44. .Twórczość poetek polskich w okresie powojennym.
Kazimiera Iłłakowiczówna (1892 - 1983) wojnę przeżyła w Siedmiogrodzie. Po niej zamieszkała w Poznaniu gdzie publikowała zbiory wierszy Lekkomyślne serce 1959, Szeptem 1966. Iłłakowiczówna uprawiała lirykę osobistą, czasem opisowo - krajobrazową, okolicznościową. Łączy swobodnie elementy tradycji romantycznej i modernistycznej (stylizacja balladowo - baśniowa). Wyraźne w jej liryce pierwiastki religijne, parafrazy motywów ewangelicznych, biblijnych i franciszkańskich.
Przed wojną była urzędniczką MSZ i przez pewien czas sekretarką marszałka Piłsudskiego (Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1936, tom wspomnień Ścieżka obok drgi 1936). Nie do końca dopasowała się do klimatu PRL. Przed wojną jak i po wojnie przyjmowała postawę obronną, gdy chodziło o jakikolwiek sprawę polityczną. Naiwność była jednym z jej częstych chwytów poetyckich, a granica między jej Wierszami dziecięcymi 1959 a tymi, adresowanymi do dorosłych , bywała płynna.
Tłumaczka Anny Kareniny Tołstoja, Don Carlosa Schillera oraz wierszy poetów węgierskich i amerykańskich.
przykład wierszy: Bóg jest wszędzie, Do ojczyzny mojej - ciszy, Narcyz i fiołek, Wojna Białej i Czerwonej Róży.
Beata Obertyńska (1898 - 1980)
przykład: Cela, Tajga, Do mego syna, Anglia pochodzą ze zbioru Miód i piołun 1972
Anna Świrszczyńska (1908 - 1984) poetka, w 1972 roku został wydany prowokujący zbiór wierszy Jestem baba - śmiała i sugestywna próba syntezy psychofizycznego zjawiska kobiecości z całą jej grą uczuć i pragnień, a także z jej społecznymi reperkusjami. Następne zbiory to Budowałam barykadę 1974 tom oparty na reminiscencjach powstańczych oraz Szczęśliwa jak psi ogon - poetycka próba uporania się z problemami starości i samotności.
przykład: Dzieci się zdziwią, Chłop jak lusterko, Koszula powstańca, Łączniczka, Szczeniak, Powrót męża, Największa miłość.
Wieczorem po wypłacie
Wsadza rękę
do kieszeni marynarki
śpiącego
Liczy pieniądze.
Płacze.
W 1985 wydała tomik Radość i cierpienie - zaskakiwanie niekonwencjonalnym, stoicko - ironicznym stosunkiem do własnej starości.
Anna Kamieńska (1920 - 1986) poetka, w jej twórczości obecne są przeżycia religijne - lata 70. W liryce dominuje humanitaryzm, czujna wrażliwość na ludzkie troski i cierpienia, dążenie do wszechogarniającego zrozumienia, współczucie dla słabszych i potrzebujących pomocy, przeżycia natury osobistej. Biały rękopis 1970 - poemat w całości poświęcony pamięci zmarłego męża, poety Jana Śpiewaka. Kolejny zbiór poezji to Drugie szczęście Hioba - motywem przewodnim jest problem zdolności człowieka do życia po wielkim cierpieniu. Cierpienie jest dla niej ( jako chrześcijanki) źródłem szczęściem polegającego na okazji zapanowania nad sobą, na dążeniu pogodzenia się z losem; zgodzie na to, co niesie życie. W duchu tej ewangelicznej filozofii życia utrzymane są wiersze poetki, zwłaszcza te, które przenika społ. idea niesienia pomocy bliźnim i traktowania również poezji jako narzędzia takiej pomocy. W takiej postawie został napisany tomik Rękopis znaleziony we śnie. 1979. W 1983 roku wydała Wpół słowa - dawała wyraz przeżyciom religijno - mistycznym i współczuciu dla tragicznej doli człowieka.
Kamieńska wydała dwa tomy antologii tekstów i analiz wybranych wierszy polskich: Od Czarnolasu 1971 oraz Od Leśmiana 1974.
przykłady: Ziemia (z tomu Odwołanie mitu 1967), Rzeczy ostatnie, Rozterka Kasandry, Młodość.
Julia Hartwig (1921) w latach 1946 - 47 wyjeżdżała na stypendia do Francji. Lata 70. są dla niej momentem aktywizacji twórczej. Wydała tomiki Wolne ręce 1969, Dwoistość 1971, Czuwanie 1978 i Chwila postoju 1980 - Hertwig określa w nich pozycję autorki operującej przeważnie kunsztowną poetycką prozą, w której bystra obserwacja, intelektualna finezja i dowcip współistnieją ze śmiałymi konstrukcjami nie skrępowaną logiką fantazji, kultem niepokojącego poetyckiego szaleństwa. W 1987 wydała zbiór Obcowanie, w 1992 zbiór Czułość, a 1995 Nim opatrzy się zielen.
