynentami (pod względem kultury, rozwoju), a także wagi chrześcijaństwa jako faktu cywilizacyjnego i silnych podstaw dla europejskiego humanitaryzmu.

Podział na Północ i Południe - północne części Europy za sprawą rozwoju gospodarczego i intelektualnego (a także odwetu protestantyzmu) zyskują na znaczeniu na niekorzyść basenu Morza Śródziemnego.

Cel podróży kulturalnych przenosi się z Południa (Włochy i Hiszpania) na Północ (kolejno Anglia, Niemcy wschodnie, Petersburg).

Destynacją wszelkich wojaży są miasta - Paryż, Wenecja, Rzym i Florencja (dobra komunikacja i dostępność rozrywek, także tradycja odwiedzania akurat tych miejsc), Wiedeń i Londyn (siedliska nauki), Berlin i Petersburg (siedziba urzędowania nastawionych na postęp nauki i kultury władców despotycznych).

Wyprawy „na kontynent” młodych arystokratów angielskich w celach zdobywania wykształcenia.

W XVIII w. do krajów Oświeceniowych zaliczają się już Rosja, Polska z Litwą, Austria, Czechy, Saksonia, Śląsk, Dania oraz Szwecja. Ma to spore znaczenie, ponieważ jeszcze w epoce klasycyzmu kraje te nie miały większego znaczenia dla cywilizacji europejskiej; wskazuje także na rozmiary rozrostu wpływów kultury zachodniej, większą jej dostępność i udział coraz większej ilości narodów w jej tworzeniu.

Z powodu stagnacji metod ekonomicznych nastąpiło zdeklasowanie regionu śródziemnomorskiego.

Europa Oświecenia jest ogromna, a jednocześnie mocno spojona.

Następuje rozwój sieci komunikacyjnych i środków transportu, jednak dotyczy to jedynie centralnej części oświeceniowej Europy. Bite drogi i kanały powstają głównie na skutek rewolucji.

Morskie imperia europejskie zaczynają wchodzić ze sobą w układy - głównie handlowe. Uczą się także od siebie wzajemnie sztuki żeglarskiej.

W latach 1680-1800 przyrost naturalny powiększa się niemal dwukrotnie. Duży wpływ miało na to przedłużenie się ludzkiego życia.

Europejska demografia preindustrialna wykazywała niezwykłą plastyczność (osiem lat trwała rozpiętość, w której zawierały się kobiece zamążpójścia w zależności od klasy społecznej; liczne ciąże przedślubne; duży interwał pomiędzy zamążpójściem a urodzeniem pierwszego dziecka). Wskazuje to na szeroki wachlarz rzeczy zawieranych w granicach solidarności zachowań, wręcz akceptacji społecznej.

Jednocześnie duże znaczenie zyskuje status cywilny - świadczy silnie o wartości człowieka.

Arystokratycznym rozwiązaniem sprawy zakładania rodziny często był celibat, w szczególnych warunkach celibat kościelny. Najczęściej oznaczał on jednak po prostu późne zawieranie małżeństw, a nie rygorystyczny, dożywotni celibat w dosłownym znaczeniu. Celibat kobiecy zakładał możliwość pozwolenia sobie na niego: samodzielność finansową i poczucie bezpieczeństwa.

Wśród chłopstwa ojciec uczy chłopców fachu, córki pozostają przy matce.

Ojciec zajmujący się wychowaniem to zazwyczaj czterdziestolatek. Pod koniec epoki pojawia się jego „pomocnik” - dziadek. Uwolniony od władzy i odpowiedzialności nawiązuje często z dzieckiem stosunki porozumienia.

Europa dzieli się na protestancką Północ i katolickie Południe.

W kręgu protestanckim następuje zerwanie z nadmiernym rozrostem zobowiązujących więzi rodzinnych, a to powoduje pośrednio waloryzację spraw seksu. Odchodzi się również od pojęcia wyższości celibatu.

Południe zakazuje jakiejkolwiek formy antykoncepcji poza stosunkiem przerywanym, natomiast Północ bez oporu przyznaje prawo protestantom do stosowania „ciał obcych”.

Wśród chłopstwa małżeństwa zawiera się na zasadach przyjaźni, sąsiedztwa, nie miłości. Są spółką ekonomiczną zawieraną po to, aby żyć mniej nędznie.

Dbałość skierowana jest w stronę dzieci już narodzonych, a nie tych, które mają się narodzić.

Rola obu płci jest wyraźnie zróżnicowana, w zależności od środowiska: w jednym kobieta czuwa nad gospodarstwem, w innym utrzymuje kontakty towarzyskie. Nie ma w tej społeczności nic z matriarchatu ani patriarchatu - małżeństwo jest związkiem równych na dobre i złe.

Następuje, nie pierwsza co prawda, alfabetyzacja mas, głównie napędzana przez Prusy. Znacznie powiększa się liczba osób piśmiennych.

Duży rozwój medycyny (przyczyniający się do realnej walki ze śmiercią).

Śmierć z publicznej stała się rodzinną.

Państwo zaczyna tworzyć dane statystyczne. Są to podstawy tworzenia wiedzy o społeczeństwie.

Myśl wieku XVIII jest myślą polityczną - Locke, Spinoza, Leibniz. Myśl praktyczna.

Dwie formy państwa - umiarkowana monarchia angielska i administracyjna monarchia francuska.

---