2.5. Organizacja służb ratowniczych w Polsce i wybranych krajach Europy
2.5.1. Struktura i funkcjonowanie służb ratowniczych w Polsce
Rozwój cywilizacji, szybki postęp techniczny i związane z tym zagrożenia zmuszają do stworzenia odpowiednio skutecznego systemu ratowniczego, tak, aby jego podmioty bez przeszkód mogły zlikwidować występujące zagrożenie lub szybko uporać się ze skutkami katastrofy. Zakres działania i zadania służb ratowniczych w Polsce określają różne przepisy, charakterystyczne dla wszystkich podmiotów prowadzących działania ratownicze, przede wszystkim można tu wspomnieć ustawy o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz.U.91.81.351 z późn. zm.) i o Państwowej Straży Pożarnej z 24 sierpnia 1991 roku (Dz.U.91.88.400 z późn. zm.), ustawie o Policji z kwietnia 1990 roku, ustawie o Zakładach Opieki Zdrowotnej z 30 sierpnia 1991 roku (Dz.U.91.91.408 z późn. zm.) i ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 25 lipca 2001 r. (mająca wejść w życie w całości z dniem 1 stycznia 2003 roku, Dz.U.01.113.1207) czy rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie obrony cywilnej z 28 września 1993 roku (Dz.U.93.93.429). Polskie służby ratownicze, będące bezpośrednio na miejscu zdarzeń to funkcjonariusze straży pożarnej, policji, ratownicy medyczni, lekarze i pielęgniarze pogotowia ratunkowego, a także służba obrony cywilnej, ochotnicza straż pożarna i wojsko niezbędne podczas zdarzeń kryzysowych, klęsk żywiołowych. Wszystkie wymienione powyżej służby działają w oparciu o przepisy, które na bieżąco ulegają zmianom ze względu na próby i chęci przystosowania ich do występujących standardów europejskich.
Ratownictwo polskie, wsparte na filarach Państwowej Straży Pożarnej, kieruje się przepisami określonymi przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. (Dz.U.99.111.1311 z późn. zm.) w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Wskazuje ono przede wszystkim na to, iż: „Krajowy system ratowniczo-gaśniczy, zwany dalej "systemem", jest zorganizowany na trzech poziomach:
1) powiatowym,
2) wojewódzkim,
3) krajowym.
2. Na poziomie powiatowym wykonuje się wszystkie podstawowe zadania systemu, związane z obszarem powiatu.
3. Poziomy wojewódzki i krajowy spełniają rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza obszaru danego powiatu lub województwa.”
System ten łączy w jedno wszystkie służby ratownicze, nad którymi piecze i całkowitą koordynację ma sprawować Państwowa Straż Pożarna. § 2 ust. 1, 2 i 3 ww. rozporządzenia wskazuje na to, że: „Na poziomie powiatowym system tworzą następujące podmioty systemu:
1) komenda powiatowa (miejska) Państwowej Straży Pożarnej,
2) jednostki ochrony przeciwpożarowej mające siedzibę na obszarze powiatu włączone do systemu,
3) powiatowy zespół do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa,
4) włączone do systemu inne służby, inspekcje, straże i instytucje, o których mowa w art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351 z późniejszymi zmianami),
5) specjaliści w sprawach ratownictwa i inne podmioty, włączeni do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej.
2. Na poziomie wojewódzkim system tworzą następujące podmioty systemu:
1) komenda wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej,
2) wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych stanowiące wojewódzki odwód operacyjny,
3) ośrodki szkolenia Państwowej Straży Pożarnej,
4) wojewódzki zespół do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa,
5) krajowa baza sprzętu specjalistycznego Państwowej Straży Pożarnej,
6) podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 4 i 5, włączone do systemu na poziomie wojewódzkim.
3. Na poziomie krajowym system tworzą następujące podmioty systemu:
1) Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej,
2) wydzielone siły i środki z wojewódzkich odwodów operacyjnych stanowiące centralny odwód operacyjny,
3) szkoły Państwowej Straży Pożarnej,
4) krajowe bazy sprzętu specjalistycznego Państwowej Straży Pożarnej,
5) jednostki badawczo-rozwojowe ochrony przeciwpożarowej,
podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 4 i 5, włączone do systemu na poziomie krajowym.”
Wspomniany wyżej art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej określa definicję KSRG, przez który rozumie się „integralną część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych.”
Ponadto wojewoda i starosta powołują, odpowiednio w województwie lub powiecie, wojewódzki lub powiatowy zespół do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa. „W skład wojewódzkiego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa wchodzą:
1) przewodniczący - wojewoda,
2) zastępca - komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
3) członkowie:
a) komendant wojewódzki Policji,
b) wojewódzki inspektor obrony cywilnej,
c) wojewódzki inspektor ochrony środowiska,
d) wojewódzki inspektor sanitarny,
wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego,
szef wojewódzkiego sztabu wojskowego.”
„W skład powiatowego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa wchodzą:
1) przewodniczący - starosta,
2) zastępca - komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej,
3) członkowie:
a) komendant powiatowy Policji,
b) powiatowy inspektor obrony cywilnej,
c) powiatowy inspektor sanitarny,
powiatowy inspektor nadzoru budowlanego,
przedstawiciel wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.”9
Wymienione wyżej zespoły ds. ochrony ppoż. i ratownictwa wspomagają starostę i wojewodę w wypełnianiu ich obowiązków związanych z bezpieczeństwem administrowanego obszaru. Mówi o tym zapis art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej. W sytuacjach, w których nie występują żadne nadzwyczajne zdarzenia, a służby ratownicze wykonują rutynowe działania, zespoły pełnią rolę organu opiniodawczego oraz podejmują działania prewencyjne i planistyczne, natomiast „w przypadku powstania klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia oraz zagrożenia życia, zdrowia środowiska noszącego znamiona kryzysu, stają się zespołami reagowania kryzysowego” (ust.6 art.14 ustawy o ochronie ppoż.), pełniąc funkcję sztabu dla starosty lub wojewody.
Od czasu przekazania obrony cywilnej z Ministerstwa Obrony Narodowej do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (1 stycznia 1997 r.) trwają bezustanne prace nad jej dostosowaniem do obecnych potrzeb i możliwości naszego kraju w zakresie ochrony ludności. Prace te prowadzą do udoskonalenia systemu obrony cywilnej (OC), tak, aby skutecznie służył humanitarnym celom ochrony ludności w czasie pokoju i wojny, a jego unowocześniony kształt spełniał wymogi prawa międzynarodowego i standardy NATO.
Obecnie za podstawowy poziom wykonawczy zadań ochrony ludności i reagowania kryzysowego przyjmuje się szczebel powiatu (równorzędnego), ponieważ większość zdarzeń kryzysowych ma miejsce właśnie na tym poziomie. Powiat dysponuje na ogół wystarczającymi siłami i środkami, w tym zapleczem logistycznym i technicznym, żeby przeciwstawić się sytuacjom kryzysowym. Uwzględniły to przepisy art. 4 ust. 11 ustawy o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r., które obciążyły powiat zadaniami w zakresie: ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia, zdrowia ludzi i środowiska. Natomiast poziom gminy samorządowej, według dotychczasowych ustaleń, ma podejmować zadania ochrony ludności o charakterze pomocniczym i uzupełniającym na rzecz powiatu.
