Aha - urządzenia do rozgraniczenia ogrodu uniemożliwiające jego przekroczenie, a jednocześnie nie przesłaniające widoku na okolicę; stosowane głównie w ogrodach XVIII i XIX wieku, często w formie głębokiego rowu lub jako uskok tarasowy na stoku.

Akwedukt - wodociąg nadziemny z 'podtrzymującą go konstrukcją nośną, w starożytności ar­kadową, doprowadzający wodę z odległych źródeł; w ogrodach służący do zao­patrzenia w wodę basenów i fontann oraz jako motyw dekoracyjny, czerpany z przykładów antycznych, a stosowany w ogrodach sentymentalnych i roman­tycznych

Aleja - droga kołowa lub piesza, wiodąca między równoległymi rzędami drzew; wystę­puje jako pojedyncza lub podwójna, otwarta lub kryta, również między szerega­mi rytmicznie ustawionych rzeźb, pomników lub fontann; usytuowana na traw­niku, bez wyodrębniania nawierzchni dróg, występuje we wczesnych rozwiąza­niach ogrodów krajobrazowych ł w ogrodach klasycystycznych.

Aleja gazonowa (allee du tapis-vert) - z pasmem gazonu w środku ł z dwoma drogami po jego bokach, w obrzeżu szpalerów drzew; występuje zazwyczaj na głównych kierunkach kompozycyj­nych w barokowych założeniach ogrodowych

Alpinarium - ogród skalny z roślinami górskimi, sadzonymi między głazami występującymi naturalnie w ogrodzie lub specjalnie układanymi na zboczach i pagórkach w spo­sób przypominający charakterystyczne środowisko górskie; alpinaria wprowa­dzono do ogrodów krajobrazowych w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku, najpierw w Anglii, a następnie w innych krajach europejskich; szczegól­ny ich rozwój datuje się od początku XX wieku.

Altana - budowla ogrodowa służąca do wypoczynku l osłony przed słońcem lub deszczem; zazwyczaj ozdobna w formie, drewniana lub murowana, otwarta lub zamknięta, często w kształcie świątyni antycznej bądź średniowiecznej pagody chińskiej itp.; również niewielki plac zacieniony -przez krąg drzew

Ananasarnia - szklarnia typu ciepłego, o temperaturze 15 — 25°C, budowana z jednospadowym dachem szklanym od strony południowej, opartym o ścianę pełną od strony północnej, służąca do parapetowej uprawy ananasów (Ananas sativus Schult); w Polsce ananasarnie w ogrodach występują od XVIII w.

Arboretum - ogród przeznaczony do uprawy i hodowli różnych gatunków i odmian roślin drzewiastych, służący do celów badawczo-naukowych oraz dydaktycznych

Architektura ogrodowa - termin obejmujący różne budynki i .budowle -wchodzące w skład programu użytkowego i kompozycyjnego założenia ogrodowego; są to budynki mieszkalne — wille i letnie pawilony; gospodarcze — oranżerie, holendernie; usługowe — kawiarnie, kioski; związane z komunikacją — schody, mosty; z urządzeniami wodnymi — studnie, fontanny, akwedukty; z ukształtowaniem terenu — mury oporowe, rampy; oraz kraty, trejaże, balustrady itp.

Basen - sztuczny zbiornik wody w obudowie (najczęściej kamiennej, o formie geome­trycznej) urządzany głównie jako element dekoracyjny samodzielny albo też w powiązaniu z fontanną, kaskadą, kanałem.

Baszta - rodzaj altany urządzanej jako kolisty szpaler, zwykle w narożach ogrodu; forma baszty ogrodowej nawiązująca do wież warownych fortyfikacji średniowiecznych była rozpowszechniona w ogrodach barokowych.

Bażantarnia - bażanciarnia, wydzielony teren odpowiednio zagospodarowany i wyposażony w specjalne urządzenia, przeznaczony do hodowli bażantów; zakładane w Pol­sce od XVII wieku.

Belweder - budynek lub budowla ogrodowa, usytuowana na wzgórzu, skarpie lub wzniesieniu, skąd roztacza się piękny i rozległy widok.

