page0104

96

Betz — Reuchlin

Próżność jednak i żądza czynu popchnęła go do działań politycznych. Po uwięzieniu członków parlamentu w r. 1648 przyjął na siebie rolę demagogia obok księcia de Conde, strasząc tern wystąpieniem dwór i Mazarini’ego. Otrzymał też w r. 1650 od papieża godność kardynalską, którą ten ostatni spodziewał się wówczas osiągnąć. Uwięziony wreszcie w r. 1650, Retz przesiedział półtora roku w Bastylii i Nantes, zkąd umknąwszy przez lat 15 tułał się po różnych krajach Europy. Po śmierci dopiero Mazarini’ego wrócił do Francyi, gdzie król nadał mu tytuł opata Saint-Denis. Tu żył dostatnio, spłacając wszelako ogromne swe długi i zmarł w Paryżu r. 1679. Młodo już napisał, podług Mascardi’eg'0: Historc cle la conjuration de Fiesque (Paryż, 1632 r.). Głownem jednak jego dziełem są: t\lemoires (3 tomy, Nancy, 1717 r.; ostatnie wydanie, Paryż, 1817 r.), niezbędny do dziejów jego epoki stanowiące mate-ryjał. Baronija Retz należała niegdyś do bocznej linii rodziny Montmorency. Z niej to pochodził osławiony swego czasu Retz (Gilles de Laval) (oh.).

Renchlin (Jan), z greckiego Capnio zwany, jeden z najdzielniejszych filologów niemieckich i krzewiciel reformacyi, urodził się w Pforzheim w 1455 roku, do szkół chodził w" Schlettstadt, a następnie, jako śpiewak, przyjętym był do nadwornej kapeli margrafa Karola Badeńskiego, który go w r. 1473 wysłał z synem swoim do Paryża, co dało mu sposobność nabycia głębszej znajomości języków. Powtórną podróż do Francyi odbył Reuchlin w r. 1478. W Orleanie uczył się prawa, a po powrocie w r. 1481 objął katedrę tej umiejętności w Tnbindze. Później, w towarzystwie Kberharda ks. Wirtembergskiego, zwiedzał Włochy, gdzie ustnym wykładem i objaśnieniem niektórych ustępów z Tucydydesa zyskał pochwały Jana Argyropulos’a. Naukowe skarby Florencji i Rzymu otworzyły dła Reuchlina now^re pole badań a pobyt w tych miastach dał sposobność wejścia w bliższe stosunki, z ówczesnymi uczonymi. Po śmierci Eberharda udał się na dwór Filipa elektora Pfnlzu gdzie w towarzystwie tego uczonego księcia, kanclerza l)alberg’a i wielu znakomitych mężów, spędził lat kilka i bibliotekę heidelbergską w książki i rękopisma zaopatrzył. Kiedy rzucona potwarz ściągnęła na elektora klątwę dworu rzymskiego, Reuchlin udał się do Rzjunu, by go wymową swoją obronić. Następnie przez lat jedenaście, był przewodnicząejun szwabskiego sądu związkowego, ustanowionego celem powstrzymania niepomiernjeh roszczeń Bnwaryi; lecz i obok tych ważnych zajęć umiał znaleźć czas na wypracowanie wielu dzieł ważiych. 7i szczególnem zamiłowaniem Reuchlin wziął się teraz do nauki języków wschodnich, co wywołało naukowe spory będące zapowiedzią kościelnego przewrotu. Zamiłowany w hebrejskich niebiblijnych pismach rozpoczął zacięte spory z dominikanami z Kolonii, a mianowicie z Jakubem Hoogstraten (ob.). Po stronie, przeciwnej stanęły wszechnice: paryzka, lowańska, erfurcka i mo-guncka a najuczeńsi wszystkich krajów^r mężowie wystąpili w szranki z Reu-chlinem. Kiedy już walka stała się najzaciętszą i pośrednictwo cesarza Ma-xymilijana u papieża skutku nie odniosło, wtedy przeciw^r zapaleńcom powstał Franciszek von Sickingen i UIrych von Hutten i pojawiły się owe szydercze Episiolac obscurorum rirorum. W tym czasie nowe niepokoje zakłóciły dni Reuchlin’a. Książę UIrych zajął miasto Reutlingen do związku szwabskiego należące; Reuchlin, lubo już w owym sądzie nie zasiadający, z jego rozkazu został uwięziony. Wkrótce atoli Wilhelm ks. Bawarski wolność mu pow rócił a nawet w r. 1620 mianował Reuchlina professorem uniwersytetu w Ingolsta-dzie. Poniesiono w tym czasie utratę mienia i ksiąg starał mu się wynagro-