Obrona cywilna została powołana do pełnienia swej humanitarnej misji przez prawo międzynarodowe. Aktem tego prawa powołującym OC jest Protokół dodatkowy I (art. 61) do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych. Protokół I wraz z Protokołem II (o ochronie ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych) został ostatecznie ratyfikowany przez prezydenta RP 19 września 1991 r. Następnie Rada Ministrów wprowadziła je w życie, co spowodowało, iż z dniem 24 kwietnia 1992 r. stały się obligatoryjnym prawem krajowym. W wyniku tej ratyfikacji obrona cywilna, istniejąca w Polsce od 18 maja 1973 r., została w 1991 r. gruntownie przebudowana pod względem legislacyjnym i organizacyjnym oraz „odwojskowiona", spełniając wymogi prawa międzynarodowego i wzorców zachodnich. Obecnie obrona cywilna straciła na znaczeniu, jako system chroniący ludność cywilną przed skutkami wojny. Równocześnie wzrosło zapotrzebowanie na tworzenie i działalność systemów zwalczających zagrożenia czasu pokoju. Chodzi głównie o wzmożenie ochrony przed klęskami żywiołowymi, sytuacjami kryzysowymi, katastrofami związanymi z technicznym i technologicznym rozwojem cywilizacyjnym współczesnego świata10.
Przed tego typu zagrożeniami w pierwszej kolejności chronią społeczeństwo strażacy PSP. Ich liczba waha się w granicach 28 500 funkcjonariuszy zawodowej straży pożarnej, w tym 27 żołnierzy zawodowych. Pełnią służbę na terenie 16 województw w 328 komendach powiatowych (miejskich), które skupiają w swoich strukturach 496 jednostek ratowniczo-gaśniczych (biuletyn informacyjny PSP za rok 2000). Ponadto w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym funkcjonuje 2787 jednostek ochotniczej straży pożarnej i 6 zakładowych jednostek ochrony przeciwpożarowej. Ochotnicze Straże Pożarne postawiły do dyspozycji systemu 73331 ratowników oraz 2880 samochodów pożarniczych. Poza tym KSRG skupia wiele innych podmiotów, z którymi komendant główny PSP podpisał porozumienia o współdziałaniu podczas akcji ratowniczych, np.:
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR),
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR),
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR),
Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP),
Zarząd Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego,
Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej MSWiA w Krakowie, Poznaniu i Warszawie,
Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich,
Oprócz tego komendanci powiatowi i wojewódzcy PSP podpisują szereg porozumień i umów z lokalnymi służbami i instytucjami, bez których pomocy nie można byłoby skutecznie zwalczyć skutków powstałego zagrożenia.
Wszelkiego rodzaju zdarzenia oraz miejsca prowadzenia działań zabezpieczają policjanci, których liczbę w Polsce szacuje się na 97 581 (jeden policjant przypada na 396 mieszkańców Polski), w tym 59 % to służba prewencyjna11.
Działalność służb ratowniczych to także edukacja i szkolenie młodej kadry kierowniczej w różnych dziedzinach życia ze szczególnym naciskiem na zarządzanie bezpieczeństwem. Główne ośrodki naukowe Państwowej Straży Pożarnej to Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie (CNBOP), Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie (SGSP) szkoląca kadrę oficerską, trzy szkoły szkolące kadrę średniego szczebla (Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie i w Warszawie, Centralna Szkoła PSP w Częstochowie) oraz trzy szkoły podoficerskie w Bydgoszczy, Opolu i Supraślu. Kadrę obrony cywilnej szkolą ośrodki powołane do tego celu przez szefów obrony cywilnej na terenie, gdzie oddziały i pododdziały obrony cywilnej są tworzone. Odpowiednio do tego wyznaczeni szefowie obrony cywilnej w gminie, województwie lub zakładach pracy tworzą przepisy i wydają zarządzenia odnośnie funkcjonowania i organizacji systemu alarmowania i wykrywania przez powołane oddziały OC, o czym mówi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 roku w sprawie obrony cywilnej.
Likwidowanie zaistniałych zagrożeń w myśl idei zarządzania bezpieczeństwem na poziomie lokalnym polega na szybkim zareagowaniu służb ratowniczych na wezwanie lub powiadomienie o zagrożeniu. W 2000 roku ponad 50 % interwencji związanych było z pożarami, a 45 % to zdarzenia miejscowe i wszelkiego rodzaju ratownictwo drogowe. Służby ratownicze w skali kraju wyjeżdżają do zdarzeń średnio co 4 minuty. W ostatnim czasie spotyka się wzrost zagrożeń technicznych, w których likwidowaniu uczestniczą oprócz straży pożarnych, ratowników medycznych i policji inne służby specjalistyczne włączając w to pogotowia gazowe, energetyczne i bazy sprzętu specjalistycznego (dźwigi, podnośniki, helikoptery). Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy powołany został do tego, aby zintegrować służby współpracujące podczas akcji ratowniczych i zwiększyć skuteczność ich działań. W ostatecznym kształcie ma on funkcjonować jak systemy ratownicze w innych krajach Unii Europejskiej i tym samym uprościć procedury kierowania służbami podczas zdarzeń na poziomie powiatu. Obecnie dzięki umowom, jakie komendanci powiatowi (miejscy) PSP zawierają z instytucjami i firmami mającymi swoje siedziby na terenie ich powiatów, miejscowe zagrożenia są likwidowane szybciej i skuteczniej. Funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na terenia powiatu przedstawia schemat 2.5.1.1.
Informacja o zaistniałym zdarzeniu dociera do systemu z zewnątrz, alarmuje uczestnik zdarzenia, świadek lub system monitorujący. Często informacja w pierwszej kolejności dociera pod nr 998 lub 997 na stanowiska kierowania. Po zweryfikowaniu zgłoszenia dyspozytor decyduje o wysłaniu sił i środków, które jako pierwsze zajęły by się likwidacją zagrożenia. Według mnie oddzielne stanowiska kierowania PSP, Policji i pogotowia ratunkowego wydłużają czas zareagowania na wezwanie. Ratownicy straży pożarnej, są przeszkoleni do udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej ofiarom wypadków i katastrof, i to właśnie oni są często pierwszymi na miejscu zdarzenia. Kierownik akcji ratowniczej (KAR) współpracuje ściśle z dyspozytorem powiatowego stanowiska kierowania PSP i poprzez niego może powiadomić inne służby potrzebne na miejscu akcji. Niestety, tylko te, które umowami są zobligowane do udzielenia takiej pomocy.
Starosta koordynujący działania na poziomie lokalnym ma w swojej kompetencji zadysponowanie potrzebnych służb do zlikwidowania zagrożenia, ale droga tego powiadamiania wydłuża się ze względu na brak spójnych uregulowań prawnych w tym zakresie oraz brak wspólnego stanowiska kierowania na bazie np. tworzonych obecnie centrów powiadamiania ratunkowego, o których szerzej powiem w dalszej części mojej pracy.
