Inżynieria ruchu lotniczego jest dziedzina inżynierii zajmującą się badaniami procesów ruchu lotniczego i praktycznym zastosowaniem wiedzy o ruchu w planowaniu, projektowaniu, realizacji i eksploatacji systemów transportu lotniczego oraz urządzeń i systemów organizacji i sterowani a ruchem lotniczym; jest to także możliwość praktycznego wykorzystywania doświadczeń z badania płynności ruchu dla większych intensywności ruchu. Problemy, jakimi się zajmuje: planowanie lotów, planowanie rotacji statków powietrznych, przydział załóg do rejsów, dyspozycyjność portu lotniczego, przepustowość lotniska dla operacji lotniczych, przepustowość terminala pasażerskiego, pojemność sektora kontroli ruchu lotniczego, sterowanie lotami nie trasowymi; Statkiem powietrznym nazywamy urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża; Aerostat - to lżejszy od powietrza statek powietrzny, utrzymywanie w locie głównie w wyniku statycznego oddziaływania powietrza; balon to aerostat bez napędu, zaś sterowiec - z napędem; Aerodyna - cięższy od powietrza statek powietrzny, który uzyskuje siłę nośną w locie głównie w wyniku działalności sił aerodynamicznych; Rejestr statków powietrznych prowadzi prezes ULC. Wpisaniu do rejestru podlegają: samoloty, śmigłowce, szybowce, motoszybowce, sterowce, balony (z wyłączeniem bezzałogowych). Poprzez wpisanie do rejestru stwierdza się: tożsamość danego egzemplarza, określa właściciela i ewentualnie użytkownika, ustanawia się jego przynależność państwową. Podczas rejestracji sprzętu nadaje się znaki rozpoznawcze składające się ze znaków przynależności państwowej oraz znaków rejestracyjnych. Potwierdzeniem wpisania jest wydanie świadectwa rejestracji; Ruch lotniczy to rucha statków powietrznych będących w powietrzu i na polu manewrowym lotniska; Ruch kontrolowany - ruch statków powietrznych, które w czasie lotu objęte są działaniem służby ATC; Ruch nadzorowany - ruch statków powietrznych objęty działaniem służby nadzoru ruchu lotniczego (gdzie statki powietrzne nie podlegają bezpośredniej ingerencji organów kontroli i nie mają zapewnionej bezkolizyjności lotu); Lotnisko - to wydzielony obszar na lądzie, w wodzie lub innej powierzchni w całości lub części przeznaczony do wykonywania startów i lądowań oraz naziemnego lub nawodnego ruchu statków powietrznych, wraz ze znajdującymi się w jego granicach obiektami i urządzeniami budowlanymi o charakterze trwałym wpisany do rejestru lotnisk; Port lotniczy - to lotnisko użytku publicznego wykorzystywane do lotów handlowych. Port lotniczy składa się z dwóch obszarów: lotniczego (airside - przeznaczonego do obsługi samolotów) i naziemnego (landside - przeznaczonego do obsługi pasażerów); Lądowisko - to wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w całości lub części przeznaczony do wykonywania startów, lądowań i naziemnego ruchu statków powietrznych, ujęty w ewidencji lądowisk; Część lotnicza lotniska - to obszar trwale przeznaczony do startów i lądowań statków powietrznych oraz związanego z tym ruchu SP wraz z urządzeniami służącymi do obsługi tego ruchu. Dostęp do tego obszaru jest stale kontrolowany; Część naziemna lotniska - obszar przeznaczony do obsługi pasażerów i ich bagażu; Przestrzeń powietrzna kontrolowana (CTA): Rejon Informacji Powietrznej (FIR) - przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach, w której zapewnione są FIS i ALS; Sektor kontroli - część wyznaczonego obszaru kontrolowanego, w którym odpowiedzialność jest nałożona na jednego lub kilku kontrolerów; Rejon kontrolowany lotniska (TMA) - część obszaru kontrolowanego wydzielona zazwyczaj na zbiegu tras ATS znajdujących się w pobliżu jednego lub kilku ważniejszych lotnisk; Strefa kontrolowana lotniska (CTR) - wydzielona nad lotniskiem część przestrzeni powietrznej kontrolowanej rozciągająca się