54552

z jednego naczynia do drugiego, połączonego z nim. Zegary takie używano na okrętach.

b)    Zegary ogniowe odmierzały czas spalaniem się odpowiedniego materiału. Np. czas pracy górników starożytnych określano ilością oliwy w lampce.

c)    Zegary wodne chętnie stosowane na Wschodzie, nazywane przez Greków klepsydrami. Zasada działania - woda przelewała się z jednego naczynia do dnrgrego.

Zegary mechaniczne:

a)    zegar kołowy. Na wał nawinięty jest sznur obciążony ciężarem metalowym, który rozwijając się powoduje ruch walu. Ruch ten przez kolo wychwytowe jest przekazywany wskazówce, która poruszając się po tarczy odmierza równe godziny. Jednakże ruch walu w miarę rozwijania się ulega przyspieszeniu w wyniku odsuwania się obciążenia. Zaradzono temu stosując kolebnik.

b)    Zegar wahadłowy. Punktem wyjścia był wynalazek wahadła dokonany w 1584 roku przez Galileo Galileirsza. Zasadą zegara było to że energii poruszającej układ kół i wskazówek dostarcza sprężyna, wahadło zapewnia zaś ich równomierny ruch. Do regulacji ruchów wahadła służy mechanizm wychwytowy - kotwica. Już na przełomie XVIII i XIX wieku poczęto na tarczach zegarków' wyznaczać sekundy.

Punktem wyjścia dla ludowych pomiarów czasu jest ruch Słońca (pozorny) i Księżyca a także niektórych gwiazd ale rozpoznawany drogą prostej obserwacji. Niektóre ludy liczą czas według liczby minionych nocy iruie zaś w tym również Słowianie według liczby mijających dni. Podstawowym podzralem ludowym czasu jest dzień i noc. Dzień dzielony jest za pomocą jednostek ściśle związanych z ruchem Słońca, z których najważniejsze są: ranek, południe r wieczór.

Orientację w nocy umożliwiają gwiazdy. W tym celu obserwowane są: Plejady, Orion, Wielka Niedźwiedzica, Droga Mleczna oraz Wenus (Jutrzenka).

Dla orientacji w dłuższych okresach niż dzień i noc służy obser wacja mchu Księżyca a zatem jego fazy.

Co jeśli chodzi o działanie pierwotnego systemu czasu w kulturze polskiej. Przed przyjęciem chrześcijaństwa miał on charakter agrarny, gdyż kształtowały go procesy wegetatywne obserwowane w rolnictwie. Można dostrzec w nim domieszki rytmu hodowlanego r pasterskiego co pozostaje w zgodzie z podstawowynu zajęciami ludności.

W ludowym rytmie czasu można wyróżnić trzy podstawowe cykle dzielące rok na nierówne części: cykl godnych świąt, cykl wielkanocny i cykl zielonoświątkowy

a)    na cykl godnych świąt (Bożego Narodzenia) składają się przede w^rszystkim zwyczaje wigilijne związane z uroczystością Św Szczepana (drugi dzień świąt) oraz z okresem zapustnym. Zwyczaje wigilijne wiążą elementy’ agrarne z hodowlanymi i zaduszkowymi (eschatologicznymi). W Dzień św Szczepana święci się w kościele, którym ludzie nawzajem się obrzucają. Jedną z charakterystycznych zabaw' zapustnych jest przywieszanie drugiej osobie kawałka drzewa w sposób dyskr etny co ma gwarantować zdolności rozrodzcze.

b)    Cykl wielkanocny jest związany z wielkim tygodniem i jego uroczystościami liturgicznymi. Topi się na zimę marzannę, oblewa się w^rodą - dyngus). Święci się zeszłoroczne jarzyny a także jajka. Z cyklem tym wiąże się ściśle uroczystość pasterska połączona z uroczystością św Wojciecha.

c)    Cykl zielonoświątkowy rozbudowany w czasie poświęcony jest radości z nowego życia. Stąd w same święta stroi się domy młodą zielemą. W Boże ciało święci się nowe zioła głównie lecznicze. Szczególny charakter mają sobótki związane z uroczystością św Jana. Cykl zielonoświątkowy kończy uroczystość dożynkowa wiązana z Matką Boską Zielną.