Współdziałanie wielu podmiotów ratowniczych podczas akcji ratowniczej niesie za sobą potrzeby odpowiedniego zarządzania tymi podmiotami. Struktura zarządzania w czasie zdarzeń kryzysowych powinna być jak najbardziej prosta i logiczna, a poszczególne elementy tej struktury w sposób zrozumiały powinny się wzajemnie uzupełniać. Nad władzami lokalnymi, które koordynują działania służb ratowniczych, powinny znajdować się komórki administracji centralnej bezpośrednio zaangażowane w sprawy bezpieczeństwa społeczeństwa lokalnego, całego państwa. Do tego typu modelu dążą władze naszego kraju, które poprzez redukcje urzędów i rozszerzenie kompetencji jednych, a ukrócenie władzy innym komórkom, próbują stworzyć jednolity system zarządzania w czasie zdarzeń kryzysowych. Jest wiele propozycji na uproszczenie i tym samym bardziej skuteczne działanie procesu podejmowania decyzji, ale muszą one poczekać na w pełni zintegrowany system ratowniczy.
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy jako filar wokół którego „kręci” się cały problem ratownictwa w Polsce zbudowany jest na ustrukturyzowanym systemie hierarchii, tworzy tzw. łańcuch zwierzchności i odpowiedzialności. Kierownictwo wyższego szczebla KCKRiOL (Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności) jest zwierzchnikiem kierownictwa średniego szczebla, który na poziomie województwa tworzą WSKR-y (Wojewódzkie Stanowiska Koordynacji Ratownictwa) te z kolei nadzorują pracę PSK (Powiatowych Stanowisk Kierowania) jako kierownictwa szczebla lokalnego. Strukturę zarządzania kryzysowego na obszarze naszego kraju przedstawia schemat 2.51.2.
2.5.2. Charakterystyka służb ratowniczych w wybranych krajach Europy
Przygotowanie dobrego i skutecznego systemu, którego zadaniem byłoby przeciwdziałanie zdarzeniom kryzysowym i zintegrowane reagowanie w wszelkiego rodzaju zdarzeniach niebezpiecznych jest trudnym i żmudnym przedsięwzięciem, wymagającym gruntownego przygotowania. Jednym z elementów takiego przygotowania jest analiza i porównanie już istniejących modeli systemów zarządzania kryzysowego w krajach europejskich i na świecie. Niżej chciałbym przedstawić przykładowe rozwiązania systemów w kilku krajach europejskich opracowane na podstawie informacji Dyrektoriatu Generalnego Środowiska, Bezpieczeństwa Nuklearnego i Ochrony Cywilnej Unii Europejskiej (Commision/DG XI Bruksela)14.
Wspólnota Europejska (UE) to obecnie obszar 3,585 mln km2 , który zamieszkuje około 358 mln ludzi w 15 krajach członkowskich. System ochrony ludności w ramach UE koordynują i nadzorują dyrektoriaty z siedzibą w Brukseli (Commision/DG XI), które też uchwaliły sześć rezolucji, począwszy od 1985 r., przygotowując tym samym personel ochrony cywilnej w państwach członkowskich. Bazując na wzajemnym wspieraniu, chciano zachęcić władze państwowe, regionalne i lokalne do stworzenia warunków do wzajemnej współpracy między państwami członkowskimi. Drogą do wyłonienia grupy wysokiego szczebla przedstawicieli administracji państwowych są wspólne szkolenia, wymiana ekspertów i symulowane ćwiczenia we współpracy ze służbami ratowniczymi 15 państw. Komisja zaprasza wyższych urzędników do przedstawienia swoich metod, technik, sukcesów i błędów itd. kolegom z innych państw członkowskich. System wymiany ekspertów obejmuje zarówno instruktorów ochrony cywilnej, jak i zawodowych ratowników. Ćwiczenia symulacyjne potwierdzają efektywność mechanizmów pomocy w krajach członkowskich. Są one uzupełniane w czasie spotkań roboczych, które obejmą tematy kluczowe dla np. symulowanego nagłego wypadku.
Ponadto Komisja udziela również pomocy w sferze technicznej poprzez wkład do projektu wiodącego dla doskonalenia środków technicznych i interwencji technicznych ze strony państw członkowskich. Projekty wiodące powstały na bazie potrzeb i interesów, jakie w tej dziedzinie mogą mieć poszczególne państwa członkowskie.
Dzięki uchwaleniu 8 lipca 1991 r. rezolucji Rady Ochrony Cywilnej o doskonaleniu wzajemnej pomocy między państwami członkowskimi na wypadek katastrof naturalnych i technologicznych, opracowany został podręcznik operacyjny, w którym określono narodowe punkty kontaktowe każdego państwa członkowskiego i Komisji, podobnie jak punkty kontaktowe misji szacowania strat i łącznikowych ekspertów (środowisko i chemia) oraz współpracę na wypadek pożarów lasów. Dodatkowo utworzono dwa narzędzia interwencji, z których pierwsze obejmuje jednostkę operacyjną, która w ciągu całej doby gromadzi i rozprowadza informacje, drugie stanowią szybkie ekspertyzy administracji państwowych udostępnione przez Komisję zainteresowanym władzom15.
Na posiedzeniu Rady 21 kwietnia 1994 r. ministrowie piętnastki podjęli inicjatywy odnośnie lepszego informowania ludności cywilnej w zakresie zagrożeń i samoobrony przed niebezpieczeństwem, dzięki czemu wzrosła świadomość obywateli i większość z nich jest przygotowana do współpracy ze służbami ratowniczymi, szczególnie podczas zdarzeń nadzwyczajnych. Ku lepszej współpracy i łatwiejszemu kontaktowi ze służbami ratowniczymi kraje członkowskie wprowadziły jeden numer alarmowy „112”, funkcjonujący już od 1991 roku.
Ta sama rezolucja, przyjęta przez Radę Obrony Cywilnej 31 października 1994 r., określa i zapewnia wsparcie dla nowych sektorów działalności UE w dziedzinie kooperacji. Do jej głównych sektorów należy zaliczyć:
radzenie sobie z prewencją przed wypadkami w ramach działalności szkoleniowej UE (przedsięwzięcia ochrony cywilnej),
organizowanie okresowych spotkań dyrektorów generalnych ochrony cywilnej,
współpracę między siłami ochrony cywilnej,
przedsięwzięcia zapewniające informację, edukację i wzrost świadomości obywateli, zwłaszcza na szczeblu szkolnym, w szczególności z myślą o wzroście stopnia ich gotowości do samoobrony.
Rezolucja ustanawia ważny szczebel kooperacji UE, ponieważ umożliwia jej wprowadzenie postępu, a także formowanie rosnącej integracji i zbliżeń, obejmując:
aspekty prewencji, przygotowania i interwencji,
naturalne i technologiczne katastrofy i zagrożenia środowiska,
przedsięwzięcia nakierowane na profesjonalistów, ochotników i ogół obywateli.