Kultura poetycka Julii Hartwig rozwinęła się w obcowaniu z lit. francuską; jest ona autorką książek o wielkich fr. poetach: Apollinairze 1962 oraz Gerardzie de Nerval 1972.
przykłady: Jest i tym, Czułość, Dywagacje o wieku minionym, Scherzo.
Wisława Szymborska (1923) ur. w Kórniku, obecnie mieszka w Krakowie. Autorka dwu socjalistycznych zbiorów poezji Dlatego żyjemy 1952 i Pytania zadawane sobie 1954. W 1957 wydała tomik Wołanie do Yeti, 1962 Sól, 1967 Sto pociech, 1972 Wszelki wypadek, 1976 Wielka liczba, 1986 Ludzie na moście. Autorka felietonu Lektury nadobowiązkowe 1973; 1981 - prezentacja spojrzenia poetki na świat i literaturę.
Poezja stanowi ciąg zadawanych sobie przez autorkę pytań, najczęściej natury filozoficznej. Są one formułowane w sposób poetycki , tzn. pokazujący abstrakcyjne zagadnienia poprzez konkretne obrazy. Cały kunszt Szymborskiej przejawia się tym, że powagę, a niekiedy i grozę owych filozoficznych dylematów rozbraja ona ujęciem pomysłowym, dowcipnym i pełnym humoru.
Warto zwrócić uwagę, że filozoficzne spojrzenie na człowieka, na fenomen jego istnienia poetka osiąga często poprzez zabieg polegający na stworzeniu pomiędzy sobą, jako myślącym podmiotem, a człowiekiem, jako obiektem swego myślenia, jakiegoś ogromnego, fikcyjnego, a więc i nieco żartobliwie traktowanego dystansu. Na dzieje ludzkości i na jej rozwój patrzy w takich wypadkach jak gdyby w błyskawicznym skrócie i z kosmicznej, ponadczasowej perspektywy. I tak np. w wierszu Z nieodbytej wyprawy w Himalaje zwraca się do mitycznej małpy człekokształtnej, której rzekome istnienie zwykło stanowić przedmiot dziennikarskiej sensacji sezonach tzw. ogórkowych, by tłumaczyć się przed nią z popełnionych przed ludzkość zbrodni. Wiersz ma głęboki sens moralny, a jego zaskakująca i żartobliwie ironiczna forma, tłumiąca w zarodku wszelki patos, jaki budziłaby retoryczna tyrada n podobny temat, ma na celu silniejsze poruszenie odbiorcy i zmuszenie go do głębszej refleksji.
Szymborska bardzo często posługuje się ironią. Jest ona dystansem, który pozwala nam na dane zjawisko spojrzeć z zewnątrz, z boku. Posługiwanie się ironią nie wyklucza jednak uczuciowego zaangażowania. Poddając je kontroli krytycznej myśli, zmienia tylko jego charakter, wysubtelnia je, czasem pogłębia. U Szymborskiej ironia również wyostrza, cieniuje, zmienia tonację wielu utworów, ale nie tylko nie odbiera im walorów emocjonalnych lecz przeciwnie. Istotną rolę odgrywa np. ów ironiczny dystans, umiejętność spojrzenia na własne przeżycia z boku w wierszach Szymborskiej, które są analizą uczuć miłosnych, np. wiersz Przy winie.
Dowcip Szymborskiej i jej poczucie humoru świecą triumfy w licznych utworach poetki, np. Wieczór autorski, Konkurs piękności męskiej.
Poetka w swojej twórczości stara się wyraźnie łączyć zainteresowania filozoficzno - poznawcze i określony kanon etyczny z ambicjami wysokiego kunsztu artystycznego. Wiersze jej są wyrafinowane w formie, a przy tym przejrzyste i zrozumiałe. Są niezmiernie urozmaicone i atrakcyjne dzięki pierwiastkom humoru i dowcipu oraz występującym w nich często elementom fabuły i anegdoty. Równocześnie zawierają głębokie treści myślowe.
W 1986 roku wydała tom wierszy Ludzie na moście. Na wyzwanie jakim był okres stanu wojennego, Szymborska nie zareagowała żadnym własnym wierszem, natomiast pełne okolicznościowej wymowy było opublikowane przez nią w Twórczości w listopadzie 1982 roku przekładu fragmentu poematu XVI- wiecznego poety fr. d' Aubigne o Nocy św. Bartłomieja.
przykłady: W biały dzień (o Baczyńskim - kim byłby, gdyby nie zginął), Obóz głodowy nad Jasłem, Koloratura, Przy winie, Radość pisania, Sto pociech, Zdumienie, Wszelki wypadek.