Berso (berceaux) - zob. bindaż

Bindaż - kryty chodnik, zasklepiony .gałęziami drzew lub rozpiętych na półkolistym rusztowaniu pnączy.

Błędnik - zob. labirynt.

Bordiura - ozdobny, wąski pas kwiatowy z żywołpotem lub niskimi krzewami stosowany jako obrzeżenie klombów', rabat i gazonów.

Boski et - zwarty masyw drzew i krzewów, o geometrycznym zarysie, ujęty w ściany ży­wopłotów; stosowany w ogrodach barokowych jako pełny lub z niedużymi wnę­trzami, jak gabinety, teatr, ronda itp.

Boskiet otwarty (bosąuet parę) - boskiet, w którym drzewa są sadzone tylko wzdłuż dróg ł wokół placów wewnętrznych, z pozostawieniem przestrzeni między alejami jako wolnej, w for­mie trawników.

Boskiet szachownicowy (ąuinconces) - boskiet, w którym na całej jego powierzchni sadzone są drzewa w kwadrat lub w cynek.

Boulingrin - zob. wgłębnik.

Brama - otwór lub przerwa w ogrodzeniu służące do przejazdu i zwykle zamykane wro­tami; od renesansu ważny element kompozycji przestrzennej założeń pałacowo--ogrodowych i ogrodowych, często bogato zdobione rzeźbiarsko i z ozdobnych krat, zwłaszcza na osiach głównych; niekiedy w formie budowli przejazdowych.

Byliny - rośliny zielne wieloletnie, rozwijające- się w ciągu szeregu okresów wegetacyj­nych dzięki trwałej części podziemnej; należą do nich wieloletnie trawy, rośliny cebulowe i bardzo liczne inne rośliny kwiatowe.

Chata - budowla ogrodowa naśladująca z wyglądu zewnętrznego proste domy wiejskie, kryte strzecha posiadająca natomiast bogato wyposażone wnętrza; stosowano je w ogrodach sentymentalnych XVIII i pocz. XIX wieku

Chłodnik - zob. altana

Corbeille - zob. kosz kwiatowy

Cynek - figura geometryczna, złożona z pięciu punktów zajmujących narożniki i środek kwadratu, według której sadzono drzewa ozdobne w laskach i boskietach ogro­dów renesansowych i barokowych, jak również drzewa owocowe w sadach.

Darniowa ława - ława wykonana z -darni układanej warstwami lub z bokami murowanymi, a kry­ta darnią; występuje w ogrodach średniowiecznych, najczęściej wokół muru ogrodzeniowego.

Donica - naczynie gliniane albo drewniane na kwiaty, krzewy lub drzewa.

Dukt - przesieka w gęsto zadrzewionym ogrodzie lub w lesie; również widok wzdłuż

alei albo pomiędzy klombami i grupami drzew w ogrodach krajobrazowych.

Dzika promenada - przestrzeń ogrodowa porośnięta naturalna gęstwiną drzew i krzewów, wyposażona w siec nieregularnych dróg spacerowych przylegająca do ogrodu barokowego; rozpowszechniona w XVIII wieku.

Egzotyczny ogrod (subtropical garden, jardin exotique) - wyodrębniony fragment z większego założenia ogrodowego przeznaczony do eksponowania latem rozmaitych roślin egzotycznych wysadzanych do gruntu w kubłach i donicach w rożnych układach; rozpowszechniony w ogrodach dworskich i miejskich od polowy XIX wieku.

Egzotyczna roślina - roślina introdiikowana stosowana w ogrodach dla ich wzbogacenia, pochodząca

z innych krajów i kontynentów.

Eksedra - półkolista nisza, kolumnada lub pergola, z ławą kamienną obiegającą po obwodzie wewnętrznym.

Erem - albo pustelnia, zob. ermitaż.

Ermitaż - mały pawilon ogrodowy, sytuowany na uboczu, przeznaczony do rozmyślań, kontemplacji lub kameralnych przyjęć-dworskich; rozpowszechnił się w XVII i XVIII wieku.

