��Infrastruktura obszar�w wiejskich G G Kodeks Dobrej Praktyki Obszary wiejskie zajmuj
92% powierzch- ni kraju i charakteryzuj
si
zr�|
nicowanymi Rolniczej walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Roz- kB
ad przestrzenny zasob�w [
rodowiska przy- rodniczego determinuje ich przydatno[

eko- logiczn
i gospodarcz
, dlatego 60% po- wierzchni kraju stanowi
u|
ytki rolne, 29% lasy i zadrzewienia, 2,7% wody, a pozostaB
e 8,3% to tereny osiedlowe, komunikacyjne, nieu|
ytki i inne. W ostatnich pi
ciu latach dynamicznie wzrastaB
a powierzchnia ugor�w i odB
og�w, kt�re w 2000 r. zajmowaB
y pra- wie 12% grunt�w ornych. Poza sposobem u|
ytkowania ziemi istot- na jest liczba gospodarstw rolnych oraz ich wewn
trzna infrastruktura, kt�ra decyduje o stopniu oddziaB
ywania ka|
dego siedli- ska ludzkiego na otaczaj
ce ekosystemy. W 2000 r. B

czna liczba gospodarstw o po- wierzchni powy|
ej 1 ha u|
ytk�w rolnych wynosiB
a 1880,9 tys., przy [
redniej wielko- [
ci 8,1 ha. Struktura obszarowa gospo- darstw jest bardzo zr�|
nicowana, 80% sta- nowi
gospodarstwa o powierzchni od 1 do 10 ha u|
ytk�w rolnych, nast
pne 10% sta- nowi
gospodarstwa 10-15 hektarowe, 9% - 15-50 ha i tylko 1% gospodarstw ma po- wierzchni
wi
ksz
od 50 ha. Opr�cz rozdrobnienia gospodarstw, du- |
ym mankamentem organizacyjnym jest po- siadanie grunt�w w kilku dziaB
kach. Szacuje si
, |
e dotyczy to okoB
o 5 mln ha, czyli po- nad 1/4 caB
kowitej powierzchni u|
ytk�w rolnych. Przeci
tne gospodarstwo rodzinne w Polsce skB
ada si
z 6-7 dziaB
ek, ka|
da o [
red- 87 Infrastruktura obszar�w wiejskich G Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej niej powierzchni 0,6-1,0 ha. Rozdrobniony rozB
�g gospodarstwa, zB
o|
ony z kilku czy nawet kilkunastu dziaB
ek, cz
sto poB
o|
ony w du|
ym oddaleniu od zabudowaD
, utrudnia wB
a[
ciwe zagospodarowanie nawoz�w naturalnych, co powoduje stosowanie ich w nadmiernej ilo[
ci na polach poB
o|
onych w pobli|
u zabudowaD
, zwi
kszaj
c niebezpieczeD
stwo zanieczyszcze- nia w�d azotanami. Realizowanym dotychczas w Polsce pracom scaleniowo-wymiennym, zgodnie z obowi
- zuj
c
ustaw
o scalaniu i wymianie grunt�w, nie towarzysz
wcale lub uwzgl
dniaj
wnie- wielkim zakresie inne prace urz
dzeniowo-rolne, zwi
zane z rozwojem obszar�w wiejskich. Dotyczy to lokalizacji i budowy dostatecznej sieci dr�g, kompleksowej ochrony grunt�w przed erozj
, przeprowadzania melioracji (remelioracji) wodnych, czy modernizacji sieci elektroenergetycznej. Ponad 40% og�B
u gospodarstw prowadzi produkcj
wielokierunkow
, w grupie gospo- darstw powy|
ej 50 ha okoB
o 83% z nich posiada tylko produkcj
ro[
linn
. Specjalizacja w pro- dukcji zwierz
cej wyst
puje w gospodarstwach 10-15 hektarowych i wi
kszych, do 50 ha u|
ytk�w rolnych, poB
o|
onych gB
�wnie na obszarach o du|
ym udziale trwaB
ych u|
ytk�w zie- lonych. Ka|
de gospodarstwo specjalistyczne, niezale|
nie od kierunku, stanowi potencjalnie wi
ksze zagro|
enie dla u|
ytkowanych zasob�w przyrody (gleby, wody, powietrza), w po- r�wnaniu z gospodarstwem prowadz
cym produkcj
ro[
linn
i zwierz
c
. Stan pogB
owia zwierz
t gospodarskich w 2000 r. osi
gn
B
8,3 mln DJP, co w przeliczeniu na hektar u|
ytk�w rolnych [
rednio w kraju wynosi 0,45 DJP. W Polsce 80% zwierz
t jest utrzymywane w budynkach inwentarskich, w kt�rych wytwarzany jest obornik i gnoj�wka, a okoB
o 20% w pomieszczeniach, w kt�rych odchody zwierz
ce s
w postaci gnojowicy. Na obszarach wiejskich u|
ytkowanych nie tylko w celach produkcyjnych, ale r�wnie|
osadniczych zamieszkuje (w 42 tys. wsi i kilkunastu tysi
cach mniejszych osiedli) 14737 tys. os�b, tj. 38% ludno[
ci kraju, przy [
rednim zag
szczeniu 50,6 os�b/km2. Z og�lnej liczby ludno[
ci zamieszkaB
ej na obszarach wiejskich jedynie 66% jest posiadaczem gospodarstwa rolnego, a dla pozostaB
ych 34% jest to tylko miejsce zamieszkania. Rozdrobnienie gospo- darstw, jak i ilo[