Duńskie słuzby ratownicze
Duński system ochrony ludności, planowania cywilnego i reagowania w sytuacjach nadzwyczajnych funkcjonuje w oparciu o:
konstytucję Królestwa Danii,
ustawy,
dekrety, dyrektywy i zarządzenia,
okólniki,
zalecenia.
Gotowość ratowniczą reguluje ustawa o gotowości, wydana w 1993 roku, która w styczniu 1993 roku wprowadziła w Danii integrację obrony cywilnej i służby pożarniczej, zwaną gotowością ratowniczą. Powyższa ustawa między innymi określa ministra spraw wewnętrznych jako organ nadzorujący system gotowości ratowniczej. Zgodnie z tą ustawą, zadaniem gotowości ratowniczej jest zapobieganie i minimalizacja oraz naprawa zniszczeń, których doznali ludzie, ich własności i środowisko w wyniku wypadków i katastrof, włącznie ze skutkami działań wojennych.
Za pierwsze stawienie czoła nagłemu wypadkowi odpowiada municypalna gotowość ratownicza (w połączeniu z municypalną obroną cywilną i gotowością pożarniczą). Operacje przeciw rzadkim lub kompleksowym wypadkom prowadzone są zwykle przy użyciu państwowego korpusu ratowniczego.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Agencja Kierowania, jako najwyższa władza administracyjna, kierują i nadzorują municypalną gotowość ratowniczą w sytuacjach nadzwyczajnych. Agencja obejmuje inspektorat nuklearny i laboratorium chemiczne. Państwowy regionalny system gotowości składa się z sześciu państwowych ośrodków, regionalnych korpusów ratownictwa w czasie pokoju i 40 wielkich ośrodków municypalnych, aby podjąć kroki dla przeciwstawienia się skutkom działań wojennych. Gotowość ratownicza w 275 duńskich ośrodkach municypalnych jest administrowana przez komisje gotowości wyznaczane przez rady lokalne. Municypalna gotowość ratownicza jest zdolna do prowadzenia operacji przeciwpożarowych i ratowniczych oraz przejęcia, zakwaterowania i wyżywienia ewakuowanych lub poszkodowanych osób, włącznie z ofiarami powodzi i innych klęsk naturalnych.
W Danii istnieją cztery ośrodki edukacyjne, które znajdują się w gestii Agencji Kierowania w Sytuacjach Nadzwyczajnych - Akademia Oficerska, Szkoła Pożarnicza, Szkoła Średnia Kadry oraz Szkoła Techniczna. Każdego roku Agencja przeprowadza szereg szkoleń i kursów w dziedzinie kierowania w nagłych wypadkach walki z ogniem, ratownictwa, operacji technicznych itp. Ponadto duński system poborowy zezwala państwowej gotowości ratowniczej tworzyć i szkolić rezerwę gotowości w czasie pokoju. W przypadku kryzysu lub wojny można zwiększyć liczbę powołanych oraz dostawy sprzętu i pojazdów do operacji prowadzonych przez państwową gotowość ratowniczą.
W czasie pokoju państwowa gotowość ratownicza zatrudnia 650 pracowników, w tym 200 oficerów. Każdego roku 1400 poborowych przechodzi sześciomiesięczne szkolenie z przeznaczeniem do państwowych korpusów ratowniczych. Szkolenie odbywa się w ośrodkach regionalnych, co oznacza, że każdy ośrodek ma stale około 115 poborowych do swojej dyspozycji 16.
Państwowy korpus ratowniczy posiada 800 pojazdów, m.in. samochody-cysterny, samochody pożarnicze, samochody pionierów, łączności radiowej itp. Ponadto wyznaczono pewną liczbę samochodów prywatnych do rekwizycji w przypadku mobilizacji. Roczny budżet państwowej gotowości ratowniczej wynosi 440 mln koron duńskich.
Jeżeli chodzi o siły na poziomie lokalnym, to za budowę i zaopatrzenie municypalnej gotowości ratowniczej odpowiedzialne są rządy lokalne, tzw. rady, co z góry określają przepisy wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych. W Danii istnieją 72 municypalne stacje gotowości ratowniczej, 108 stacji Falcka i 39 stacji z personelem ochotniczym. Personel składa się z 1700 pracowników pełnoetatowych, 3300 o ograniczonym wymiarze pracy i 1600 ochotników. Jak podają statystyki, ogólna liczba wyjazdów do wypadków wynosi ok. 25000 rocznie17.
Dania jest krajem mniejszym niż Polska, a jej służby ratownicze zatrudniają zdecydowanie mniej osób. System zarządzania bezpieczeństwem oraz system szkolenia są tak skonstruowane, aby w każdej chwili dysponować potrzebną liczbą ratowników.
SŁUŻBY RATOWNICZE W RepubliCE Federalnej Niemiec
W większości przypadków sprawami bezpieczeństwa i ochroną ludności w RFN zajmują się rządy landowe, które wydają w tym zakresie szereg własnych regulacji i ustaleń. Na szczeblu federalnym sprawy te kontroluje Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Departament Obrony Cywilnej w myśl przepisów jakie określa Konstytucja Niemiec.
Zgodnie z Konstytucją, pomoc w katastrofach w czasie pokoju leży w gestii krajów związkowych, podczas gdy odpowiedzialność za ochronę ludności cywilnej w czasie konfliktu zbrojnego ponosi rząd federalny. Tym samym rząd federalny uzupełnia ochronę cywilną organizowaną przez kraje związkowe. W obrębie krajów związkowych władze lokalne i powiatowe odpowiadają głównie za udzielanie pomocy. W związku z powyższym można domagać się pomocy od Republiki Federalnej, dzwoniąc pod nr 112. Podobnie, można uzyskać połączenie z najbliższym posterunkiem policji dzwoniąc pod numer 110 w razie nagłego wypadku zaistniałego gdziekolwiek na obszarze Niemiec.
Głównymi instytucjami - organami publicznymi do niesienia pomocy dostępnymi do władz lokalnych są służby pożarnicze (zawodowe i ochotnicze). Odpowiadają one za ochronę przed ogniem, pomoc techniczną i inną. Zawodowa straż pożarna obejmuje ponad 28 300 strażaków zawodowych i 1 400 000 aktywnych ochotników. Do nich należy jeszcze dodać członków przemysłowej straży pożarnej w liczbie ok. 42 400 czynnych strażaków. Ponadto w ochronie cywilnej zaangażowane są również następujące organizacje pozarządowe:
Robotniczy Związek Samarytan - 7200 czynnych członków,
Niemieckie Stowarzyszenie Ratowania Życia - ok. 145000 czynnych członków.
Niemiecki Czerwony Krzyż - ok. 305000 czynnych członków,
Joanmicka Pomoc w Wypadkach - ok. 24000 czynnych członków,
Maltańska Służba Pomocy - ok. 24000 czynnych członków18.