Esplanada - przestrzeń otwarta niezabudowana, przed fortyfikacjami, umożliwiająca widok pola obstrzału; również tereny parkowe na obwodzie zburzonych budowli obronnych

Figarnia - szklarnia typu umiarkowanego, o temperaturze 8—15°C, o konstrukcji jedno­spadowej zwróconej na południe, służąca do uprawy figi jadalnej (Ficus cari-ca L,.); w Polsce spotykana często od XVII wieku w powiązaniu z ogrodem użytkowym.

Furta - masywne drzwi jednoskrzydłowe łączone z bramą wjazdową lub jako samodziel­ne przejście w ogrodzeniu.

Gabinet ogrodowy - mała sala ogrodowa lub obszerna altana o 'konstrukcji trejażowej.

Gaj - przestrzeń ogrodowa porośnięta naturalną gęstwiną drzew i krzewów.

Ganek - przybudówka ze schodami przed wejściem do budynku, nakryta dwuspadowym daszkiem wspartym na słupach, filarach lub kolumnach, często połączonych ba­lustradą, a niekiedy zamknięta "ścianami z oknami; służy jako przejście na pod­wórze, dziedziniec lub do ogrodu.

Gazon - trawnik o geometrycznych zarysie, otoczony droga; zazwyczaj kolisty, owalny lub prostokątny, bywa zdobiony kwietnikami, fontannami lub pojedynczymi formami drzew i krzewów

Gęsiej stopki układ (patte-d'oie) - układ trój promienisty dróg, złożony z osi środkowej i dwóch bocznych, przypomi­nający zarys śladów gęsich nóg, od których przyjęła się nazwa; popularny w ogrodach barokowych.

Giardino secreto - mały ogród ozdobne -użytkowy, -wydzielony ogrodzeniem z większego założenia ogrodowego, usytuowany przy domu, przeznaczony do uprawy kwiatów i ziół -oraz do kameralnego wypoczynku; występuje głównie w ogrodach renesanso­wych i barokowych

Glorieta - niewielka budowla ogrodowa w formie otwartego kolumnowego pawilonu sytuowana w miejscach widocznych, zwykle na wzniesieniach, na zakończeniach osi widokowych; występuje w ogrodach barokowych XVII i XVIII wieku, oraz w ogrodach krajobrazowych XVIII i XIX wieku

Gołębnik - budowla ogrodowa służąca za mieszkanie dla ptaków i gołębi, często w fermie ozdobnych pawilonów, domków, wież, baszt; rozpowszechniony w ogrodach ro­mantycznych. '

Grota ogrodowa - wnętrze wydrążone -w zboczu wzgórza, pod tarasem, jako nisza w murze opo­rowym, lub w formie wolno stojącej budowli, służące do wypoczynku i ochłody; ozdabiano je muszlami i wykładzinami z drobnych kamieni (grotte rocaille) lub na wzór naturalnych sklepiono z głazów (groto rustykalna).

Głaz - kamień duży o formie naturalnej, nieobrobiony - zazwyczaj polodowcowe granity, na których umieszczano napisy dla upamiętnienia miejsc, osób i zdarzeń; rozpowszechniony w ogrodach romantycznych.

Herbarium - zob. 'zielnik.

Herma - motyw dekoracyjny w formie czworokątnego słupa, zwężającego się zwykle ku dołowi, zwieńczonego głową lub popiersiem; w ogrodach był stosowany jako element wolno stojący, na tle szpalerów lub jako przyścienny w powiązaniu z różnymi budowlami.

Holendernia

ozdobna obora dworska w ogrodach romantycznych, dla bydła pasącego się na polanach i łąkach ogrodowych, a należąca do dekoracyjnego sztafażu; obok pomieszczeń dla bydła i trzody często urządzano w holenderniach również małe apartamenty mieszkalne

Hortus conclusus - średniowieczny ogródek różany, usytuowany przy budynku mieszkalnym, oto­czony murami i przeznaczony do uprawy róż, ale też innych Icwiatów i ziół oraz do wypoczynku; zazwyczaj wyposażony w studnie lub fontannę, ławy darniowe oraz altanę.

Ikebana

japońska sztuka układania kwiatów według określonych reguł, znaczenia sym­bolicznego poszczególnych roślin i wymowy artystycznej układów kompozycyj­nych, stosownie do okoliczności, miejsca, pory roku, dnia, pogody, nastroju; zna­na od VIII wieku i kultywowana do dziś w różnych stylach rozwijanych przez specjalne szkoły ikebany.