od powierzchni ziemi; Droga lotnicza (AWY) - wydzielona w postaci korytarza powietrznego część obszaru kontrolowanego w którym działają urządzenia radionawigacyjne; Służba kontroli ruchu lotniczego (ATC) - to służba ustanowiona w celu: zapobiegania kolizjom (między statkami powietrznymi w locie i na polu manewrowym) oraz usprawnienia i utrzymywania uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego; Służba kontroli obszaru (ACC) - sprawowanie kontroli ruchu lotniczego wobec lotów kontrolowanych wykonywanych w drogach lotniczych; kontroler radarowy - ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo ruchu lotniczego w sektorze; planning kontroler - wspomaga radarowego, koordynuje ruch lotniczy zapisywany na bieżąco na paskach postępu lotu; asystent kontrolera - obsługuje terminal systemu planów lotu; Służba kontroli zbliżania (APP) - sprawowanie kontroli ruchu lotniczego w odniesieniu do lotów kontrolowanych SP przylatujących i odlatujących; kontroler zbliżania - odpowiada za separację, zapewnia pomoc nawigacyjna; kontroler DIR - powołany przy dużym ruchu, zajmuje się statkami przy podejściu do lądowania; asystent - koordynuje wymianę informacji; kontroler PAR - AC podchodzące w złych warunkach atmosferycznych lub w nocy; Służba kontroli lotniska (TWR) - sprawowanie kontroli ruchu lotniczego w ruchu lotniskowym; kontroler TWR - zapewnia separacje AC na podejściach, przekazuje zgodę na lot; kontroler GND - odpowiada za ruch naziemny SP w obrębie dróg kołowania i dróg startowych; asystent wieżowy - pośredniczy w wymianie informacji z innymi organami kontroli; operator -odpowiada za dostęp do bazy danych planów lotu; Podstawowe zasady organizacji ruchu: - każdy a/c od chwili rozpoczęcia do zakończenia ruchu pozostaje pod nieprzerwaną kontrolą jednego z organów ATC; - w każdej z faz lotu kontrolę nad statkiem powietrznym sprawuje zawsze tylko jeden organ ATC; -każdy organ ATC działa w wyznaczonej mu części przestrzeni kontrolowanej; -przekazanie kontroli nad statkiem powietrznym połączone jest zawsze z przekazaniem łączności organowi przejmującemu; Przestrzeń powietrzna to obszar powietrzny rozciągający się nad terytorium lądowym i morskim państwa, nad morzem otwartym lub terytoriami nie podlegającymi żadnemu państwu; Przestrzeń powietrzna kontrolowana jest przestrzenią, w której wszystkim statków powietrznym jest zapewnia się służbę kontroli ruchu lotniczego zgodnie z klasyfikacja przestrzeni ICAO; Loty z widocznością (VFR) - to lotu odbywające się przy zachowaniu ściśle określonych w przepisach zasad, dotyczących warunków meteorologicznych oraz sposobu wykonywania tego rodzaju lotów; Loty według wskazań przyrządów (IFR) - to lot wykonywanie zgodnie z przepisami dla lotów wg wskazań przyrządów. Polega się tylko na informacjach odczytywanych z kokpitu samolotu; Zarządzanie ruchem lotniczym to funkcja wyspecjalizowanych organizacji działających w imieniu państwa, obejmująca: planowanie, organizowanie, koordynowanie i kontrolowanie wszystkich jego składników wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów w sposób sprawny i skuteczny. Celem zarządzania ruchem lotniczym jest osiągnięcie pożądanego poziomu bezpieczeństwa i sprawności ruchu lotniczego. Podstawowymi składnikami biorącymi udział w procesie zarządzania ruchem lotniczym są: organy ATS, SP, przestrzeń powietrzna, pomoce nawigacyjne, informacje służb lotniczych. Zarządzanie ruchem lotniczym (ATM) to: - Zarządzanie przestrzenią powietrzną (ASM) - przydzielanie odpowiednich elementów przestrzeni powietrznej poszczególnym jej użytkownikom; - Zarządzanie przepływem ruchu lotniczego (ATFM) - optymalizacja rozpływu ruchu lotniczego; - Służby ruchu lotniczego (ATS) - bezpośrednie sterowanie ruchem lotniczym; Funkcje ATM: - planowanie i koordynowanie wykorzystania przestrzeni powietrznej przez różne rodzaje SP; - przydział przestrzeni powietrznej zainteresowanym użytkownikom; - określanie natężenia przepływu ruchu lotniczego i jego regulowanie; -świadczenie bezpośrednich usług lotniczych;
