54186

1. Charakterystyka okresu

IX) końca irwunta m< marchii stanowej rozwói form ustrojowych państwa |x>lsk:cg<> nic odbiegał oJ Form ustrojowych irmydi państw- europejskich. Od schyłku XV w. suic się hardzo widocznym asynchronizm rozwoju ustrojowego IV»bk; I Europy Zachodniej- W wyniku uzyskania {MMI szlachtę polski niezwykle szerokich przywilejów. Polska zamiast ku abschrrynnowi. jak pfcrk- łntbóej. po*»h w kierunku specyficznej formy ustrojowej - rzeczy pospolitej szlacheckiej

Ta nowa forma ustrojowa trwa właściwie aż po 1791 r. kiedy to Konstytucją 3 nuja wprowadzono w Polsce model ustrojowy monarchii konstytucyjne Ponieważ cJruk dążenie du reform. których efektem hyta uz korstytucu nasiliło się w Polsce w poetkach doby rozbiorów, więc okrcx nccoyprspolKej szlacheckiej zamykamy na roku 1763. końcu epoki saskiej

Cecha dtarakterystyczna całego okresu jest dominacji, a właściwie wszech władca, palnego tylko stanu, stanu sdachcducgo. Do końca XVI w.,a nawet do połowy’ wieku XVII można mówić o władzy całego stanu szlacheckiego, pn jego (icłnoprawnyrfi członków - szlachty osiatlci (posesjonatów), siąd też w> odrębna hę podokra demokracji izlecheckiej. Od połowy xvu w przewagę pobtyczru w- państwie zyskuje najbogatsa grupa sianu s/Jadicdaego. magraicda, una leż przejmuje w swoje ręce ciężar władzy w paiWunc Nie nnieml się wpraw dzic formalnie ustrót polityczny, ani społeczny, zmirnd sic rdnak krąg reób decydujących o życiu politycznym kiaju. Stąd tri mówimy o kolejnym |xn!okic.>ie w d/x?uh naszego ustroju - oligarchii magnackiej.

W początkach okresu szlachta dązyh przede wszystkim do umocnienia swej pozycji zdobytej dzięki przywilejom z okresu m-marchii stanowe). Realttując ten cel *urała się wyułfcninować całkowicie mieszczaństwo z. udziału w życiu politycznym i w Nportób pełny podporządkować sobie chłopów usiadbeh na jej gruntach Szbchia dążyła ułoe do osłahtenu rok magnateni J/ułap* już tu w sojuszu z monarchą i KazknlcTZJagiellończyk. Zygmunt August), już to praedwko władcom popierającym górne wan-twy sianu s/Łułitskiego (Jan Olbracht Zygmunt l). •śukirsy w tej walce pojawiają się na początku XVI w., kiedy io na mocy konstytucji nihil OOVi z 1303 r Łeba powrbka /dobyła równorzędne stanowisko w /akrowe sunow-ienb pryw z itijar.Kkim senatem i z królem. Szczególnie duże sukcesy ustignęb szlachta w Iatu.li 6(Mydi 170-rjrdi XVI w IWy ui, csaędriowo pnryna^ mn»q. /re.Ji/juw.iny onbl program ejpektreji dflbr i praw. będący przecież progra mcm Średniej szlachty l Ignintowaim wówczas wuhnik irtgąrą (1573 r X dokona-no śiiśk-iwcgo /csfx>Vrna Prus Królewskich z Koroną i doprowadzono do unii realnej Z łatwa (1569 r.); umezdeznxmo >/Jadrtę od s^dowmilwa królewskiego (I578r.) w spooćh taomy ograniczono władzę królewska (wolna elekcja j V 1573 r. w artykułach henrykowskich sformułowano poibuwowc osady u*tro-kiwr r/rr/ypospołiirj wbrhrrkirj. a artykuły K. jako prawa fundamentalne, musiały być potwierdzane przez każdego deku i stały się prawami uałyml

Od schyłku XVI w. zaznacza się powoli ponowny wzrost zraczunu magnatem. Na wcielonych do Korony terytoriach Ukrainy powstają olbncymłe Łityfundu mugradcic. a magnaicria polska uzyskała potężnego sojusznika w szybko polonizującej się ntagnaicnł iiuwżo-mslcięj Od połowy XVII w kiedy szlachta brednia długu nie mogła podnKfC s*ę z ruiny ekonoiałanej spowodowanej wojnami ze Szwecją, Kusft i Kocikarai Chrmcłntckicgo. magnatem przejęła w pełni kontrole nad /yrtrra pnfcyc/nyni kraju Nnąpflo dalsze oslabłcnk władzy królewskie) (zwłaszcza po rokoszu Ui)oinxskkgu - 1665/66 r.) onuc dezorganizacja władzy centralnej i zwyrodnienie podstawowych instytucji państwowych. Walki pomiędzy ugrupowaniami magnackimi doprowadzi* do stopniowej decentralizacji władzy, anarełui, a w konsekwencji do ograniczenia suwerenności Rzeczypospolitej w t ziKirb siskich.

Okres ten trwający przez ckcilo 300 hi przyniósł niebywały rozrost terytorialny państwa polskiego. Nastąpiło lo główne w wyniku uru pobko-łftrwskiej V tymże wszak ćc-okrrsk nastąpiła Kzinkorporacja doKoronyPrus Królewskich, kińrr jednak nawet po 1569 r. zachowały spore odięł **»•*! putykubrnc (scfnik generalny pruski, mdygcnaf prowincjonalny, odrębne prawo v»di.wr> W prostkach XM w. włączono dó Korony roztę Maznw.vci /. Vtauq. kfórc to mu«u pod koniec XVI w. stało się faktyczna stolicą Puhkt. W huth 156Ż-156J woekmo do Korony ksic.«twa otwicrmdde i zalordcie, .uanuwiące dotąd wła-.nośó królów pihkich. (>d 1561 r. do przyszłej Rzeczypospolitej należały Inflanty (dzisiejsza Łotwa i Esloru) Wbita KzrrzyiKttpoitlej rad lym trrytorkim nic ugnm-owab się nigdy ’aAęk«n*“ tego irrytórtum utraciła Rzecz>po«poku na rzece Sxwcqi faktycznie w 1629 r, a inmuiric w 1660 r

Państwu pohkiemu podlegały także łanna - Pres Książęcych i Kurlandii. Prusy stały się lennem Polski w 1466 r. Po sekularyzacj. Zakonu Krzyżacklcgo nadane zoswły w dziedziczne knno Albrechtowi łlchcnrollcrnowj (1525r.) a od 1611 r. IkibenzoCerram hrandenhurskm. W 1657 r. na mocy traka-iów węhwsko-bydjjoskich otrzymały suwcimność Kuitindb (południowa rzęśc InfbnO nadana zustaia w ddeczK-znę lenno osutruanu mistrzowi Zakonu Kawa leaów Mieczowych Cocftydowi Kcttkrowj w 1561 l i pozostała lennem Polski aż do III rozbioru

TrryJonutn Rzeczypospolcr) w początkach xni w obqmow^ło około 1 me l»na kilometrów kwadratowych powicin.hni i liczyło około 11 iiuIkmiów ludnuti i Polska statł się wówczas państwem wiehmairKiiwińclowyrn, a Polacy nie ffanowi-li nawet połowy ludności