Działają one przede wszystkim w składzie służb medycznych i opieki społecznej. Ochotnicy działają na wszystkich polach systemu udzielania pomocy, tworzą podstawę ochrony cywilnej, która nie mogłaby bez nich funkcjonować. Członkowie tych organizacji, angażując się osobiście do służby w ochronie cywilnej na przewidziany okres, mogą być zwolnieni od służby wojskowej.
Szkolenie zaangażowanych w ochronie cywilnej osób prowadzone jest w ośrodkach szkoleniowych przez właściwe organizacje oraz służby pożarnicze krajów związkowych. Ponadto szkoła Federalnego Urzędu Ochrony Cywilnej jest również centralnym ośrodkiem szkolenia.
Rząd Federalny uzupełnia środki krajów związkowych w dziedzinie ochrony przed ogniem, zdrowia, opieki społecznej i ochrony przed bronią masowego rażenia - poprzez finansowanie zakupów dodatkowego sprzętu i wyposażenia (pojazdy operacyjne i sprzęt), wyposażenia osobistego dla ratowników oraz szkolenia ochrony cywilnej. Liczba zakupionych przez Rząd Federalny pojazdów wynosi 9460.
Do pomocy służbom ratownictwa istnieje federalna Służba Ratownictwa Technicznego (THW), która jest do dyspozycji kompetentnych władz krajów związkowych na ich prośbę. W przyszłości w THW będzie działać 801 zespołów technicznych, dysponujących 6000 pojazdami. THW ma około 61 500 członków.
Na potrzeby ochrony cywilnej i pomocy w katastrofach ma ona do dyspozycji śmigłowce jednostek powietrznych Federalnej Policji Granicznej (BGS). Tworzą one część niemieckiego ratownictwa powietrznego (lotniczego). Obecnie 22 spośród 50 stacji działa na potrzeby ochrony cywilnej. Ich liczba zostanie w przyszłości zmniejszona do 16. Zgodnie z zasadami administrowania pomocą, władze lokalne mogą prosić federalne siły zbrojne o pomoc również w czasach pokoju.
3.3. Francuskie bezpieczeństwo publiczne
Nad bezpieczeństwem Francji czuwają służby ratownicze, kierowane na szczeblu centralnym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Dyrektoriat Bezpieczeństwa Publicznego.
Zgodnie z ustawą z 22 lipca 1987 r. celem działalności Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Publicznego jest zapewnienie ochrony osób, mienia i środowiska oraz zapobieganie ryzyku wypadków i wszelkiego rodzaju katastrof. Dyrektoriat Bezpieczeństwa Publicznego kieruje państwową służbą od nagłych wypadków i koordynuje działania lokalnych służb ratowniczych odpowiedzialnych za udzielanie pomocy. Przyczynia się do zapobiegania katastrofom naturalnym i technicznym, opracowuje teksty haseł w akcjach zapobiegania wypadkom, plany pomocy i walki z ogniem, pomaga w szkoleniu strażaków i rozwija system bezpieczeństwa publicznego w skali międzynarodowej poprzez projekty koordynacji i pomocy operacyjnej dla innych państw.
Dyrektoriat Bezpieczeństwa Publicznego (DSC) wchodzi w skład Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Ośrodek Operacyjny Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Publicznego (CODISC), państwowy ośrodek koordynacji, zapewnia prowadzenie operacji przez całą dobę na szczeblu państwowym, zarówno we Francji, jak i za granicą. Odpowiada on za informowanie ministra spraw wewnętrznych i władz państwowych o wypadkach i katastrofach.
Międzyregionalne ośrodki operacyjnej koordynacji bezpieczeństwa publicznego (CIRCOSC) mają siedziby w Marsylii, Lionie, Rennes, Bordeaux, Metz i w Paryżu. Wewnątrz każdego obszaru obrony CIRCOSC zapewnia koordynację i pomoc oraz operacje ratownicze podległe władzy prefekta obszaru.
Szkoleniami w głównej mierze zajmuje się Państwowy Instytut Studiów nad Bezpieczeństwem Publicznym (INESC) założony w Nainville-Les-Roches, łącznie z Państwową Wyższą Szkołą Oficerów Pożarnictwa.
Personel Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Publicznego to: 2720 pracowników, włącznie z 1610 żołnierzami jednostek szkolenia bezpieczeństwa publicznego i jednostek interwencyjnych, 71 oficerów pożarnictwa oraz 494 pracowników administracyjnych; 184 osoby pracują w bazach śmigłowców, 230 w bazie lotniczej w Marignane, 84 w CIRCOSC, 127 w INESC i 389 w budynku centralnym Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Publicznego w Levallois-Perret.
Wszelkiego rodzaju działania ratownicze wspomaga 36 śmigłowców rozmieszczonych w 20 bazach służących do nagłej pomocy medycznej i różnych operacji ratowniczych (26 śmigłowców Alouette III, cztery Dauphin, sześć Ecureuil), a także 28 bombowców wodnych rozmieszczonych w Marignane, które służą do zwalczania pożarów lasów (są to samoloty: 11 Canadair, 13 Tracker, dwa Fokker i dwa C 130 Hercules).
Pięć elitarnych jednostek szkolenia bezpieczeństwa cywilnego i interwencji (UIISC), łącznie z 1610 żołnierzami tworzy tzw. pododdziały DICA. Pododdziały te są w stałej gotowości, z możliwością natychmiastowego wysłania samolotów do dowolnego miejsca na świecie w celu przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych. Odkąd zostały utworzone (początek lat osiemdziesiątych), DICA ratowały ludzi w ponad 10 krajach (Włochy, Meksyk, Armenia, Iran, Turcja, Grecja...)19.
Za wspieranie sił i środków Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Publicznego odpowiedzialne są cztery grupy logistyczne (ESOL), w których pracuje 126 osób.
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo na poziomie lokalnym we Francji, w każdej gminie za ochronę przed niebezpieczeństwem oraz rozdział pomocy i ratownictwo odpowiedzialny jest burmistrz, natomiast w departamencie prefekt. Prefekt zatwierdza plany departamentalne ORSEC (organizacja ogólna pomocy publicznej i prywatnej) w zakresie ratowania (np. czerwony plan wprowadzenia łańcucha pomocy medycznej na wypadek wystąpienia licznych ofiar). Ponadto prefekci mają do swojej dyspozycji międzydepartamentalną służbę ekonomiczną i obronę cywilną. Przez całą dobę działania dla bezpieczeństwa publicznego zabezpiecza 238000 strażaków zawodowych i ochotników (łącznie z 8400 strażakami Paryskiej Brygady Straży Pożarnej BSPP i Marsylskim Batalionem Straży Pożarnej BMPM, powstałym ze strażaków wojsk lądowych i marynarki wojennej).
Strażacy należą do organów gminnych, międzygminnych lub departamentalnych. W każdym departamencie (z wyjątkiem Paryża i trzech otaczających go departamentów, gdzie działa BSPP) służby pożarnicze i ratownicze (SDIS) są finansowane przez władze lokalne i kierowane przez prezydenta rady generalnej, lecz podczas operacyjnych działań podlegają władzy prefekta.