Obsługa naziemna - to usługi wykonywane w porcie lotniczym na rzecz przewoźników lotniczych użytkujących port lotniczy. Jej proces polega na: planowaniu rejsu (numer rejsu, liczba pasażerów, numer stanowiska postojowego), przygotowaniu do obsługi (informacja o ładunkach specjalnych, skompletowanie sprzętu do obsługi) oraz czynnościach operacyjnych (wymiana pasażerów, obsługa bagażu, wyposażenie pokładu). Obsługa pasażerska polega na: - świadczeniu wszelkiej pomocy pasażerom, - informowaniu o czasach przylotów/startów, -zapewnieniu opieki w przypadku zakłóceń w rozkładzie lotów, -załatwianiu spraw związanych z bagażem zagubionym/uszkodzonym, -sprawdzaniu biletów, -wydawaniu kart pokładowych,- dokonywaniu rozdziału miejsc w samolocie, -rejestrowaniu bagażu i umieszczeniu go w sortowni, -zapewnieniu bezpieczeństwa; Obsługa techniczna: to 4 typy przeglądów technicznych: - typu A - wykonywany co 500 godzin lotu, trwa 12-24h; -typu B - wykonywany co 750 godzin lotu, trwa ok 24h; -typu C - wykonywany raz na rok, trwa 2 tygodnie; -typu D - wykonywany co 6-7 lat, obejmuje całkowity remont, trwa do 6 tygodni; Przewoźnik lotniczy to podmiot posiadający ważny certyfikat upoważniający do prowadzenia działalności gospodarczej z zakresu przewozu lotniczego pasażerów, bagażu, towarów lub poczty za wynagrodzeniem. przewoźnik umowny - przewoźnik lotniczy wskazany w umowie przewozu jako przewoźnik mający wykonać dany lot; przewoźnik faktyczny - przewoźnik lotniczy wykonujący lub zamierzający wykonać lot na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez przewoźnika umownego; przewoźnik liniowy - wykonujący regularny przewóz wykonywany między tymi samymi punktami wg opublikowanego rozkładu lotów; przewoźnik czarterowy - wykonujący nieregularny przewóz lotniczy, polegający na tym, iż na podstawie umowy czarteru lotniczego przewoźnik oddaje do dyspozycji czarterującego określona liczbę miejsc lub pojemności statku; tradycyjni przewoźnicy lotniczy - członkowie IATA; dyskontowi przewoźnicy lotniczy - zrzeszeni w ELFAA; Certyfikat Usług Lotniczych AWC - upoważnia do działalności usługowej, takiej jak: loty agrolotnicze, patrolowe, inspekcyjne, fotogrametryczne, przeciwpożarowe i gaśnicze, poszukiwawczo-ratownicze, prowadzenie prac budowlano - montażowych; Certyfikat Przewoźnika Lotniczego AOC - upoważnia do przewozów lotniczych: pasażerskich, towarowych, sanitarnych, medycznych; koncesja upoważnia do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie zarobkowych przewozów lotniczych; Ruch lotniskowy - to wszelki ruch na polu manewrowym lotniska i ruch wszystkich samolotów wykonujących loty w pobliżu lotniska; Procedura CDA - polega na jednostajnym zmniejszaniu wysokości przy jednoczesnym utrzymaniu silników samolotu pracujących na biegu jałowym oraz wysunięciu klap i podwozia w optymalnym momencie podejścia do lądowania; Operacja lądowania - polega na sprowadzeniu samolotu z przestrzeni powietrznej na powierzchnię ziemi na przeznaczonej do tego drodze startowej; Operacja startu - polega na przemieszczeniu się samolotu z drogi startowej do lotu trasowego w przestrzeni powietrznej; Operacja kołowania - to ruch SP po powierzchni lotniska przy użyciu własnych silników, wynikający z manewrów związanych ze startem lub lądowaniem; Rodzaje lotów -lot handlowy - związany z lądowaniem w celu zabrania lub pozostawienia pasażerów, bagażu, towarów lub poczty przewożonych odpłatnie; -lot międzynarodowy - lot, w którym następuje przekroczenie granicy państwowej; -lot tranzytowy - lot w przestrzeni powietrznej RP rozpoczynający się i kończący poza