77106

z jednego naczynia do drugiego, połączonego z ram. Zegary takie używano na okrętach.

b)    Zegaiy ogniowe odmierzały czas spalaniem się odpowiedniego materiału. Np. czas pracy górników starożytnych określano ilością oliwy w lampce.

c)    Zegary wodne chętnie stosowane na Wschodzie, nazywane przez Greków klepsydrami. Zasada działania - woda przelewała się z jednego naczynia do drugiego.

Zegary mechaniczne:

a)    zegar kołowy. Na wal nawinięty jest sznur obciążony ciężarem metalowym, który rozwijając się powoduje nich walu. Ruch ten przez kolo wychwytowe jest przekazywany wskazówce, która poruszając się po tarczy odmierza równe godziny. Jednakże nich walu w miarę rozwijania się ulega przyspieszeniu w wyniku odsuwania się obciążenia. Zaradzono temu stosując kolebnik.

b)    Zegar wahadłowy. Punktem wyjścia byl wynalazek wahadła dokonany w 1584 roku przez Galileo Galileusza. Zasadą zegara było to że energii poniszającej układ kół i wskazówek dostarcza sprężyna, wahadło zapewnia zaś ich równomierny ruch. Do regulacji ruchów wahadła służy mechanizm wychwytowy - kotwica. Już na przełomie XVIII i XIX wieku poczęto na tarczach zegarków wyznaczać sekundy.

Punktem wyjścia dla ludowych pomiarów czasu jest nich Słońca (pozorny) i Księżyca a także niektórych gwiazd ale rozpoznawany drogą prostej obsenvacji. Niektóre ludy liczą czas według liczby minionych nocy inne zaś w tym również Słowianie według liczby mijających dni. Podstawowym podziałem ludowym czasu jest dzień i noc. Dzień dzielony jest za pomocą jednostek ściśle związanych z ruchem Słońca, z których najważniejsze są: ranek, pohidme i wieczór.

Orientację w nocy umożliwiają gwiazdy. W tym celu obserwowane są: Plejady, Orion, Wielka Niedźwiedzica, Droga Mleczna oraz Wenus (Jutrzenka).

Dla orientacji w dłuższych okresach niż dzień i noc służy obserwacja ruchu Księżyca a zatem jego fazy.

Co jeśli chodzi o działanie pierwotnego systemu czasu w kulturze polskiej. Przed przyjęciem clirześcijaństwa miał on charakter agrarny, gdyż kształtowały go procesy wegetatywne obserwowane w rolnictwie. Można dostrzec w nim domieszki rytmu hodowlanego i pasterskiego co pozostaje w zgodzie z podstawowymi zajęciami ludności.

W ludowym rytmie czasu można wyróżnić trzy podstawowe cykle dzielące rok na nierówne części: cykl godnych świąt, cykl wielkanocny i cykl zielonoświątkowy

a)    na cykl godnych świąt (Bożego Narodzenia) składają się przede wszystkim zwyczaje wigilijne związane z uroczystością Św Szczepana (drugi dzień świąt) oraz z okresem zapustnym. Zwyczaje wigilijne wiążą elementy agrarne z hodowlanymi i zaduszkowymi (eschatologicznymi). W Dzień św Szczepana święci się w kościele, którym ludzie nawzajem się obrzucają. Jedną z cliarakterystycznych zabaw zapustnych jest przywieszanie drugiej osobie kawałka drzewa w sposób dyskretny co ma gwarantować zdolności rozrodzcze.

b)    Cykl wielkanocny jest związany z wielkim tygodniem i jego uroczystościami liturgicznymi. Topi się na zimę marzannę, oblewa się w^rodą - dyngus). Święci się zeszłoroczne jarzyny a także jajka. Z cyklem tym wiąże się ściśle uroczystość pasterska połączona z uroczystością św Wojciecha.

c)    Cykl zielonoświątkowy rozbudowany w czasie poświęcony jest radości z nowego życia. Stąd w same święta stroi się domy młodą zielenią. W Boże ciało święci się nowe zioła głównie lecznicze. Szczególny cliarakter mają sobótki związane z uroczystością św Jana. Cykl zielonoświątkowy kończy uroczystość dożynkowa wiązana z Matką Boską Zielną.