Jardin d'hiver - zob. Zimowy ogród

Jardin exotique - zob. egzotyczny ogród

Kamień pamiątkowy - kamieniowi pamiątkowemu nadawano w odróżnieniu od głazu formę geome­tryczną lub architektoniczną; umieszczano napis dotyczący zdarzeń, osób, róż­nych miejsc lub oderwanych pojęć i idei; sytuowano go zazwyczaj w odpowied­nim otoczeniu.

Kanał - sztuczny zbiornik wody o wydłużonym kształcie i regularnych brzegach; stoso­wany od renesansu w założeniach ogrodowych na terenach nizinnych, początko­wo jako granica i ochrona ogrodu, a w baroku zazwyczaj na głównych osiach kompozycyjnych.

Klomb - skupiona wolno stojąca z roślin ozdobnych, drzewiastych lub zielnych, o zarysie poziomym kulistym lub owalnym i charakterystycznym rozmieszczeniu pod względem wielkości; od form najwyższych w środku do najniższych na brzegu, tak że tworzą jakby piramidę; teren w obrębie klombu był zazwyczaj kształto­wany kopczykowato.

Knotted beds - zob. parter węzłowy.

Konserwatoria roślin -

duże budowle szklarniowe o konstrukcji stalowej, całkowicie oszklone, miesz­czące ogrody zimowe lub kolekcje roślin egzotycznych; rozpowszechnione od dru­giej ćwierci XIX wieku w ogrodach krajobrazowych, dworskich i botanicznych.

Kopiec - sztuczna góra usypywana w celu uzyskania wyższego punktu widokowego lub dominanty kompozycyjnej w ogrodzie; na wierzchołku zazwyczaj sytuowano al­tanę; występuje w ogrodach renesansowych, barokowych i krajobrazowych XVIII i XIX wieku.

Kosz kwiatowy (corbeille)-

niewielki kwietnik o zarysie najczęściej kolistym lub owalnym, sytuowany na trawniku, wyniesiony kopczykowato i obrzeżony plecionką wiklinową (niekie­dy z pałąkiem) oraz wypełniony malowniczą grupą różnych kwiatów; rozpow­szechniony w końcu XIX i na początku XX wieku.

Krzyż ś-w. Andrzeja - krzyż ukośny, rozpowszechniony w planie ogrodów barokowych, zwłaszcza przy

kształtowaniu układu dróg i alei głównych, jak też wewnątrz boskietów.

Ksystus (xystus) - mały ogródek lub plac ozdobiony kwietnikami przed portykiem w rzymskich

willach wiejskich.

Kulisa- element kompozycji ogrodowej tworzący obramowanie boczne miejsc widoko­wych; funkcję kulisy w ogrodzie mogą spełniać drzewa, krzewy, budowle, wzgó­rza itp., stosowane dla spotęgowania głębi perspektywicznej.

Kwatera - element przestrzenny o zarysie kwadratu lub prostokąta, wydzielony drogami i otoczony żywopłotem, szpalerem lub obsadzony drzewami; wewnątrz kwatery urządzano kwietniki, sadzawki, kopce widokowe lub sad, warzywnik, zielnik; występuje głównie w ogrodach średniowiecznych, renesansowych i barokowych.

Labirynt - kręta droga wśród szpalerów o zawiłym przebiegu doprowadzająca do placu środkowego, gdzie zazwyczaj umieszczano basen lub fontannę; występuje w ogrodach renesansowych w formie kwadratu z drogami łamiącymi się pod kątem prostym lub koła z drogami koncentrycznymi; w ogrodach barokowych ma roz­maite 'kształty — również asymetryczne; stosowany też jako wzór ornamentu w parterach żywopłotowych renesansowych ogrodów włoskich.

Lapidarium- miejsce w budynku lub teren w ogrodzie, gdzie zgromadzone są okazy kamieni naturalnych, fragmenty kamiennych rzeźb lub elementów architektonicznych, pochodzących z zabytkowych budowli i pomników.

