Pojecie zobowiązania umownego. Niektóre rodzaje umów
*umowa - jest to czynność prawna dwustronna obejmująca zgodny zamiar stron, skierowany na wywołanie powstania, zmiany lub ustania skutków prawnych
*umowa nazwana
-jest to typ umowy, której esentialia negotii jest objęte przepisami ustawy, choćby miały charakter dyspozytywny; są to umowy przeciętnie powtarzające się w obrocie i normowane w sposób szczegółowy przez przepisy prawa obowiązującego
*umowa nienazwana
- jest to każda umowa, które nie jest przewidziana pod żadną z postaci umowy nazwanej - contractus innominatus
*umowa jednostronnie zobowiązująca // umowa dwustronnie zobowiązująca - kryterium ilości strona zobowiązanych w danym stosunku prawnym
*umowa wzajemna
-każda ze stron według treści umowy jest zobowiązania do świadczenia wobec drugiej, świadczenie jest uznawane za odpowiednik tego, co strona sama otrzymuje (Art. 487 &2 KC)
- o uznanie ekwiwalentności świadczeń decyduje miernik subiektywny, a nie rzeczywista wartość świadczeń w obrocie (wg Czachórskiego)
*umowy odpłatne // bezpłatne - kryterium odpłatności za świadczenie
*umowa konsensualna // realna
-umowa realna dochodzi do skutku poprzez porozumienia się stron i wydanie rzeczy - są to m.in. umowa użyczenia, przechowania, składu, zadatek
*umowa losowa
- rodzaj umowy, w których rozmiar świadczenia (nawet jego istnienie) jest uzależnione od przypadku
*umowa przyczynowa (kazualna) // oderwana (abstrakcyjna)
-kryterium podstawy utworzenia stosunku zobowiązaniowego - czy istnieje causa
*umowa adhezyjna
-umowa która jest zawierana w drodze przystąpienia jednej strony - adhezji
Zasada swobody umów
*znaczenia:
1) podmioty zawierające umowę mają pełną swobodę co do tego, czy chcą zawiązać między sobą stosunek obligacyjny
2) istnieje pełna swoboda wyboru kontrahenta
3) strony mogą ukształtować treść umowy wedle uznania
- nie może być
a) sprzeczna z normami bezwzględnie obowiązującymi,
b) naruszać właściwość (naturę) stosunku,
c) naruszać ustawy - sankcja nieważności umowy
d) sprzeciwiać się zasadom współżycia społecznego - i dobrym obyczajom
- celem umowy nie może być obejście prawa
4) daleko idące uwolnienie od formalizmu prawnego - w stosunkach umownych przeważa regułą, że prawne skuteczne jest samo porozumienie stron nie wymagające szczególnej formy
-jeżeli ustawa nie wymaga konkretnej formy może być ona zawarta w dowolnej formie (zastrzeżenia mogą być dla celów dowodowych - ad probationem, pod rygorem nieważności - ad solemnitatem, dla osiągnięcia określonych skutków - ad eventum)
-zastrzeżeni formy notarialnej ad solemnitatem - przeniesienie własności nieruchomości lub zobowiązanie do tego, ustanowienie // przeniesienie użytkowania wieczystego
-zastrzeżenie formy pisemnej ad solemnitatem - umowa o przejęciu długu, oświadczenie poręczenia,
-inne formy ad solemnitatem - pisemna z podpisami poświadczonymi notarialnie, pisemna dla osiągnięcia szczególnych skutków prawnych
-zastrzeżenie formy pisemnej ad probationem - wszelkie czynności prawne rozporządzające mieniem ponad 2000 zł
*mowa niemożliwa do spełnienia:
a) pierwotna - umowa jest nieważna
b) następcza nie z winy dłużnika - umowa jest nieważna
c) następcza z winy dłużnika - umowa jest ważna - obowiązek odszkodowania
*wyzysk
- zachodzi gdy mamy do czynienia z rażącą dysproporcją świadczeń
- do cech wyzysku należą świadome wykorzystywanie przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony Art. 388 &2
-wyzyskiwany zadać zmniejszenia swojego świadczenia, zwiększenia świadczenia wyzyskującego lub w razie nadmiernych trudności unieważnienia umowy - uprawnienia strony wygasają z upływem 2 lat od daty zawarcia umowy
Wzorce umowne
- są to typy umów masowych, których celem jest ujednolicenie i szybkie organizowanie obrotu standaryzowanych towarów i usług - są podstawą do zawierania umów z konsumentem
-wzorce umowne pochodzące od jednej ze stron umowy nie mogą by traktowane w kategoriach normatywnych - nie są źródłami prawa powszechnie obowiązującego
-stopień szczegółowości, zakres oraz sposób ujęcia wzorca mogą być zróżnicowane
-konsumentem w świetle KC jest osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą - konsumentem jest również podmiot uzyskujący świadczeni służące jego działalności, tyle że nie bezpośrednio
*zawarcie umowy przy użyciu wzorca
-związanie umową musi być ściśle podporządkowane określonym ustawowo przesłankom - strony nie mogą ich wyłączyć w drodze umowy