Urszula Kozioł (1931) autorka tomików W rytmie korzeni1963, Smuga i promień 1965, Lista obecności 1967.
przykłady: Inwokacja, Nadnagość, incipit Jesteś za blisko.
Halina Poświatowska (1935 - 1967) liryki miłosne i refleksyjne. Od wczesnych lat zagrożona ciężką chorobą serca. Zbiory poezji: Hymn bałwochwalczy 1958, Dzień dziesiejszy 1963, Oda do rąk 1967; zbiór pośmiertny Jeszcze jedno wspomnienie 1968.
przykład: incipit miałam tylko nieco wiosny w palcach, incipit ptaku mojego serca.
Agnieszka Osiecka (1963 - 1997) autorka tekstów piosenek (ok. 2000), utworów scenicznych i prozatorskich. Należała do współtwórców Studenckiego Teatru Satyryków (STS). Niektóre piosenki ukazały się w zbiorach Listy śpiewające 1970, Sztuczny miód 1977, Żywa reklama 1985. Wydała tom liryków Wada serca 1981 oraz powieści i zbiory wspomnień, np. Zabiłam ptaka w locie, Szpetni czterdziestoletni, Rozmowy w tańcu. Musicale: Apetyt na czereśnie, Niech no tylko zakwitną jabłonie; monodram: Biała bluzka.
Przykłady wierszy: Okularnicy, Nie ma szatana, Kochankowie z Kamiennej, Szara sukienka, Niech żyje bal!
Joanna Pollakówna (1939) jedna z najbardziej utalentowanych poetek debiutujących w latach 60. W 1963 wydała zbiór Przytajenie barwy, w 1967 Korzyści podróży a w 1986 Rodzaj głodu.
przykład: incipity nadzieję mi zabrałeś i Tyle pustek po tych, co wyjechali.
Adriana Szymańska (1943) należy do poetów z kręgu „nowej fali”, wydała zbiory Imię ludzkie 1974 oraz To pierwsze 1979.
przykład: Moja córka i Franz Kafka, To pierwsze.
Ewa Lipska (1945) ur. w Krakowie. Studiowała malarstwo na ASP w Krakowie. Debiutowała tomem Wiersze w 1967. Kolejne tomy zostały wydane w latach1970, 72, 74, 78 bez tytułów, zaznaczona tylko ich kolejność. Wybór z tych pięciu tomów ukazał się w 1979 roku i nosił tytuł Dom spokojnej młodości. Kolejne tytuły to Żywa śmierć 1979, Nie o śmierć tutaj chodzi lecz o biały kordonek 1982, Przechowalnia ciemności 1985 oraz Strefa ograniczonego postoju 1989.
W latach 1970 - 80 prowadziła dział poezji w Wydawnictwie Lit. w Krakowie, w latach 1981 - 83 pracowała w miesięczniku Pismo. Twórczość w latach 70. i 80. wyróżniana licznymi nagrodami i stypendiami. Obecnie jest zastępcą dyrektora Instytutu Polskiego we Wiedniu.
Cała jej twórczość skupiona jest wokół kilku podstawowych motywów: śmierci, domu i „świata udziecinnionego”. Świadomość, że żyjemy dla śmierci, że wszystko co się w naszym odbywa, dzieje się w jej cieniu, została poetce dana już u progu jej twórczości. W młodości przyszło jej mierzyć się z perspektywą śmierci własnej, a wierszom powierzać myśli o niej z instynktowną nadzieją na ich terapeutyczne działanie. Pierwsze zabiegi poetyckie pełne są smutnego, naturalnego wdzięku u już wtedy ujawniającego się trafnego wyczucia, że tragizm najlepiej maskować żartem, choć bywał to żart przez łzy.
Drugi tom przynosi utwory z tego samego kręgu tematycznego. Choć jeszcze realnie zarysowany jest w nich dramat własny, własne otarcie się o śmierć, stosunek do tego dramatu jest nowy, nacechowany znacznie większym intelektualnym dystansem. W niektórych wierszach następuje odwrócenie pojęć i uznanie śmierci za ratunek przed kataklizmem.