Łąka kwietna - ogród miłości, murawa w ogrodach średniowiecznych sytuowana zazwyczaj poza murami zamku, otoczona drzewami, 'krzewami, bindażami, a wyposażona w zdroje, fontanny i ławy darniowe, ogrodzona; służyła jako miejsce zabaw i spotkań młodzieży dworskiej.

Maszkaron - rzeźbiarski motyw dekoracyjny w kształcie stylizowanej głowy ludzkiej, często na pół zwierzęcej, o zdeformowanych groteskowo rysach i fantastycznej fry­zurze; w ogrodach występuje najczęściej w fontannach i kaskadach, stanowiąc oprawę plastyczną wypływu wody; rozpowszechniony w renesansie i baroku

Monopteros - typ świątyni starożytnej w formie okrągłej kolumnady przykrytej dachem; roz­powszechniony w pawilonach ogrodowych w XVIII i XIX wieku.

Naumachia - basen otoczony amfiteatrem służący do urządzania widowisk bitwy morskiej; znana w starożytnym Rzymie; w ogrodach występuje jako element dekoracyjny, głównie w założeniach krajobrazowych XVIII wieku

Nimfeum (nympheum) - ozdobna budowla ogrodowa ze źródłem naturalnym lub sztucznym; rozpowszech­niona w ogrodach renesansu i baroku.

Ogród miłości - zob. łąka kwietna.

Opus topiarum (topiary work) roślinnośc topiaryczna - rośliny drzewiaste sztucznie strzyżone w różne formy geometryczne lub figu­ralne; stosowane w ogrodach od czasów rzymskich; rozpowszechnione zwłaszcza w Anglii i Holandii.

Oranżeria - zob. pomarańczarnia.

Pagoda - świątynia buddyjska, najczęściej w kształcie wieży; rozpowszechniona w euro­pejskich ogrodach romantycznych jako budowla ozdobna, wielopiętrowa, z cha­rakterystycznymi dla budownictwa chińskiego podwiniętymi daszkami oddziela­jącymi poszczególne piętra pagody

Pai lou - budowla chińska w formie ozdobnej bramy, zazwyczaj bogato rzeźbiona, przy­kryta od góry nadprożem z jednym lub kilkoma podwiniętymi daszkami; wzno­szone w celu zaakcentowania ładnego widoku lub ważnego miejsca poświęconego pamięci jakiejś osoby albo zdarzenia, sytuowane przy wejściu do świątyni, na granicy prowincji itp.

Palmiarnia - szklarnia specjalna przystosowana do hodowli palm używanych do ozdoby ogro­dów w okresie lata lub służących celom dydaktycznym; rozpowszechniona od XIX wieku w ogrodach dworskich i publicznych miejskich

Parkways - drogi w rodzaju autostrad przeznaczone dla swobodnego ruchu kołowego bezkolizyjnego, ukształtowane w ścisłym powiązaniu z warunkami naturalnymi i wa­lorami otaczającego krajobrazu; rozpowszechnione zwłaszcza w Stanach Zjedno­czonych Ameryki od początków XX wieku.

Parter - element płaszczyzny ogrodu o zarysie geometrycznym, stanowiący płaski kwiet­nik z różnego rodzaju ornamentem; może też stanowić gazon albo składać się z basenów.

Parterre d'eau - zob. parter wodny.

Parterre de broderie - zob. parter haftowy.

Parter gazonowy - albo angielski (parterre a l'anglaise), tworzył trawnik z wyciętymi ścieżkami według geometrycznego wzoru oraz rabata okalająca parter.

Parter haftowy (parterre de broderie) - płaski kwietnik o układzie analogicznym do ornamentów haftu, wyznaczony ni­skim żywopłotem na tle żwiru lub piasku; motywami ornamentów są zazwyczaj rośliny (np. lilie andegaweńskie), niekiedy herby bądź inicjały; często łączony był ornament o motywach roślinnych i delikatnym rysunku żywopłotowym z geo­metrycznym wzorem głównym, żywopłotowo-kwietnym, o grubszych liniach złożonych z obwódki żywopłotowej i kwiatów; rozpowszechniony w ogrodach barokowych.

Parter kompartymentowy (parterre de broderies a compartiments) - jest odmianą parteru naftowego w układzie symetrycznym.