1) podstawową przesłanką jest doręczenie wzorca umowy przy jej zawarciu - musi bezpośrednio poprzedzać sam moment dojścia umowy do skutku) Art. 384 &1 KC
- nie można uznać za doręczenie wywieszenia wzorca w widocznym miejscu i nie budzącym wątpliwości oznaczeniem charakteru przekazywanej treści
- wyjątkiem jest sytuacja, w której posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, z zastrzeżeniem że druga strona mogła się tego z łatwością domyślić Art. 384 &2 KC - przesłanki te ma obowiązek udowodnić oponent, gdyż leży to w jego interesie
-informacja niekompletna, nieczytelna, wewnętrznie sprzeczna nie może być uznana za spełniającą przesłankę łatwości dowiedzenia się o treści wzorca - wzorzec powinien być sformułowany jasno i zrozumiale a wszelkie niejasności interpretacyjne powinny być tłumaczone na korzyść konsumenta Art. 385 & 2 KC
2) w wypadku gdy wzorzec został wydany już w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym to wiąże on konsumenta jeżeli strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym czasie a miała taką możliwość i wzorzec został jej dostarczony
-przeważający w doktrynie jest pogląd, że wzorce stanowią specyficzny szczególny instrument kształtowania treści stosunku prawnego, obok wymienionych w art. 56 KC oświadczenia woli, ustaw i ZW Społ.
*niedozwolone klauzule umowne:
- naruszające zasadę wzajemnego ufania, powodujące istotną i nieusprawiedliwioną dysproporcję umownych praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta
- wg Art. 385(1) KC za niedozwolone klauzule należy uznać postanowienia umowy nie uzgodnione z konsumentem indywidualnie (wymagana jest jakakolwiek forma negocjacji między stronami a nie tylko zgoda konsumenta), a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy - nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron jeżeli były one sformułowane jednoznacznie
- naruszenie dobrych obyczajów i rażące naruszenie interesów konsumenta powinny być każdorazowo ustalane w kontekście danej umowy
-katalog niedozwolonych klauzul - przykładowy; rozszerzać go można przez wpis do rejestru klauzul na podstawie rozstrzygnięcia Sądu Antymonopolowego w W-wie; kategorie: Art. 385 (3) KC
1) odnoszące się do zawarcia i wykonywania umowy m.in.:
a) uzależnienie zawarcia umowy lub jej wykonania od zawarcia innej umowy
b) uzależnienie spełnienia świadczenia od okoliczności zależnej tylko od woli kontrahenta konsumenta
2) dotyczące zmiany umowy, rozwiązania jej lub odstąpienia od niej m.in.:
a) pozbawienie konsumenta prawa do rozwiązania umowy, odstąpienia lub wypowiedzenia
b) uprawnienie kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie
3) dotyczące zakresu odpowiedzialności stron m.in.:
a) postanowienia wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie
- postanowienia umowy zwieranej z konsumentem należące do kategorii NKU nie wiążą go, w pozostałym zakresie strony związane są postanowieniami umowy - Art. 385 (1) &2
Sprzedaż
Elementy przedmiotowo istotne umowy sprzedaży
*sprzedaż jest umowa, w której jedna strona zobowiązuje się przenieść własność rzeczy i wydać ją drugiej stronie, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić cenę - Art. 535 KC
*przedmiotem sprzedaży mogą być oprócz rzeczy energii i prawa majątkowe - Art. 555 KC
*nie ma przeszkody sprzedaży rzeczy lub prawa, które w chwili zawarcia umowy jeszcze nie istnieją
a) sprzedaż rzeczy spodziewanej - emtio rei speratae
b) sprzedaż nadziei - emptio spei
*przedmiotem sprzedaży mogą być rzeczy i prawa cudze - nie należące do zbywcy - musi on wtedy uzyskać stosowne uprawnienie, a następnie przenieść je na kupującego
*cenę stanowi zawsze umowa pieniężna wyrażona w stosunkach krajowych w złotych (zasada walutowości) Art. 358 KC
- ustalenie ceny następuje z reguły w umowie - można ją określić poprzez ustalenie podstaw do ustalenie jej w przyszłości Art. 536 KC
- musi stanowić w rozumieniu kontrahentów ekwiwalent zbywanej rzeczy lub prawa
- jeżeli strony miały na względzie cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju, w razie wątpliwości bierze się pod uwagą cenę w miejscu i czasie, w którym rzecz ma być kupującemu wydana
* esentialia negotii umowy sprzedaży:
-oznaczenie przedmiotu świadczenia, zbywcy i ceny
-jest on umową konsensualną, wzajemną, odpłatną, zobowiązującą - wymaga świadczenia każdej ze stron
Zasada walutowości i nominalizmu