Równie ciekawa jest ewolucja motywu domu, więcej - obsesji domu. Chodzi o dom, którego zabrakło, i obraz, w którym pojawia się dom - widmo, płynny, ruchomy, bez drzwi i bez okien. Dom, przez który przechodzi się jak przez powietrze, dom - symbol wiecznej przez życie wędrówki; dom nie istniejący. Jego wizja pojawia się już w debiutanckim zbiorze poetki, np. Dom, Czekam na odjazd pociągu. Ta wizja domu nie istniejącego zdaje się mieć podwójną genezę: rozpad domu rodzinnego i tym silniejszą tęsknotę za domem własnym. W późniejszej twórczości motyw domu odrywa się od kompleksów osobistych, ale przeżywany jest nadal, z jeszcze może większym napięciem emocjonalnym.
Kolejnym motywem na który zwraca uwaga Dam dziecka jest motyw świata jak gdyby sztucznie, przekornie „udziecinnionego”. Dzieci w utworach Lipskiej są nie tylko uczestnikami i świadkami życia, które nie w pełni rozumieją. To także media, istoty przedwcześnie wciągnięte w okrutny świat dorosłych. To wreszcie upiorne karykatury zdziecinniałych dorosłych, poprzez które przebija absurd świata.
Wyobraźnię Ewy Lipskiej można by określić jako wyobraźnię katastroficzną. Jej wiersze to jak gdyby rodzaj psychicznego przystosowania do życia przy pełnym poczuciu tragizmu kondycji ludzkiej; tragizmu, który magia wyobraźni, finezja, dowcip i wdzięk poetycki tylko częściowo mogą nam przesłonić.
przykład: Dom, Wakacje w hotelu, Wernisaż, Dom dziecka; jeśli istnieje Bóg, Ucz się śmierci, Egzamin.
Małgorzata Baranowska (1945) - poetka, eseitska, krytyk literacki. Wydała tom wierszy : Misato 1975 i Zamek w Pirenejach 1980; tom prozy poetyckiej Pamiętnik mistyczny 1987; studium Wyobraźnia surrelana i poezja; esej To jest wasze życie. Być sobą w chorobie przewlekłej oraz antologie Księga ballad 1988 i Księga sonetów 1997.
W Matuszewskim umieszczone są wiersze: Krajobraz, Dajcie mi misato.
Marzenna Bogumiła Kielar (1963) poetka. Wydała tom wierszy Sacra conversazione (z wł. święta rozmowa) 1992, Materia prima 1999, Umbra 2002. został on wyróżniony nagrodą im. K. Iłłakowiczówny oraz nagrodą Fundacji im. Kościelskich. Jej twórczość wyróznia wyrafinowana subtelność obrazowania oraz upodobnianie poetki do sugestywnych opisów natury i żywiołów. W zakresie tematyki jest to liryka poruszająca klasyczne motywy miłości i śmierci przy zastosowaniu nieregularnej, lecz bardzo melodyjnej frazy.
W Matusz. umieszczone są wiersze: Sacra conversazione oraz incipit gałązko słońca chybotliwa.
Umieszczam pierwszy wiersz ;)
W wieczornej ciszy,
skąd twoja nagle przy mnie obecność, drżąca i ufna?
Miękki powój dotyku, jak przed podróżą
i jej nieuchronność, skąd?
Jak zapach blisko
kuszące wgłębienie dłoni, kiedy spośród wszystkich
rzeczy dobrych i złych,
z ich wyszukanej, nietrwałej obfitości
wybierasz nieśpiesznie jedną garść czarnych jagód
i zamykają mi usta
jagody
Anna Piwkowska (1963) wydała zbiory wierszy: Szkicownik 1989, Cień na ścianie 1990, Wiersze i sonety 1992, Skaza 1996. Laureatka promocyjnej nagrody literackiej im. Georga Trakla 1995.
Przykłady wierzy: Piosenka, Arras oraz incipit dziękuję za to, że byłeś już wcześniej...
Marzena Broda (1966) poetka, krytyk literacki. Wydała tomy Światło przestrzeni 1990 oraz Cudzoziemszczyznę 1995.
Przykład: Smuga światła, Usłyszała ciszę, Gdy usłyszę ciche twe wołanie, Czarodziejskie miasto płaczu.
Maria Cyranowicz (1974) poetka, krytyk literacki. Wydała neutralizacje 1997, i magii nacja 2001 oraz Piąty element to fiksja. Przedstawicielka poezji konkretnej.
przykład: Czterdziesty trzeci zachód słońca oglądany przez Małego Księcia, Pogrzeb.
Julia Fiedorczuk (1975) poetka i tłumaczka z angielskiego. Wydała tom Listopad nad Narwią.
przykład: Sen, Odloty.
Ewa Sonnenberg (1967) poetka, krytyk literacki. Wydała tomy: Hazard 1995, Planeta 1997, Kraina tysiąca notesów 1997, Płonący tramwaj 2001. Mieszka we Wrocławiu.
przykład: Wstęp, Hazard, Melancholia, Tylko dla mężczyzn.