Parter oranżeriowy (parterre de 1'orangerie) - wyróżnia się charakterystycznym motywem oranżeriowych drzewek kubłowych, ustawianych licznie na okres lata w szpalerach pojedynczych lub podwójnych wzdłuż dróg albo na rabatach; występowały zazwyczaj w otoczeniu oranżerii.

Parter rabatowy (parterre de pieces coupees) - charakteryzuje się symetrycznym podziałem na wzorzyste rabaty kwiatowe oto­czone ścieżkami posypywanymi piaskiem lub innym barwnym materiałem.

Parter węzłowy (knotted beds) - płaskie kwietniki ozdobione ornamentem z przeplatających się pasm; pasma były tworzone z roślin kwiatowych obwiedzionych żywopłotem na tle żwiru, piasku, muszelek, albo też inaczej z wąskich ścieżek na tle trawnika lub płaszczyzny kwiatowej; rozpowszechniony w ogrodach XVI wieku.

Parter wodny (parterre d'eau) - parter, którego głównym elementem jest jeden lub kilka basenów, zazwyczaj w połączeniu z fontannami; stosowany w rozwiązaniach ogrodów barokowych oraz współczesnych.

Patte-d'oie - zob. gęsiej stopki układ.

Pergola - budowla ogrodowa, składająca się z dwóch rzędów słupów, podtrzymujących po­ziomą konstrukcję kratową, na której rozpięto rośliny pnące; szeroko stosowane w ogrodach XIX i XX wieku.

Perystyl - przestrzeń ogrodowa, dziedziniec lub plac otoczony dookoła portykiem kolum­nowym; rozpowszechniony w budownictwie mieszkalnym starożytnej Grecji i Rzymu.

Planty - założenia ogrodowe publiczne w miastach, powstałe na miejscu dawnych forty­fikacji miejskich; stanowią zazwyczaj ciągi spacerowe, nieraz bardzo obszerne, tworzące w planie miasta charakterystyczny układ pierścieniowy; rozpowszech­nione w XIX wieku.

Podest - albo spocznik, -oznacza poziomą płaszczyzną podwyższoną względem drogi, placu lub tarasu, sytuowaną przed różnego rodzaju wejściami, a ponadto poziomą pła­szczyznę dzielącą poszczególne biegi schodów i ramp.

Poidło - albo pojnik, stanowiły naturalny względnie sztuczny zbiornik wodny, z którego zwierzyna ma możliwość czerpania wody do picia; były urządzane we wszystkich zwierzyńcach

Pomarańczarnia - albo oranżeria, ozdobny budynek ogrodowy, parterowy, zazwyczaj jednownętrzowy i oświetlony jednostronnie wysokimi i szerokimi oknami eksponowanymi na południe, ogrzewany, o temperaturze O—5°C, przeznaczony do uprawy bądź przechowywania w okresie zimy pomarańcz, cytryn i innych roślin egzotycz­nych; występuje głównie w barokowych ogrodach dworskich.

Prato (pratum commune} - publiczny ogród miejski urządzany w średniowieczu poza murami miasta jako duża łąka spacerowa z alejami, stawami, zdrojami itp.; przeznaczony dla wy­poczynku oraz jako miejsce zabaw dla mieszczan.

Promenada - aleja spacerowa z miejscami do wypoczynku urządzana od XIX wieku w założeniach ogrodowych publicznych, w uzdrowiskach i kąpieliskach

Prospekt - widok z określonego punktu wzdłuż osi kompozycyjnej; w ogrodach wykorzy­stywany dla powiązań poszczególnych elementów lub części w jedną całość prze­strzenną przy wykorzystaniu alei, duktów, kanałów, kulis.

Ptaszarnia - woliera, duża "klatka na ptaki; w średniowieczu występuje często łącznie zs zwierzyńcem; od renesansu zazwyczaj w formie budowli ozdobnej w ogrodach.

Putto - motyw dekoracyjny w rzeźbie ogrodowej przedstawiający naga postać dziecięcą; rozpowszechniony szczególnie w ogrodach barkowych

Rampa - pochylnia komunikacyjna o łagodnym spadku, służąca do pokonywania różni­cy poziomów; występuje w ogrodach tarasowych XVII, XVIII wieku.