os�b zamieszkaB
ych na obszarach wiejskich powoduje, |
e skala potencjal- nego zanieczyszczenia w�d azotanami, zar�wno ze z
r�deB
obszarowych jak i punktowych rozproszonych, jest du|
a. StopieD
oddziaB
ywania punktowych z
r�deB
rozproszonych na jako[

w�d gruntowych wgB

bnych zale|
y od: stanu infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich, koncentracji produkcji zwierz
cej i sposobu skB
adowania / przechowywania odcho- d�w zwierz
cych, ilo[
ci ludno[
ci i liczby gospodarstw domowych oraz stanu ich wyposa|
enia w urz
- dzenia sanitarne. Aktualne wyposa|
enie gospodarstw w pB
yty / zbiorniki do przechowywania nawoz�w na- turalnych jest daleko niewystarczaj
ce, aczkolwiek ulega stopniowej poprawie. Ocenia si
, 88 Infrastruktura obszar�w wiejskich G Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej |
e w Polsce jedynie 5% pogB
owia zwierz
t jest utrzymywanych w gospodarstwach, w kt�rych istniej
wB
a[
ciwe urz
dzenia do skB
adowania i przechowywania odchod�w zwierz
cych. Wg danych powszechnego spisu rolnego z 1996 r. z publicznych wodoci
g�w sieciowych dostarczaj
cych wod
dobrej jako[
ci korzystaB
o 48% gospodarstw rolnych. Ponad 50% go- spodarstw korzystaB
o z przydomowych studni, kt�re s
zasilane wodami gruntowymi i tylko 35% z nich posiadaB
o wod
dobrej jako[
ci, co [
wiadczy o zB
ej lokalizacji wi
kszo[
ci studni wobr
bie zagrody wiejskiej. Wodoci
gowanie obszar�w wiejskich post
puje jednak w szyb- kim tempie i przewiduje si
zakoD
czenie tych dziaB
aD
w najbli|
szych latach. W 1999 r. niespeB
na 10%, z 14737 tys. mieszkaD
c�w obszar�w wiejskich korzystaB
o z sie- ci kanalizacyjnej, a 8,5% byB
o obsB
ugiwane przez oczyszczalnie [
ciek�w. Na obszarach wiej- skich funkcjonowaB
o 1704 zbiorcze oczyszczalnie [
ciek�w, 18054 oczyszczalni przyzagro- dowych oraz 1119 wysypisk odpad�w. Rozproszona sie
osadnicza i wynikaj
ce z tego wysokie koszty budowy infrastruktury na obszarach wiejskich s
przyczyn
du|
ych zaniedbaD
w tym zakresie. Wszelkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, dotycz
ce mi
dzy innymi: B
adu przestrzennego, gospodarki terenami oraz ochrony [
rodowiska, wodoci
g�w i zaopatrzenia w wod
, kanalizacji, usuwania i oczyszczania [
ciek�w ko- munalnych, utrzymania czysto[
ci oraz urz
dzeD
sanitarnych, wysypisk i utylizacji od- pad�w komunalnych nale|

do zadaD
samorz
du terytorialnego czyli gminy. Wi
kszo[

dziaB
aD
zwi
zanych z infrastruktur
techniczn
na obszarach wiejskich wyma- ga du|
ych [
rodk�w finansowych, zabieg�w organizacyjnych oraz wsp�B
dziaB
ania wB
adz sa- morz
dowych z organizacjami spoB
eczno-zawodowymi rolnik�w, poszczeg�lnymi rolnika- mi, jak r�wnie|
sB
u|
bami doradczymi i jednostkami naukowymi. 89 G Kodeks Dobrej Praktyki 1. Ulokowanie koncepcji zr�wnowa|
one- Rolniczej go rozwoju obszar�w wiejskich na szcze- blu samorz
du lokalnego / gminy, zobo- wi
zuje wB
adze lokalne do konsultacji i po- szukiwania kompromisu z mieszkaD
cami w sprawie utrzymywania B
adu prze- strzennego i ustalania strategii dziaB
ania zapobiegaj
cego degradacji [
rodowiska. 2. Rolnicy powinni aktywnie uczestniczy
we wszystkich dziaB
aniach urz
dze- niowo-rolnych realizowanych na tere- nie ich wsi / gminy, pozwalaj
cych poprawi
efektywno[