Zintegrowany system ratowniczy we Włoszech
Obrona cywilna we Włoszech jest zorganizowana jako system skoordynowany i zaradczy, który skupia władze państwowe, regionalne, prowincjonalne i lokalne, które pracują we wspólnym związku z lokalnymi i publicznymi instytucjami, społecznością naukową, prywatnymi instytucjami i organizacjami, organizacjami dobrowolnymi oraz stowarzyszeniami zawodowymi. Jest ona regulowana Ustawą nr 225/1992 o Państwowej Służbie Ochrony Cywilnej. Organami odpowiedzialnymi za sprawy bezpieczeństwa publicznego we Włoszech są w kolejności swojego zwierzchnictwa w państwie Rada Ministrów, Departament Ochrony Cywilnej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej i Służb Pożarniczych.
Każda z tych władz, instytucji i organizacji gminnych stanowi część Państwowej Służby Ochrony Cywilnej i ma własny wkład w osiąganiu celów obrony cywilnej.
Obejmuje to szereg praktycznych przedsięwzięć w różnych sektorach zainteresowań uczestniczących w obronie cywilnej, co czyni koniecznym określenie odpowiedzialności za kierowanie i koordynację przez jednostkę centralną. Zgodnie z ww. ustawą, premier może zlecić tę funkcję ministrowi lub podsekretarzowi stanu.
Departamentem Ochrony Cywilnej kieruje dyrektor, którego w kierowaniu i koordynacji różnego rodzaju działań w specyficznych sektorach wspiera sam premier lub jego przedstawiciel. Zgodnie z ustawą, na podstawie której powstała Służba Ochrony Cywilnej ma ona za zadanie:
prognozowanie i zapobieganie - obejmuje szczególnie promocję i koordynację różnych struktur, jak również zbiór i przetwarzanie danych i informacji dotyczących prognozowania i prewencji w odniesieniu do różnego rodzaju niebezpieczeństw; ma to na celu zapewnienie, że niebezpieczeństwa zagrażające obszarowi państwa będą znane i że zostaną podjęte działania w celu ich złagodzenia; ponadto Departament Ochrony Cywilnej wykorzystuje środowisko, które jest reprezentowane na najwyższym szczeblu w Komisji Państwowej ds. Przewidywania i Zapobiegania Wielkim Katastrofom; najlepszymi narzędziami stosowanymi do prognozowań i prewencji są specjalne programy komputerowe, symulujące różnego rodzaju zagrożenia i sposoby przeciwdziałania im.
kierowanie w nagłych wypadkach - odpowiedzialność za kierowanie w nagłych wypadkach jest rozdzielona: burmistrz na wypadek zagrożenia może stawiać mu czoła przy użyciu posiadanych środków lokalnych, prefekt - w przypadku wydarzeń dotykających prowincji, które wymagają koordynacji między różnymi kompetentnymi organizacjami i władzami, natomiast Departament Ochrony Cywilnej - w przypadku katastrof naturalnych i innych wydarzeń, których wielką intensywność i rozmiary można zwalczać poprzez specjalne siły i środki państwowe od nagłych wypadków; w razie wyjątkowych wypadków Rada Ministrów może wydać specjalne zarządzenia poprzedzające ogłoszenie stanu wyjątkowego (o ograniczonym czasie trwania i zakresie); ponadto siły od nagłych wypadków mogą być również użyte w celu zapobiegania niebezpiecznym sytuacjom lub poważnym stratom w ludziach lub dobytku; działalność kierownictwa w nagłych wypadkach opiera się na stosownych planach opracowanych na szczeblu państwowym przez Departament Ochrony Cywilnej, na planach lokalnych opracowanych przez prefekturę lub na innych państwowych programach od nagłych wypadków; specjalną organizacją potrzebną dla zapewnienia centralnego kierowania i koordynacji pomocy w nagłych wypadkach jest Komitet Operacji Ochrony Cywilnej, poprzez który władze uczestniczące w operacjach nagłych wypadków są reprezentowane na najwyższym szczeblu.
reagowanie w nagłych wypadkach - zgodnie z aktualnym prawem dotyczącym ochrony cywilnej działania obrony cywilnej obejmują również reagowanie w nagłych wypadkach; dotyczy to wyłącznie usprzętowienia w koordynacji z właściwymi organizacjami instytucjonalnymi tych przedsięwzięć, które nie mogą być odwlekane i są niezbędne do usunięcia przeszkód i przywrócenia normalnego życia; Departament Ochrony Cywilnej monitoruje rozwój katastrofalnych wydarzeń i przeprowadza niezbędne działania na dotkniętych nieszczęściem obszarach, by przejść z fazy ostrego stanu nagłych wydarzeń do odzyskania stanu pełnej odpowiedzialności władz lokalnych za normalne zarządzanie22.
Służby ratownicze Holandii
Zasady funkcjonowania systemu ochrony cywilnej w Holandii regulują następujące akty prawne:
Ustawa o straży pożarnej z 1985 r.,
Ustawa o katastrofach,
Ustawa o pomocy medycznej podczas katastrof.
Różne aspekty ochrony bezpieczeństwa publicznego zostały rozdzielone między władze państwowe, prowincjonalne i lokalne. Odpowiedzialność za koordynację wysiłków w ochronie bezpieczeństwa publicznego spoczywa na służbach pożarniczych oraz Departamencie Pomocy podczas Katastrof i Kierowania w czasie Kryzysu w Dyrektoriacie Generalnym Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.
Prawo nakłada na władze lokalne odpowiedzialność za służby straży pożarnej i pomoc w katastrofach. Te dwa obszary są ściśle ze sobą połączone, a straż pożarna tworzy rdzeń służb ratowniczych podczas pomocy w katastrofach w Holandii. Odkąd wypadki zaczęły się gwałtownie mnożyć i rozprzestrzeniać poza granice municypalne, a wpływa na to gwałtowny rozwój różnych dziedzin życia codziennego, prawo nakłada na władze lokalne obowiązek organizowania swoich środków ratowniczych na bazie regionu. Władze regionu obarczone są różnymi zadaniami, włącznie z zapewnieniem pomocy i przygotowaniem się do koordynacji działań operacyjnych podczas katastrof na ich terytorium. Ponadto otrzymują one wsparcie finansowe, niezbędne specjalne wyposażenie i dodatkową infrastrukturę od władz państwowych23.
W przypadku katastrof lub klęsk, gdy zdolność udzielenia pomocy przez siły i środki lokalne jest niewystarczająca, można prosić o pomoc inne władze lokalne, władze prowincji lub krajów. Państwowy Ośrodek Koordynacji Porządku Publicznego i Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych obejmuje rolę koordynacyjną podczas prośby o pomoc władz innej prowincji lub kraju. Państwowy Ośrodek Koordynacji poza zadaniami koordynacji dodatkowo odpowiada za bieżące informowanie ministra spraw wewnętrznych i innych zainteresowanych członków władz w sprawach rozwoju klęsk i wypadków.
Sprawami szkolenia zajmuje się Holenderski Instytut Służb Pożarowych i Pomocy podczas Klęsk (NIBRA), który mieści się w Arnhem. Prowadzi on szkolenie oficerów pożarnictwa i specjalistyczne zaawansowane kursy kierowania w czasie klęsk żywiołowych. Wszystkie inne szkolenia, związane ze sprawami czynnego ratownictwa podczas zdarzeń nadzwyczajnych, prowadzą regionalne ośrodki szkoleniowe.