Remiza - niewielki teren w otwartym polu, specjalnie zadrzewiony głównie przy udziale gęsto sadzonych, bujnie rosnących i ciernistych krzewów, służy jako miejsce osłony i schronienie dla zwierzyny

Riding - aleja do konnej jazdy; rozpowszechniona w XVIII i XIX wieku w ogrodach

dworskich i publicznych.

Rosarium - wyodrębniony fragment większego założenia ogrodowego, przeznaczony do upra­wy róż różnych gatunków i odmian; rozpowszechnione od XIX wieku.

Sadzawka - sztuczny zbiornik wody w obramieniu rustykalnym (z darniny, z płotków faszynowych itp.} urządzany w ogrodach jako element dekoracyjny i użytkowy.

Sala ogrodowa - element przestrzenny o charakterze dużego wnętrza ogrodowego sytuowanego w boskietach, wyznaczonego strzyżonymi ścianami szpalerów, trejażem lub berso: zależnie od okazałości całego ogrodu ozdabiano sale rzeźbami, parterami, base­nami, fontannami; rozpowszechniony w ogrodach barokowych.

Salon ogrodowy - główne i najozdobniejsze wnętrze w ogrodzie barokowym, przylegające do pałacu na głównej osi założenia, pełni funkcję letniego salonu — odpowiednika programowego i funkcjonalnego salonu w pałacu; urządzane na planie kwa­dratu, prostokąta lub półkola, otoczone ścianami strzyżonych drzew, ozdobione parterami, basenami, rzeźbami oraz roślinami oranżeryjnymi w donicach

Sceneria - zespół form architektonicznych, rzeźbiarskich, roślinnych, terenowych i wod­nych w określonym układzie dla wywołania zaplanowanych nastrojów i wrażeń u widza; stosowana na szeroką skalę w ogrodach krajobrazowych XVIII i XIX wieku

Sceneria pozyczana (shakkei) - oznacza w ogrodach japońskich zewnętrzne ich naturalne otoczenie, widoczne od środka ogrodu i stanowiące dla niego tło, traktowane jako integralny składnik całości kompozycji przestrzenno-ogrodowej

Serpentyna - rodzaj linii składającej się z odcinków krzywych: kolistych lub eliptycznych, tak że następują wielokrotne zmiany kierunku; w ogrodach stosowana najczęściej przy trasowaniu dróg na dużych spadkach

Skwer - zob. zieleniec.

Soliter - syngielton, pojedyncze drzewo (czasem krzew) wyróżniający się pięknością kształtu, koloru, faktury lub rzadkością odmiany; najczęściej są to drzewa po­chodzenia obcego bądź też formy ogrodowe gatunków rodzimych

Subtropical garden - zob. egzotyczny ogród

Syngieltonowe drzewo - zob. soliter

Szpaler - drzewa lub krzewy zasadzone w szeregu jedno przy drugim, strzyżone lub o formach geometrycznych naturalnych, o wysokości powyżej przeciętnej wzro­stu człowieka.

Szpaler włoski (palissade a 1'italienne) - reprezentuje typ półpełny z geometrycznie ukształtowaną częścią na wysokości

koron drzew, a z pozostawieniem wolnych pni drzew.

Sztafaż - ludzie i zwierzęta lub niewielkie sceny rodzajowe, wprowadzane do kompozycji krajobrazowej celem jej upiększenia i ożywienia; rozpowszechniony w ogrodach krajobrazowych XVIII i XIX wieku

Sztuki wodne - urządzenia hydrauliczne skonstruowane specjalnie dla celów zabawy i rozryw­ki, np. ze strumieniami wody oblewającymi osobę niechcący uruchamiająca ukry­ty mechanizm z zapadającymi się mostkami, organami wodnymi itp.; rozpo­wszechnione w XVIII wieku.

Taras - forma terenu stanowiąca wyrównaną płaszczyznę gruntu, kończąca się stromym uskokiem; może być naturalny albo sztuczny, ujęty murem oporowym lub skar­pą ziemną; występuje często w ogrodach renesansowych i barokowych.