jej terytorium; -lot długodystansowy - jednoodcinkowy lot na dystansie, którego pokonanie wymaga minimum 8 godzin lotu SP; Przewóz lotniczy to przewóz pasażerów, bagażu, towarów lub poczty, wykonywany statkiem powietrznym odpłatnie; Regularny przewóz lotniczy - jest wtedy, gdy miejsca w SP są publicznie oferowane do nabycia, a przewóz jest wykonywany między tymi samymi punktami wg rozkładu lotów lub z częstotliwością wskazującą na regularność lotów; Czarterowy przewóz lotniczy - przewóz dokonywany na podstawie umowy czarteru lotniczego, w której przewoźnik lotniczy oddaje do dyspozycji czarterującego określoną liczbę miejsc lub pojemność statku; PAŻP - Polska Agencja Żeglugi Powietrznej: to organ odpowiedzialny za zarządzanie ruchem lotniczym w polskiej przestrzeni powietrznej; ULC - Urząd Lotnictwa Cywilnego: kreuje politykę państwa w stosunku do wszystkich użytkowników polskiej przestrzeni powietrznej oraz ustala standardy i przepisy w zakresie: zarządzania ruchem lotniczym, personelu lotniczego, wyposażenia radionawigacyjnego SP, infrastruktury naziemnej łącznie z lotniskami oraz nadzoruje ich stosowanie. Regulacja i nadzór umożliwia wspólne zarządzanie przestrzenią powietrzną, ustalenie jednolitych przepisów dotyczących ruchu lotniczego, urządzeń łączności, personelu, SP; ICAO - Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego - odpowiedzialna za opracowywanie i wdrażanie międzynarodowych przepisów regulujących bezpieczeństwo ruchu lotniczego i ekonomię transportu lotniczego; IATA - Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych - światowa organizacja handlowa skupiającą 231 przewoźników; ELFAA - Zrzeszenie Europejskich Przewoźników Niskokosztowych - sojusz tanich europejskich linii lotniczych. Non-profit, ma na celu reprezentować i chronić interesy tanich linii lotniczych oraz ich klientów; Separacja to wyznaczenie samolotom takich wzajemnych odległości w płaszczyźnie poziomej i pionowej, które uniemożliwiają zderzenie się ich w locie; Separacja pionowa - odseparowanie samolotów przez nakazanie im lotu na różnych wysokościach; Separacja pozioma - odseparowanie samolotów przez utrzymanie zadanych odległości przy locie na tej samej wysokości; podłużna - samoloty lecą w tym samym kierunku; boczna - lecą w różnych kierunkach; Separacja radarowa - informacja o położeniu samolotów pochodzi z urządzeń radarowych; Separacja boczna - uzyskuje się ja przez wyznaczenie różnych tras lotu lub różnych miejsc geograficznych; wynika ona z meldunków pozycyjnych nadawanych nad różnymi punktami geograficznymi; Separacja podłużna - powinna umożliwiać zachowanie odległości nie mniejszej niż określone minimum między SP lecącymi na tej samej linii drogi; Radiolatarnie lotnicze - wyznaczają oś drogi lotniczej, ułatwiają lot i sterowanie ruchem przez umożliwienie określenia dokładnego położenia statku powietrznego względem ziemi; NDB - średniofalowa radiolatarnia bezkierunkowa współpracująca z radiokompasem automatycznym; VOR - ogólnokierunkowa radiolatarnia wysokiej częstotliwości, jest kątowym systemem nawigacyjnym średniego i bliskiego zasięgu; Zalety i wady radiolatarni: + niezawodność, + prostota, +rozpowszechnienie na całym świecie; - podatność na błąd terenowy; System podejścia do lądowania wg wskazań przyrządów - nie pozwalają na wykonywanie podejścia i lądowania przy zerowej widoczności. Umożliwiają jedynie prawidłowe podejście do osi lądowania do punktu, z którego droga jest widoczna; ILS - system wspomagania lądowania przy ograniczonej widzialności. Ma za zadanie sprowadzić statek powietrzny z nakazanym kursem lądowania po ścieżce podejścia; Światła podejścia - ich zadaniem jest ułatwienie odnalezienia w nocy progu drogi startowej i pomoc w utrzymaniu właściwego kierunku i ścieżki schodzenia samolotu w czasie końcowego podejścia.