Państwowe służby ratownicze opierają się, jak już wcześniej wspomniałem, na straży pożarnej, a poza tym zatrudniają:
personel służb pożarowych i departament pomocy w klęskach 150 osób,
personel Holenderskiego Instytutu Służb Pożarowych i Pomocy w Klęskach (NIBRA) 24 osoby,
43 służby regionalne, które mogą sformować jedną lub więcej regionalnych kolumn strażackich,
ogólnie 61 brygad, zdolnych do gaszenia pożarów i ratowania ludzi.
Na poziomie lokalnym system pomocy jest budowany wokół służby straży pożarnej, sił policji, służby ambulansowej i zespołów medycyny urazowej. Poza tym w przypadku katastrof na wielką skalę możliwe jest szybkie rozszerzenie zdolności pomocy, np. poprzez wezwanie ratowników z narodowego Czerwonego Krzyża. W Holandii jest ogółem ponad 26000 strażaków, z których około 3500 to zawodowcy i 22500 ochotnicy.
Holandia dysponuje ponad 600 ambulansami ze specjalnie wyszkolonym personelem. Zespoły szybkiej pomocy składają się z dwóch lekarzy i dwóch wyspecjalizowanych pielęgniarek, które mogą być wysyłane ze szpitali do miejsca wypadku. Trzydzieści szpitali w Holandii współpracuje w takim systemie, pozostając w ciągłej gotowości do wysłania zespołu medycyny urazowej24.
Ochotnicy (lekarze, pielęgniarki i ratownicy pierwszej pomocy) z Holenderskiego Czerwonego Krzyża mogą być wprowadzeni do pomocy zawodowcom, udzielającym pomocy medycznej w każdej chwili, jeżeli oni takiej pomocy potrzebują. W chwili obecnej istnieje 61 wielkich jednostek medycznych, z których każda zatrudnia 65 ratowników-ochotników Czerwonego Krzyża. Liczba tych jednostek medycznych jest współmierna z liczbą brygad pożarowych, które wspólnie tworzą „kręgosłup” całej zdolności ratowniczej państwa.
System bezpieczeństwa w Austrii
Ochrona cywilna w Austrii jest terminem zbiorowym, który obejmuje gamę przedsięwzięć ochronnych podejmowanych przez władze centralne i państwowe federacji oraz władze lokalne. Dlatego nie ma pojedynczej władzy odpowiedzialnej za wszystkie aspekty ochrony cywilnej.
Koncepcja ochrony cywilnej w Austrii została ponownie zdefiniowana w połowie lat osiemdziesiątych. Od tego czasu ochrona ludności cywilnej na wypadek wojny nie jest już jej pierwszym zadaniem. Obecnie ochrona cywilna skupia się bardziej na działaniach humanitarnych w niebezpieczeństwie, w szczególności w odpieraniu sytuacji kryzysowych, włącznie z klęskami naturalnymi, jak i wypadkami technicznymi, w przemyśle chemicznym, podczas przewozu materiałów niebezpiecznych oraz na wypadek awarii w elektrowniach atomowych w państwach sąsiednich. Ochronę cywilną w Austrii można podzielić na trzy sfery organizacyjne:
przedsięwzięcia podejmowane przez władze,
przedsięwzięcia podejmowane przez organizacje ratownicze udzielające pomocy,
przedsięwzięcia samoochrony w sektorze prywatnym.
Szeroki zakres przedsięwzięć w zakresie ochrony cywilnej, podejmowanych w Austrii przez władze i osoby indywidualne, opiera się na zasadzie dobrowolnej pomocy ze strony społeczeństwa. Przede wszystkim ochotnicy wraz z organizacjami ratowniczymi są kręgosłupem ochrony cywilnej Austrii. Istnieje około 300000 ochotników-pomocników, mężczyzn i kobiet, którzy są gotowi pomagać brygadom straży pożarnej, uznanym przez państwo federalne organizacjom ratowniczym. Operacjami kieruje Państwo Federalne lub władza lokalna, zależnie od skali niebezpieczeństwa. Federalny minister spraw wewnętrznych spełnia funkcje koordynatora w przypadku, gdy niebezpieczeństwo obejmuje więcej niż jeden region. Sprawozdania (raporty) o klęskach i prośby zagraniczne o pomoc dochodzą do władz państwa federalnego poprzez władze federalne ostrzegania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Szkolenia jednostek pomocniczych i operacyjnych odbywają się w obrębie własnych organizacji. Bardziej specjalistyczne szkolenia, np. udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, czy też ochrony przed promieniowaniem, należy do władz federalnych i organów wykonawczych i jest prowadzone przez Szkołę Ochrony Cywilnej Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Operacje ratownicze i przywracanie stanu sprzed wypadku są prowadzone, jak już wcześniej wspomniałem, przez brygady straży pożarnej oraz uznane przez władze państwowe służby ratownicze. Jeśli cywilne służby pomocnicze nie są w stanie udzielić stosownej pomocy, może być do tego celu wezwana Austriacka Armia Federalna. Poza tym austriackie służby ratownicze korzystają z pomocy:
4892 strażaków zawodowych,
12500 wolontariuszy-pomocników (mężczyzn i kobiet), zgrupowanych w 49 ośrodkach ratowniczych Austriackiego Towarzystwa Samarytan,
36000 osób personelu medycznego Austriackiego Czerwonego Krzyża, w 141 placówkach regionalnych i 1116 lokalnych,
9700 ratowników górskich (mężczyzn) i 225 psów ratownictwa górskiego,
26 śmigłowców i 15 lądowisk 25.
Ochrona cywilna w Austrii bazuje na wsparciu ze strony jednostek pomocniczych lokalnych służb ochrony przed niebezpieczeństwami, a odpowiedzialność za te sprawy jest podzielona między rząd centralny, państwa federacji i władze lokalne. W zależności od sytuacji, przede wszystkim od rozmiaru wypadku, zespoły pomocnicze i ratownicy działają pod kierunkiem burmistrza (władza lokalna), gubernatora regionu lub państwa federalnego. W przypadku dużej klęski żywiołowej rząd federalny (federalny minister spraw wewnętrznych) spełnia funkcje koordynacyjną i jest odpowiedzialny za ostrzeganie i ogłaszanie alarmu dla całego kraju lub jego części, a także za nawiązanie kontaktów z krajami sąsiednimi.
Organizacja systemu w Austrii jest wzorowana na modelu proponowanym przez RFN, tyle że na mniejszą skalę. Specyfika działań prowadzonych na terenie tego „górzystego” kraju wymusza sposób odpowiedniego postępowania podczas zarządzania bezpieczeństwem właśnie na terenach górzystych.
Szwedzki system ratowniczy
Zasady funkcjonowania systemu ochrony cywilnej w Szwecji regulują następujące akty prawne:
Konstytucja Szwecji 1975 r.,
Ustawa o gotowości na sytuacje nadzwyczajne (1992:1403),
Zarządzenie w sprawie gotowości cywilnej (1993:242).