Teatr ogrodowy - wnętrze ogrodowe urządzone dla celów widowiskowych, ze sceną i kulisami, z widownią zazwyczaj amfiteatralną, ujmowane strzyżonymi szpalerami; często ozdabiane rzeźbami i fontannami; występuje w ogrodach barokowych; niektóre teatry mają charakter wyłącznie dekoracyjny.

Tokonoma - charakterystyczny element wnętrza japońskiego domu mieszkalnego w formie niszy w ścianie, gdzie zawiesza się kakemono - czyli pionowo rozwijane deko­racyjne zwoje, oraz umieszcza się w artystycznym z nimi powiązaniu kompozy­cje z żywych kwiatów, czyli ikebaną stale zmienianą

Topiary work - zob. opus topiarium.

Trawnik - element płaszczyzny ogrodu pokryty darnią z roślin trawiastych

Trawnik kwietny - grunt pokryty darnią, z roślin trawiastych oraz specjalnie dobranych roślin kwitnących w różnym czasie, co umożliwia koszenie go i ponowne zakwitnięcie; stosowany w ogrodach od drugiej połowy XIX wieku

Treliaż - albo trejaż, ażurowa ściana z kraty drewnianej pokryta roślinami pnącymi; sto­sowany do ogrodzeń oraz obramowania wnętrz gabinetów i salonów ogrodo­wych; rozpowszechniony w ogrodach barokowych.

Vertugadin - jest przeciwieństwem wgłębnika (boulingrin) i stanowi rodzaj platformy tere­nowej wyniesionej ponad powierzchnię terenu otaczającego, często w formie pół­kola i na zakończenie głównych kierunków kompozycyjnych; występuje w ogro­dach barokowych.

Wanga - albo policzek, oznacza boczna ścianę schodów ogrodowych.

Wgłębnik (boulingrin) - Parter wgłębiony zazwyczaj z trawnika o geometrycznym zarysie, którego część środkowa tez geometryczna jest obniżona, stosowany często w ogrodach barokowych w salonach, salach i gabinetach ogrodowych oraz do końca XIX wieku.,

Widok - Zob. prospekt

Wirydaż - Mały ogród ozdobny, kwadratowy lub prostokątny, wewnątrz zabudowań klasztornych, otoczony krużgankiem z arkadami otwartymi do wnętrza ogrodowego, zazwyczaj ma geometryczny podział z akcentem środkowym w postaci studni, fontanny, rzeźby lub drzewa.

Wiwarium - Sadzawka lub inny zbiornik wody z hodowanymi specjalnie drobnymi gatunkami ryb, ptactwa wodnego i roślin wodnych

Woliera - Zob. ptaszarnia

Zdrój - źródło o naturalnym lub sztucznym wypływie wody na powierzchnią terenu uję­te obudową; w ogrodach urządzane dla celów dekoracyjnych, często w powiąza­niu z kanałem, basenem, kaskadą itp.

Zegar słoneczny - urządzenie do określania czasu za pomocą cienia rzucanego przez wskazówką na tarczą z podziałką godzinową; znany od starożytności, w ogrodach rozpowszech­niony jako element dekoracyjno-użytkowy od XVII wieku

Zieleniec - skwer, małe założenie ogrodowe, występujące w powiązaniu z placem, ulicą lub ważniejszymi budynkami użyteczności publicznej; przeznaczony do krótkotrwałe­go wypoczynku lub dla ozdoby

Zielnik - średniowieczny ogródek przeznaczony do uprawy ziół leczniczych i przypraw ku­chennych; zazwyczaj stanowił wydzielony fragment większego założenia ogrodo­wego.

Zimowy ogrod (jardin d'hiwer) - duża szklarnia ozdobna urządzona jako zimowy salon ogrodowy z rozmaitymi roślinami egzotycznymi, ozdobiony basenami, fontannami oraz rzeźbami; czasem urządzany na dachu budowli pałacowych; rozpowszechniony od początków XIX wieku.

Żywopłot - drzewa lub krzewy sadzone gęsto -w jednym albo kilku szeregach oraz strzyżone lub o formach geometrycznych naturalnych, o różnej wysokości, lecz nie prze­kraczające przeciętnego wzrostu człowieka; stosowany do ogrodzenia ogrodów, obramienia kwater i trawników, na kwietnikach.

---