WYKŁAD X

17.12.2007

Poprzednio był tylko sygnał, że filozofia kantyjska zapoczątkowała wielki system filozoficzny. Późniejsze systemy były reakcją na diagnozę Kanta, dotyczyły krytyki jego stanowiska przede wszystkim w odniesieniu do czystego rozumu. Kant w gruncie rzeczy zablokował możliwość uprawiania tradycyjnie rozumianej filozofii. Jego następcy czynili spore wysiłki, aby te ograniczniki jakoś ominąć. Budowali niezwykłe konstrukcje, które miały pokazać, że uprawianie tradycyjnej filozofii jest możliwe, niezależnie od ograniczeń narzuconych przez Kanta.

Hegel dokonał zabiegu zamazania tradycyjnego podziału na sferę: rzeczywistości, sferę opisu rzeczywistości i sferę wartościowania. Szczątkowo, spontanicznie rozdzielamy te trzy sfery na to, co się powinno zrobić, to co jest dobre. Pomysł Hegla był wielowymiarowy, a istotnym elementem jego teorii było „zamazywanie” granic pomiędzy sferami. Przełamuje tradycyjne podziały. Np. mówiąc o pojęciu, chcielibyśmy związać go ze sferą poznania, a tymczasem zawiera ona model poznania, model rzeczywistości i model wartościowania. Naturalną konsekwencją takiego działania filozoficznego było to, że on ograniczył prawomocność poznania zdroworozsądkowego. Według niego poznanie dialektyczne, poznanie filozoficzne ma znacznie większe znaczenie, jest nadrzędnym poznaniem, a co za tym idzie Hegel w swojej koncepcji zmieni także ideę prawdy. Prawda była rzeczywistą relacją między porządkiem wiedzy a porządkiem rzeczywistości. W jego przypadku widać, że filozof ten dokonał przeformułowania idei prawdy, która dla niego była podobna do czegoś egzystencjalnego (np. prawdą rośliny jest kwiat, prawdą kwiatu jest owoc, itd.). w ścisłym sensie prawda jest ruchem obiegu. Jest to tak dalece niestandardowe, że zdroworozsądkowe podejście do filozofii Hegla natychmiast prowadziło to stwierdzenia, że nie jest to zrozumiały, racjonalny przekaz. Filozofia Hegla była niezwykle popularna mniej więcej od 1820 roku, a on sam stał się państwowym, urzędowym filozofem pruskim. Po jego śmierci, jego zwolennicy podzielili się na lewicę heglowską (cechowała się większym krytycyzmem, nie godziła się na akceptację pewnego porządku m.in. myślenia religijnego) i prawicę heglowską (która charakteryzowała się bardziej konserwatywnym podejściem do rzeczywistości, większą tolerancją dla porządku politycznego). W obrębie lewicy heglowskiej, kształtował się, dorastał młody niemiecki student o nazwisku Karol Marks.

W latach 40- tych, ten młody student spotkał w Paryżu Fryderyka Engelsa, z którym utworzyli tandem pisarski, przy czym Engels zawsze podkreślał, że liderem intelektualnym był sam Marks. Jednakże w pewnym momencie Marks usamodzielnił się intelektualnie, po którym pozostała pewna notatka- 11 krótkich spostrzeżeń filozoficznych, odnoszących się z jednej strony do krytyki i jednocześnie pozytywnie zarysowujące się cechy nowego modelu filozoficznego. Zaczął budować koncepcję, którą nazywamy marksizmem, lub materializmem historycznym. „Manifest komunistyczny” to niewielka książeczka Marksa, która w pierwszych dwóch rozdziałach jest czysto teoretyczna. Oczywiście nie należy myśleć, że to on jest autorem koncepcji komunizmu. Jego projekt nawiązywał do idei komunizmu, ale teoretycznie był ambitniejszy. Patrząc na rozwój ludzkości widzimy całą obecność konfliktów między dużymi grupami społecznymi, które on nazywa klasami społecznymi. W różnych okresach konflikt ten ukonkretniał się jako konflikt między najbiedniejszymi, a najbogatszymi. Patrząc na gospodarkę kapitalistyczną, konflikt ten jest nadal widoczny- między grupą kapitalistyczną, dysponującą środkami produkcji i robotnikami, proletariuszami, którzy mieli do dyspozycji tylko swoją siłę fizyczną. Marks mówił, że my obserwujemy tylko część tego konfliktu, która ujawnia się na powierzchni życia społecznego. Jego teza jest taka, że konflikt ten jest determinowany, określany przez niedostrzegalny porządek stosunków ekonomicznych w danym społeczeństwie, danym państwie. W ramach tej materialnej sfery życia rozstrzyga się to co zasadnicze, dla szeroko rozumianej kultury. Marks twierdził, że porządek idei kultury (który jest wtórny) musi się dopasować do porządku ekonomicznego. Mówił, że w historycznym procesie, kolejne formy gospodarowania, mając własną dynamikę prowadziły do tego, że następowała zmiana, co pociągało za sobą zmianę struktur społecznych. Diagnoza Marksa jest taka: w łonie kapitalizmu działa mechanizm, który doprowadzi do samozniszczenia tej struktury. Mechanizm gospodarowania kapitalistycznego bezwzględnie prowadzi do rosnącego wyzysku. Kapitaliści walcząc między sobą, jednocześnie dążą do tego, aby maksymalnie eksploatować, wyzyskiwać siłę roboczą. Marks twierdził, ze dojdzie do pewnego momentu, w którym układ kapitalistyczny eksploduje, dojdzie do rewolucji i albo wszystko utonie we krwi, albo robotnicy zniszczą kapitalistów i wprowadzą nowy typ społeczeństwa bezklasowego, które o tyle radykalnie będzie odmienne od klasowych, że tam ludzie nie będą podzieleni, żadna z grup nie będzie samodzielnie dysponować środkami produkcji (produkcja będzie uspołeczniona). Twierdził, że wystarczy zmienić porządek społeczno- ekonomiczny, aby komunizm mógł „zadziałać”.

---