Szwedzka Agencja Służb Ratowniczych (SRSA) jest centralną władzą administracyjną w kwestiach dotyczących służb ratowniczych i działań zapobiegających wypadkom i zniszczeniom. Działania te obejmują kwestie związane z przewozami materiałów niebezpiecznych po drogach, urządzeniem schronów, jak i odkażaniem po uwolnieniu się substancji radioaktywnych z elektrowni atomowych. Agencja może koordynować działania społeczności w obszarze służb ratowniczych oraz w dziedzinie zapobiegania wypadkom i szkodom. Może działać w zakresie organizowania i zaopatrzenia w sprzęt służb ratowniczych i rozwoju kooperacji zwiększającej ich skuteczność. Agencja może ponadto wspierać i nadzorować służby ratownicze, chociaż normalnie nie odpowiada za ich operatywne kierowanie. Ma ona ekspertów, którzy w różny sposób, jeżeli to konieczne, mogą wspomagać inne władze. Agencja może planować i szkolić personel w obrębie służb ratowniczych i w innych dziedzinach działalności oraz inicjować poszukiwania i odpowiadać za informowanie. W przypadku przewozu materiałów niebezpiecznych, Agencja może inicjować koordynowanie regulaminów bezpieczeństwa i nadzorować wszystkie sposoby przewozów, ze szczególnym uwzględnieniem przewozów drogami. W tej dziedzinie ma również prawo do wydawania przepisów. Agencja studiuje rozwój zagrożeń dla społeczeństwa i gromadzi doświadczenia z poważnych wypadków. Decyduje o dotacjach dla gmin na działalność profilaktyczną w odniesieniu do wypadków naturalnych. Oprócz wyżej przedstawionych obszarów odpowiedzialności Agencji, ma ona także udzielać pomocy humanitarnej we współpracy z organami Narodów Zjednoczonych lub Unii Europejskiej oraz suwerennej pomocy Krajom Bałtyckim. Agencja eksportuje również usługi i specjalistów z zakresu know-how oraz niektóre wyroby. Agencja jest podporządkowana jednostce cywilnej Ministerstwa Obrony i jest nadzorowana przez dyrektora generalnego. Zatrudnia około 750 osób, z których 240 pracuje w administracji centralnej w Karlstad, a pozostała część jest rozmieszczona w czterech szkołach ratownictwa. Administracja centralna jest zorganizowana w departamenty: Departament Służb Pożarowych i Ratownictwa, Departament Kierowania w Kryzysach i Oddziaływania na Środowisko, Departament Techniczny, Departament Szkolenia, Sekretariat Informacji, Departament Administracyjny i Sztab Koordynacyjny26.
Ratownictwo w Wielkiej Brytanii
Zasady funkcjonowania systemu ochrony cywilnej w Wielkiej Brytanii regulują następujące akty prawne:
Ustawa o obronie cywilnej 1948r.,
Ustawa o rządach lokalnych 1972r. (sekcja 138),
Ustawa o ochronie cywilnej w czasie pokoju 1986r.,
regulacje lokalne w ramach COMAH (Control of Major Accident Hazards Regulations), PIRER (Public Information for Radiation Emergencies Regulations).
Zjednoczone Królestwo jest rzadko doświadczane przez katastrofy naturalne w skali wymagającej interwencji ze strony władz centralnych. Z tego właśnie powodu nie istnieje ani jedna organizacja państwowa odpowiedzialna za sporządzanie planów ratownictwa w tej dziedzinie. Władze lokalne mają długofalowe zadania w zakresie swojej odpowiedzialności za planowanie działań w nagłych wypadkach oraz w zwalczaniu katastrof. Aspekt prawny zawęża się tylko do wykorzystania sił i środków obrony cywilnej na wypadek katastrof w czasie pokoju i wypadków przemysłowych.
W przypadku katastrofy polega się na planach w razie nagłych wypadków, opracowanych przez: służby od nagłych wypadków (policja, straż pożarna, służba ambulansowa), rząd lokalny, służby polityczne i zdrowia, te, które odpowiadają za instalacje przemysłowe i inne, włączając w to sektor ochotników. Przygotowanie tych planów bazujących na wskazówkach i przepisach wydanych przez rząd lub inne służby, często koordynowane przez władze lokalne, spoczywa na policji, która koordynuje zwalczanie katastrof.
Jeśli katastrofa osiągnie skalę, w której dostępne siły i środki lokalne nie mogą się jej skutecznie przeciwstawić, można liczyć na dodatkowe siły wezwane od władz sąsiednich i organizacji, ale również na pomoc rządu. O dodatkowe siły i środki władza lokalna za pośrednictwem rządu może poprosić, jeśli to konieczne, kraje sąsiedzkie, członków Unii Europejskiej lub NATO.
Szkolenie ochrony cywilnej w Wielkiej Brytanii w szerokim zakresie jest prowadzone przez służby od nagłych wypadków, władze lokalne, organizacje przemysłowe i ochotnicze oraz przez Szkolę Planowania w Nagłych Wypadkach.
W ramach prewencji rozwój poważnych katastrof lub ich przedłużające się trwanie jest śledzone przez wyznaczony departament rządowy (Oddział Planowania w Nagłych Wypadkach przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych), także dodatkowe środki w razie potrzeby mogą być niezwłocznie dostarczone potrzebującym, a ministrowie mogą informować parlament o postępie w zwalczaniu skutków katastrofy. W takim przypadku departament rządu centralnego musi zapewnić, że jego działanie w zwalczaniu katastrofy jest skoordynowane z działaniami innych sił ratowniczych i informować ludność o działaniach rządu centralnego27.
Zwalczanie katastrof na szczeblu lokalnym polega na szczegółowym określeniu priorytetów zadań dla każdej służby udzielającej pomocy, jak również dla lokalnych ośrodków od nagłych wypadków. Władze lokalne wprowadzają plan ogólny, który jest wspierany planami specjalistycznymi każdej organizacji udzielającej pomocy.
9 Rozporządzenie MSWiA z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie składu oraz szczegółowych zasad działania i trybu powoływania zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa (Dz.U.98.166.1259), §2 ust.1
i §3 ust.1.
10 Z. C. Michalski, OC a próby tworzenia nowego systemu, Przegląd Pożarniczy, nr 10/2001, s. 28.
14 E.W. Roguski, Narodowe systemy zarządzania kryzysowego oraz planowania cywilnego, Zarządzanie bezpieczeństwem na poziomie lokalnym - konferencja Częstochowa 2001, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Warszawa 2001, s. 19.
15 E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 20.
16 E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 22.
19 E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 32.
E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 36.
22 Nr 112 we Włoszech, Przegląd Pożarniczy, nr 1/2001, s. 28.
23 Zintegrowane centrum ratownicze w Amsterdamie, Przegląd Pożarniczy, nr 5/2000, s. 31.
26 E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 50.
27 E.W. Roguski, Narodowe systemy..., op. cit., s. 55.
177