57528

Ignacy Ewaryst Daszyński W czasie swej działalności politycznej umiejętnie i konsekwentnie wiązał ideę niepodległości Polski z głoszeniem lewicowych poglądów, które rozumiał jako równość społeczną i poszanowanie dla reguł państwa demokratycznego. Obce mu były poglądy tzw. lewicy rewolucyjnej wyznającej wyższość dążenia do zmian struktur społecznych nad starania o niepodległość. Czynnie włączył się do działającej w Galicji Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, podjął najbliższą współpracę z Józefem Piłsudskim, poparł jego akcję wojskową w 1914 r. a następnie dzieło tworzenia legionów. Pod nieobecność Józefa Piłsudskiego, 7 listopada 1918 r., w Lublinie stanął na czele tzw. rządu lubelskiego, nie uznanego przez wszystkie środowiska polityczne w Polsce. Wtedy też zdał egzamin z rozwagi politycznej i lojalności, bowiem po przybyciu Piłsudskiego do kraju (11 listopada) podporządkował się całkowicie Naczelnikowi Państwa. W odrodzonej Polsce włączył się w działalność polityczną. Był od 1919 r. członkiem Rady Naczelnej PPS, stając kilkakrotnie na czele tej partii.

Początkowo był wielkim zwolennikiem polityki Piłsudskiego, bronił jego osoby przed słownymi atakami ze strony zagorzałych opozycjonistów. Usprawiedliwiał wycofanie się z życia politycznego przez Piłsudskiego „prorok musi odosobnić się, musi zatkać uszy i oczy na zgiełk codzienny i widzieć nieskończenie dalej...". Zdawał się dowodzić, że Marszałek nie zrezygnował z walki. Odszedł, by w odosobnieniu i samotności przygotować się do kolejnego boju o Polskę.

W roku 1926 Daszyński poparł przewrót majowy Piłsudskiego, uważając że pomoże on okiełznać chaos i gry interesów w sejmie. Po stwierdzeniu, że rządy sanacyjne nie przestrzegają zasad demokracji przeszedł do opozycji. Daszyński próbował nawiązać kontakt z Piłsudskim, ale doszło pomiędzy nimi do sprzeczki. Pierwszy postulował wprowadzanie zmian w konstytucji metodami demokratycznymi, drugi nie wahał się przed użyciem przemocy. W 1929 roku jako marszałek sejmu odmówił prowadzania obrad parlamentu ponieważ gmach zajęli uzbrojeni oficerowie związani z sanacją.

Daszyński uniknął represji ze strony piłsudczyków ze względu na poparcie, jakim cieszył się wśród robotników i ze względu na zły stan zdrowia. W roku 1930 wycofał się z polityki.

Roman Stanisław Dmowski

Wychodził on z założenia, że ponieważ dotychczasowe, "powstańcze" metody walki o niepodległość nie przynosiły Polakom korzyści, należy wprowadzić zasady, które będą w stanie umocnić ich jako naród. Dmowski budował swoją ideologię w oparciu o nacjonalizm i egoizm narodowy, przeciwstawiając się lewicowej walce klas, zaprzeczając zasadom tolerancji i koncepcjom federalistycznym. Podkreślał on zagrożenie ze strony Żydów, upatrując w nich główną przeszkodę dla polskiej gospodarki. Głównego wroga widział Dmowski w narodzie niemieckim; był przekonany, że nikomu tak nie zależy na osłabieniu, a nawet zniszczeniu narodu polskiego, jak Niemcom. W związku z tym głosił ideę solidarności Słowian, jako siły mogącej przeciwstawić się żywiołowi germańskiemu, a Rosję postrzegał jako głównego sprzymierzeńca w walce z Niemcami. Był zdania, że Polacy powinni starać się budować swą autonomię pod berłem cara i że powinni robić to na drodze legalnej działalności politycznej. W 1897 roku z inicjatywy Romana Dmowskiego powołano Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, przemianowane później na Narodowo-Demokratyczne (stąd pochodzi skrót "endecja"), które postawiło sobie za cel walkę o niepodległość w ramach obowiązującego