- nominalizm - wedle tej zasady wykonanie zobowiązania pieniężnego przez dłużnika następuje przez zapłatę sumy nominalnej w znakach pieniężnych, które reprezentują należność według przepisów walutowych państwa, w którego walucie następuje zapłata
- zasada płatności w danym państwie znakami pieniężnymi emitowanymi przez narodowy bank danego kraju - umowy mogą opiewać tylko na te znaki pieniężne
Waloryzacja umowna i sądowa
-waloryzacja polega na ustaleniu zniżki lub dopłaty do sumy nominalnej - zastosowane zostają inne mierniki wartości od pieniądza
- może być podejmowana z inicjatywy ustawodawcy, sądu lub indywidualnej
*umowna - strony licząc się z inflacją lub deflacją mogą zastrzec w umowie że wartość świadczenia pieniężnego określona zostanie w relacji do innego pieniądza niż polski
-KC nie przewiduje ograniczeń co do rodzaju mierników wartości, którymi strony mogą się posługiwać - indeksowa, walutowa
*sądowa - Art. 358 (1) & 3 KC - oznacza że sąd może dokonać zmiany wysokości świadczenia pieniężnego lub sposobu jego spełnienia - powinien się przy tym kierować ZWS
-waloryzacja sądowa może być wykonywana wielokrotnie w stosunku do tego samego stosunku zobowiązaniowego
- może dotyczyć tylko świadczeń pieniężnych stanowiących przedmiot stosunków cywilnoprawnych
- jest wyłączona gdy dotknięty skutkami zamiany siły nabywczej jest podmiot prowadzący przedsiębiorstwa świadczenie jest w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa - Art. 358 (1) & 4 KC
- Art. 357 (1) - odnosi się do wszystkich zobowiązań powstałych z umów - stosowany w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków gospodarczych, których skutki były niemożliwe do przewidzenia
- Art. 358 (1) - odnosi się do zobowiązań pieniężnych powstałych z różnych zdarzeń prawnych - stosowany w przypadku zmiany siły nabywczej pieniądza
Umowa przedwstępna
-pactum de contrehando - treścią umowy jest zobowiązanie do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy jako umowy stanowczej - Art. 389 KC
-jeżeli umowa jest jednostronnie wiążąca to zawarcia umowy stanowczej może zadać tylko strona uprawniona, jeżeli jest dwustronnie zobowiązująca to obie
*ważność umowy przedwstępnej jest uzależniona od: Art. 389 KC
1) określenia w jej treści istotnych postanowień umowy przyrzeczonej
2) określeniu terminu, w ciągu którego umowa przyrzeczona ma być zawarta
- dla ważności umowy nie jest konieczna żadna szczególna forma
*skutki umowy przedwstępnej:
a) silniejszy - polega na możliwości przymusowego doprowadzenia do zawarcia umowy przyrzeczonej
-skutek uzależniony od spełnienia przez umowę przedwstępną wymagań od których zależy ważność umowy przyrzeczonej - szczególnie co do formy
b) słabszy - ogranicza się do roszczenia odszkodowania w razie nie zawarcia umowy przyrzeczonej
-realizacja skutku słabszego jest uzależniona od wykazania szkody poniesionej przez to że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej Art. 390 &1 KC
-roszczenia poszkodowanego przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa była zawarta // orzeczenia sądowego jeżeli poszkodowany dochodził uprawnień ze skutku silniejszego, a sąd oddalił roszczenie
Dodatkowe klauzule umowne
*zadatek
-oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej przy zawieraniu umowy - wg KC traktowany jako surogat odszkodowania w razie nie zawarcia umowy (Art. 394 KC)
- w przypadku wykonania umowy zadatek dany w rzeczach // pieniądzach, które są przedmiotem świadczenia zostają zaliczony na poczet należności
- zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony
- danie zadatku jest umową realną
*umowne prawo odstąpienia
- jednostronne odstąpienie od umowy - wyjątkowo odstępstwo od reguły pacta sunt servanda:
a) niektóre umowy - np. zlecenie lub spółka (warunki)
b) przy umowach wzajemnych w razie niewykonania umowy przez drugą stronę Art. 495 &1 KC
- skutek odstąpienia - umowa jest traktowana jako wcale nie zawarta
- strony są zobowiązane zwrócić to co sobie świadczyły w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu Art. 395 &2 KC - przy wzajemnych zwracają jednocześnie
- jeżeli nie można zwrócić świadczenia drugiej stronie należy się odszkodowanie
- lex commissoria - zastrzeżenie, że strona może odstąpić od umowy, jeżeli druga strona nie spełni świadczenia lub spełni je nienależycie
*odstępne
- umowa o odstępne - wedle niej strony mogą odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej - Art. 396 KC