gospodarowa- nia oraz chroni
[
rodowisko, do kt�- rych zalicza si
: scalanie grunt�w, kt�re zapewnia ko- rzystniejsz
struktur
obszarow
go- spodarstwa oraz racjonalne uksztaB
to- wanie rozB
ogu, dostosowanie docelowego sposobu u|
ytkowania grunt�w rolnych do wa- runk�w naturalnych, utrzymywanie w stanie sprawno[
ci technicznej urz
dzeD
melioracyjnych i przeciwerozyjnych, rekultywacje grunt�w zdewastowa- nych lub zdegradowanych w wyni- ku np. kl
sk |
ywioB
owych, wyB

czenia okre[
lonych grunt�w z pro- dukcji rolnej na infrastruktur
tech- niczn
np. na drogi dojazdowe, bu- dow
zbiornik�w wodnych w ce- 90 Infrastruktura obszar�w wiejskich G Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej lach ochrony przeciwpowodziowej, ono posiada
indywidualne uj
cie wody przeciwpo|
arowej, czy gromadze- wykonane zgodnie z wymaganiami prze- nia wody dla cel�w produkcyjnych, pis�w prawa budowlanego. budow
oczyszczalni [
ciek�w, wy- 8. Przy braku mo|
liwo[
ci podB

czenia go- sypisk [
mieci itp., spodarstwa / zagrody do gminnej lub likwidacj
dzikich wysypisk, zwB
asz- lokalnej sieci kanalizacji powinno by
cza w lasach oraz strefach ochrony ono wyposa|
one w przydomow
oczysz- w�d. czalni
[
ciek�w lub szczelny zbiornik do czasowego gromadzenia nieczysto[
ci cie- 3. Zaopatrzenie w wod
i kanalizacj
ka|
- kB
ych, je|
eli ich ilo[

odprowadzana do dego gospodarstwa wiejskiego / siedli- tego zbiornika nie przekracza 10m3/dob
. ska jest podstawow
zasad
ochrony [
rodowiska na obszarach wiejskich. 9. Gospodarka odpadami komunalnymi w gminie powinna by
prowadzona 4. Systemy unieszkodliwiania [
ciek�w po- w spos�b umo|
liwiaj
cy: winny by
dostosowane do wielko[
ci skupisk ludzkich oraz potencjalnych z
r�- segregacj
i selektywn
zbi�rk
od- deB
zanieczyszczeD
punktowych. pad�w, zmniejszanie ilo[
ci odpad�w, kt�re 5. Najbardziej optymalnym, rozwi
zaniem nie nadaj
si
do powt�rnego wyko- w zakresie gospodarki wodno-[
ciekowej rzystania, na obszarach wiejskich jest podB

czenie zagr�d wiejskich, maB
ych zakB
ad�w eliminowanie odpad�w toksycznych produkcyjnych i budynk�w mieszkal- i specjalnych (oleje, farby, rozpusz- nych do zbiorczych wodoci
g�w i do czalniki), kanalizacji zbiorczej zakoD
czonej oczysz- gospodarcze wykorzystanie odpad�w, czalni
[
ciek�w. Rozwi
zanie to doty- skB
adowanie odpad�w nie powodu- czy maB
ych miasteczek, osad, du|
ych j
cych ska|
enia [
rodowiska. wsi o zwartej zabudowie oraz funkcjo- nuj
cych na tym terenie maB
ych zakB
a- d�w usB
ugowych, przetw�rczych itp. 6. W przypadku rozproszonej zabudowy racjonalnym rozwi
zaniem s
lokalne wodoci
gi i przydomowe oczyszczalnie [
ciek�w dla kilku zagr�d / gospodarstw domowych poB
o|
onych blisko siebie. 7. Przy braku mo|
liwo[
ci podB

czenia go- spodarstwa / zagrody do gminnej lub lokalnej sieci wodoci
gowej powinno 91 Infrastruktura obszar�w wiejskich G Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej Selektywna zbi�rka odpad�w Osady w gospodarstwie [
ciekowe Gminny punkt gromadzenia i segregacji odpad�w SkB
adowisko Odzysk Kompostownia odpad�w surowc�w wt�rnych Surowce wt�rne Nawozy organiczne Gminny system zagospodarowania odpad�w 10. Ze wzgl
du na koszty zwi
zane z budo- w
i eksploatacj
oraz z zabezpieczeniem [
rodowiska przed negatywnymi wpB
y- wami wysypisk, dobr
praktyk
jest bu- dowa mi
dzygminnego wysypiska lub kompostowni odpad�w. 92